چیستی عبادت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلید واژه: نیاز، عبادت، شناخته شدن، تفکر
پرسش: خدا كه نيازي به عبادت شدن و شناخته شدن و ... ندارد، پس چرا باید عبادت کرد؟ و آيا تفكر در اين موضوعات مجاز است؟
پاسخ: در فرهنگ و مکتب اسلامی (بر عکس اغلب
مکاتب الهی تحریف شده و مکاتب بشری قدیم و معاصر) تفکر نه تنها جایز است، بلکه واجب است. وجه تمایز انسان با سایر موجودات همین فضیلت و امکان تعقل و تفکر اوست و مخاطب کلام الهی نیز «عقل» بشر است که باید با تفکر «فهم» کند و
حق و باطل را از یک دیگر تمیز دهد.
چه بسیارند آیاتی که خداوند متعال در آن انسان را به تعقل و تفکر دعوت می‌نماید و حتی می‌فرماید که تمامی زمین و آسمان‌ها و هر آن چه در آن هست را برای تعقل و
تفکر انسان آفریده‌ام:
«أَوَلَمْ یَتَفَکَّرُوا فی أَنْفُسِهِمْ ما خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ أَجَلٍ مُسَمًّی وَ إِنَّ کَثیراً مِنَ النَّاسِ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ لَکافِرُونَ»
ترجمه:آیا آنان با خود نیندیشیدند که خداوند، آسمان‌ها و زمین و آن چه میان آن دو است را جز بحق و برای زمان معیّنی نیافریده است؟! ولی بسیاری از مردم (
رستاخیز و) لقای پروردگارشان را منکرند!
«الَّذینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّار»ِ
ترجمه:(مؤمنین) همان‌ها که خدا را در حال ایستاده و نشسته، و آن گاه که بر پهلو خوابیده‌اند، یاد می‌کنند و در
اسرار آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌اندیشند (و می‌گویند:) بار الها! اینها را بیهوده نیافریده‌ای! منزهی تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار!
در احادیث و روایات اسلامی نیز مباحث بسیاری در ضرورت و جایگاه تفکر مطرح شده است، تا آن جا که می‌فرمایند:
«تفکر ساعة خیر من عبادة سبعین سنه» - یک ساعت فکر کردن بهتر از هفتاد سال عبادت است.
منتهی تفکر باید در موضوع قابلی فکری که موجب دستیابی به پاسخ منطقی، حل مشکل و در نهایت رشد و تعالی انسان باشد صورت پذیرد. لذا بسیار تأکید شده است که در مباحثی که به نتیجه نمی‌رسید (مثل تفکر در ذات حق تعالی، که اگر قرار باشد در فکر و عقل شما بگنجد، لابد محدودتر از آن است، پس دیگر خالق و الله نیست) و یا تفکر در مباحثی که به نتیجه نمی‌رسد و یا نتیجه‌ی آن فایده‌ای برای شما ندارد، بیهوده تفکر ننمایید.
بدیهی است که بدون تفکر، هیچ شناختی حاصل نمی‌گردد و انسان بی‌شناخت، انسان جاهل و بی‌هدفی خواهد بود که طبعاً هدف و راه‌کاری به جز ارضای غرایز حیوانی نخواهد داشت.
اما راجع به بی‌نیازی حق تعالی و چرایی عبادت؟ همان گونه که اشاره نمودید، پروردگار عالم، غنی و بی‌نیاز است. نیاز از نقص و از صفات مخلوق می‌باشد و خداوند متعال منزه (سبحان) از نقص، نیستی و نیاز می‌باشد. اما مخلوقات (بندگان) همه در اصل وجود و تداوم بقای خود نیازمند و فقیر درگاه غنی هستند:
«یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمیدُ»
ترجمه: ای مردم شما (همگی) نیازمند به خدایید، تنها خداوند است که بی‌نیاز و شایسته هر گونه حمد و ستایش است!
