پذیرش هدیه توسط پیامبر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پیامبر،
اسلام،
کافر،
منافقان،
عارفان،
پذیرفتن هدیه،
اصل حلیت.
پرسش: آیا این که در روایات آمده: پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) همه هدیه‌ها را می‌پذیرفتند، با
پرهیز از اموال شبهه ناک منافات ندارد؟
پاسخ: هدیه‌ای که از مسلمانان دریافت می‌نماییم
اصل اولیه حلال بودن آن است؛ بنابراین در صورتی که آن را قبول کردیم لازم است از آن استفاده نموده و اجازه از بین بردن آن را نداریم؛ زیرا این کار از مصادیق
اسراف بوده که
حرام است. روایتی که از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در پرسش آمده نیز ممکن است از همین قبیل باشد که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هدیه را رد نمی‌کردند و از طرفی هم می‌دانیم که آنچه از مسلمانی بگیریم و ندانیم حلال است یا حرام، از دیدگاه
اسلام حلال به شمار می‌آید. بر این اساس، توصیه اولیه نیز این است که بر همین منوال عمل شود. البته توجه به این مسئله نیز ضروری است که روایات مربوط به پذیرش
هدیه به صورت مطلق نیست و در برخی از آنها چنین آمده که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هدیه شخص
کافر یا
منافق را نمی‌پذیرفت. اما راجع استفاده نکردن برخی از آنان از غذاهایی که آگاهی از حلیت آن ندارند به معنای حرام بودن آن غذا نیست و استفاده نکردن آنان در برخی اوقات از غذاهای
مباح و حلال ممکن است به جهت امر دیگری مانند رام کردن نفس و عادت ندادن آن به راحت طلبی است که استفاده از نعمت‌های الهی به صورت کامل آنان را از مسیر
تهذیب دور ننماید ولی این بدان معنا نیست که استفاده دیگران منع شرعی داشته باشد.
در خصوصیات
پیامبر اسلام حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بیان شده است که ایشان دارای این خصوصیت بوده‌اند: «هدیه را می‌پذیرفت. حتی اگر جرعه‌ای
شیر بود». این مورد با سخنانی که اینجانب از برخی شنیده‌ام تناقض دارد، چرا که می‌گویند عارفان و سالکان باید مراقب باشند که چه چیزی را می‌خورند و
احتیاط کنند آن چیزی را که می‌خورند
حرام نباشد. حال فرض کنید من رفته‌ام به مهمانی در خانه یک فردی و یا در
مسجد یا
بهشت زهرا کسی به من خوردنی تعارف می‌کند، آیا هرچه به من دادند باید بگیرم و بخورم تا
سنت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رعایت شود؟ اگر
مال حرام بود چه؟! اگر احیانا کسی مال حرامی را به صورت یک جعبه شیرینی در یک
مسجد تعارف کرد باید چکار کنم؟ اگر
عارف هستم باید سعی کنم از غریبه چیزی نخورم، که مبادا آن چیز، حرام باشد؟ وظیفه عارفان و سالکان در این گونه موارد چیست؟ آیا باید آن خوردنی را قبول کنند و (به دلیل این که تشخیص می‌دهند که شاید مال حرام باشد) آن را در خفا در سطل زباله بیاندازند؟ یا این که کار دیگری انجام دهند.
نخست از باب مقدمه باید گفت؛ اشیائی که پیرامون ما وجود دارند و ما از
حلیت و
حرمت آن و همچنین
طهارت و
نجاست آن اطلاعی نداریم، پاک‌اند و غذای تنها خصوصیت ندارد، بلکه شامل
لباس و آنچه در
بازار مسلمانان وجود دارد نیز می‌شود و نیاز به جست وجو نیست.
از این رو روایاتی را در این زمینه بیان می‌کنیم و سپس به موضوع پرسش می پردازیم:
محمد بن ابی نصر می‌گوید، از
امام کاظم (علیه‌السّلام) پرسیدم؛ شخصی به بازار می‌رود و پوستینی می‌خرد، در حالی که نمی‌داند این پوستین از حیوانی تهیه شده است که آن را
تذکیه کرده‌اند، یا تذکیه نشده (یعنی
حیوان را به طریق شرعی
ذبح کرده‌اند، یا ذبح شرعی نکرده‌اند، بلکه به طریق دیگر آن را کشته‌اند). در این صورت آیا جایز است در آن لباس چرمی
نماز بخواند؟ آن حضرت فرمود: بلی جایز است، بله (این گونه است)! بر شما لازم نیست
تفحص و جست و جو نمایید.
امام باقر (علیه‌السّلام) فرمود: خوارج با نادانی خود کار را بر خویشتن تنگ و دست و پا گیر کردند، همانا
دین اسلام از این قبیل (تنگی آفرینی‌ها و دشوارسازی‌ها) بازتر و گشاده‌تر است.
اسماعیل بن عیسی از
امام رضا (علیه‌السّلام) در باره پوست حیوانات و پوستینی که شخص از بازار مردم مناطق کوهستانی می‌خرد سؤال کرد؛ آیا لازم است از فروشنده یا از دیگران سؤال شود که آن را تذکیه کرده‌اند یا نه، در صورتی که فروشنده
شیعه نباشد؟ آن حضرت فرمود: اگر مشرکان و کافران آن را می‌فروشند بر شما لازم است که راجع به آن پرس و جو و تحقیق کنید (که بر شما مسلم شود آن را از مسلمانان خریده یا ایشان آن را تذکیه کرده‌اند) ولی اگر دیدید که فروشندگان خود
نماز می‌خوانند در این صورت لازم نیست در باره تذکیه آن پرسش و تحقیق کنید.
