ما ادراک
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: الحاقه، ما ادراک، استفهام انکاری،
زبان عربی، کنایه.
پرسش: در
قرآن جمله «ما ادراک» در مواردی آمده است. آن را توضیح دهید، چرا خداوند آن را به کار برده است؟ چه دلیلی دارد؟
پاسخ:
ادبیات هر زبانی دربردارنده اصطلاحات و جملات گوناگون کنایی و ادبی است که می‌توان با آنها مفاهیم مختلفی چون تعجب،
ترس، احترام و مانند آن را به مخاطب منتقل کرد. قرآن نیز در آیاتی مانند «
الْحَاقَّةُ. مَا الْحَاقَّةُ. وَ ما أَدْراکَ مَا الْحَاقَّة »
و سیاق‌های مانند آن، از این صنعت ادبی به‌خوبی بهره برده و منزلت
قیامت و ترس از آن را با نهایت زیبایی در دل خواننده جای می‌دهد. برای فهم بهتر این عبارت آن را از نظر دستور عربی مورد بررسی قرار می‌دهیم.
همان‌گونه که در
زبان فارسی برای جلب توجه بیشتر مخاطب، کلمه مبهمی را در اول جمله ذکر می‌کنیم، در زبان
عربی نیز از همین فن برای بیان مطالب مهم استفاده می‌شود؛ مثلاً می‌گوییم «روز قیامت، چیست آن روز؟» و وقتی بخواهیم عظمت مطلب را بیشتر به تصویر بکشیم، خود کلمه را دوباره تکرار می‌کنیم: «
روز قیامت، چیست روز قیامت؟». در
آیه ذکر شده در بالا نیز، به‌جای آنکه گفته شود «الحاقة ما هی؟»
جهت بیان عظمت و بزرگی قیامت گفته شده است: «
الْحَاقَّةُ مَا الْحَاقَّةُ ».
با توجه به دستور زبان عربی کلمه « الْحَاقَّةُ» اول مبتدا و تمام جمله « مَا الْحَاقَّةُ » خبر برای آن است که در جمله
خبر نیز، کلمه «ما» برای استفهام بوده و مبتدا قرار گرفته است.
در آیه دوم یعنی «
وَ ما أَدْراکَ مَا الْحَاقَّة »، نهایت
عجز و ناتوانی مخاطب در درک عظمت قیامت به رخ کشیده می‌شود. فعل «أدری» از ریشه (د ر ی) به معنای
علم و دانایی است و کلمه «ما» در ابتدای جمله برای استفهام است. بنابراین عبارت « ما أَدْراکَ » بدین معناست: «چه چیز به تو علم داده و تو را فهمانیده است؟». به این نوع پرسش در زبان عربی، استفهام انکاری می‌گویند که به مراتب از اعلام یک خبر، تأثیر بیشتری در انکار مفهوم جمله دارد؛ مثلاً وقتی گفته می‌شود «چه کسی اجازه انجام فلان کار را به تو داد؟»، با تأکید می‌فهماند که او هیچ اجازه‌ای نداشت. در این آیه از قرآن نیز وقتی با این نوع استفهام سؤال می‌شود، یعنی با تأکید بیشتری خبر می‌دهد و می‌فهماند که هیچ چیز و هیچ کس، علم و درک چیستی قیامت را به
انسان ها نداده است.
به گفته بسیاری از مفسران و اندیشمندان نحوی، استفاده از این تعبیر کنایی، نشان از نهایت اهمیت یک چیز داشته و گاه با بزرگ‌داشت
قدر و منزلت آن چیز، ترس و بیم را نیز در دل مخاطب خود می‌نشاند.
با توجه به قواعد دستور زبان
عربی ، فعل «أدری» به معنای «أعلم»
و سه مفعولی بوده که در مثال ما، جمله «ما الحاقة» جانشین مفعول دوم و سوم آن شده است.
پایگاه اسلام کوئست.