بدیهی است که با چنین باوری، ممکن است ابتدا این سؤال پیش آید که اگر او «غنی» است که هست، پس چرا امر به اطاعت و عبادت خود نموده است؟
ریشه‌ی این سؤال بیشتر به خاطر قیاس غلط خداوند به خودمان (مخلوق) است، چرا که ما همه چیز را در خودمان می‌شناسیم. و حال آن که اگر قرار باشد صفت یا حالتی از مخلوق در خالق باشد، او دیگر خالق نیست. و ما وقتی از کسی انتظار یا طلب یا درخواستی داریم، به این دلیل است که به آن خواسته «نیاز» داریم. اما «غنی» از آن جهت که غنی است، هیچ نیاز و احتیاجی ندارد، امر، فعل و رهنمود او، به جز حکمت و کرم به مخلوق نیست.
اگر چه هیچ‌گاه نمی‌شود در میان مخلوقات مثلی برای خالق پیدا و بیان نمود، اما (با لحاظ نمودن در مثل مناقشه‌ای نیست) مثال به نورافشانی خورشید و بهره‌مندی همه موجودات زنده و... می‌زنیم. آیا خورشید به پرتو افکنی نیازمند است؟! یا دیگران به نور، انرژی و جاذبه‌ی او محتاج‌اند؟ پس، امر (
تکوینی و
تشریعی )خالق حکیم به عبادت بندگان نیز به خاطر نیاز بندگان است و نه نیاز خداوند غنی کریم.
اینک جای دارد در این موضوع تفکر کنیم که: آیا غنا و بی‌نیازی خداوند متعال به بندگان و مخلوقات خود، علت و سبب موجهی است برای آن که آنها را رها نموده و هدایت ننماید و با بر عکس. بلکه از خالق علیم، حکیم، قادر و غنی، این انتظار می‌رود که بندگان را به سوی کمال آنها هدایت (تکوینی و تشریعی) نماید؟
کمال انسان، به هدف اوست. انسان عاشق و وابسته‌ی به «هدف»اش است که از آن به معبود، معشوق و مقصود نیز یاد می‌کنیم. لذا انسان به هدف خود تعلق پیدا کرده، وابسته شده و به سوی او حرکت می‌کند. خواه هدفش هوای نفس باشد یا کمال و هستی مطلق (الله جل جلاله). و هر چیزی که هدف غایی انسان باشد، اله و معبود او می‌گردد و آدمی «عبد» و بنده‌ی معبود خویش است.
لذا حق تعالی می‌فرماید که جز من هدف و معبودی نگیرید. إله و معبودی جز من وجود ندارد. «لا إله الا الله» و هر چیز دیگری که جز من إله و معبود فرض کنید و به سوی او بروید، موجودی چون خودتان مخلوق و نیازمند است:
«قُلْ أَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا یَمْلِکُ لَکُمْ ضَرًّا وَ لا نَفْعاً وَ اللَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ»
ترجمه:بگو:«آیا جز خدا چیزی را می‌پرستید که مالک سود و زیان شما نیست؟! و خداوند، شنوا و داناست.»
«یا أَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ یَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَیْئاً لا یَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ»
ترجمه:ای مردم! مثلی زده شده است، به آن گوش فرا دهید:کسانی را که غیر از خدا می‌خوانید، هرگز نمی‌توانند مگسی بیافرینند، هر چند برای این کار دست به دست هم دهند! و هر گاه مگس چیزی از آنها برباید، نمی‌توانند آن را باز پس گیرند! هم این طلب‌کنندگان ناتوانند، و هم آن مطلوبان (هم این عابدان، و هم آن معبودان)!
پس، غنای الهی نه تنها مانع از هدایت او نیست (و اساساً رها کردن خلق و هدایت ننمودن او منافات با علم و
حکمت الهی دارد)، بلکه دلیل روشنی برای فهم دلیل بندگی و اطاعت است.
پس، بندگی حق تعالی نیاز و مفید به مخلوق است و نه خالق. انسان باید او را معبود بداند، به او وابسته باشد و با اطاعت، بندگی او را به جای آورد. اما چگونه؟ چگونگی رشد و تقرب به کمال و هستی مطلق را نیز خودش باید نشان دهد. لذا امر به بندگی خودش نموده و راه‌کارهای بندگی را نیز خود بیان می‌دارد.
سایت:ایکس -شبهه