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: پدرم به افرادی پول می‌داد که به بازار روند و با آن
پنیر برای حضرت خریداری نمایند و پدرم
نام خدا را بر زبان جاری می‌کرد و آن را می‌خورد و از آن سؤال نمی‌کرد (که آیا مایه آن از حیوان
تذکیه شده تهیه شده است یا غیر آن).
این روایات بیانگر این نکته است که آنچه از ناحیه مسلمانان به دست ما می‌رسد استفاده از آن منعی ندارد و تا
یقین به
حرمت یا
نجاست آن نداشته باشیم می‌توانیم از آن استفاده کنیم.
روایتی که از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در پرسش آمده نیز ممکن است از همین قبیل باشد که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
هدیه را رد نمی‌کردند و از طرفی هم می‌دانیم که آنچه از مسلمانی بگیریم و ندانیم
حلال است یا
حرام، از دیدگاه
اسلام حلال به شمار می‌آید و بر این اساس، توصیه اولیه نیز این است که بر همین منوال عمل شود.
البته توجه به این مسئله نیز ضروری است که روایات مربوط به پذیرش هدیه به صورت مطلق نیست و در برخی از آنها چنین آمده که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هدیه شخص کافر یا
منافق را نمی‌پذیرفت:
ابراهیم کرخی گفت: از حضرت امام صادق (علیه‌السّلام) درباره مردی که مزرعه بزرگی داشت پرسیدم، و گفتم: در ایام جشن و نوروز برای او هدیه می‌آورند، صاحبان هدیه را نمی‌شناسد و آنها بدین وسیله خود را به او نزدیک می‌کنند،
امام (علیه‌السّلام) سؤال کردند: «آیا در میان آنان نمازگزار نیست؟» گفتم: افراد نمازگزار در میان آنان موجود است. آن حضرت فرمود: «باید هدیه آنها را قبول کند و به آنها
احسان کند؛ زیرا رسول خدا فرمود: اگر یک ران
گوسفند هم به من هدیه کنند می‌پذیرم و قبول هدیه جزء
دین است، اما اگر کافر یا منافقی مقداری
خرما هم به من هدیه کند، قبول نخواهم کرد؛ و این هم از احکام دین است، خداوند هدیه مشرکان و منافقان را برای من ممنوع نموده است».
این روایت به خوبی بیانگر این نکته است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز به صورت مطلق از همه افراد هدیه را قبول نمی‌کردند.
اما راجع به پرهیز عارفان از استفاده برخی غذاها به نکاتی توجه داده می‌شود:
۱. استفاده نکردن برخی از آنان از غذاهایی که آگاهی از
حلیت آن ندارند به معنای حرام بودن آن غذا نیست و استفاده نکردن آنان در برخی اوقات از غذاهای
مباح و حلال ممکن است به جهت امر دیگری مانند رام کردن نفس و عادت ندادن آن به راحت طلبی است که استفاده از نعمت‌های الهی به صورت کامل آنان را از مسیر تهذیب دور ننماید ولی این بدان معنا نیست که استفاده دیگران منع شرعی داشته باشد.
ابو سلمه از پدر و جدش نقل می‌کند: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در منطقه قبا نزد ما بود در حالی که
روزه بود، هنگام
افطار ظرفی
شیر که مقداری
عسل در آن ریخته بودیم نزد حضرت گذاشتیم، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آن ظرف را برداشت و مقداری از آن چشید و شیرینی عسل را متوجه گشت پس از ما پرسید: این چیست؟ گفتیم: مقداری عسل داخل شیر ریخته‌ایم پس کاسه را بر زمین گذاشت و فرمود آگاه باشید همانا من استفاده از آن را حرام نمی‌دانم (ولی از جهت تواضع از آن استفاده نمی‌نمایم) و کسی که برای خدا فروتنی نماید خداوند مقام او را بالا برد...
توصیه به روزه مستحبی نیز در همین راستا است؛ زیرا خودداری روزه دار از خوردن و آشامیدن، خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها را حرام و یا شبهه ناک نمی‌کند، بلکه او تنها برای رام کردن نفس به سمت آنها نمی‌رود.
آثار وضعی گناهان در زندگی بشر مربوط به افرادی است که آگاهانه در مسیر غلط گام برمی دارند، بنابراین کسانی که مرتکب عملی شوند که آگاهی از آن ندارند عقوبتی متوجه آنان نیست.
همان گونه که بیان شد؛ هدیه‌ای که از مسلمانان دریافت می‌نماییم اصل اولیه حلال بودن آن است؛ بنابراین در صورتی که آن را قبول کردیم لازم است از آن استفاده نموده و اجازه از بین بردن آن را نداریم؛ زیرا این کار از مصادیق
اسراف بوده که
حرام است.
پایگاه اسلام کوئست برگرفته از مقاله «سیره پیامبر اکرم در قبول هدیه» تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۲/۰۴.
