فلسفه تقدیم و تأخیر استغفار و توبه در آیات قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تأخیر، تقدیم، بخشش،
استغفار،
توبه، طلب غفران.
پرسش: با توجه به این‌که در
آیه ۷۴
سوره مائده، توبه مقدم بر طلب غفران الهی است، پس چرا در ذکر شریف «استغفر الله و اسئله التوبة» یا «استغفر الله و اتوب الیه» طلب غفران مقدم بر طلب توبه می‌باشد؟ ضمناً در آیات ۳، ۵۲ و ۹۰
سوره هود نیز صراحتاً استغفار مقدم بر توبه آمده است.
پاسخ اجمالی: هیچ‌کدام از آیاتی که توبه و استغفار را با هم ذکر کرده‌اند لزوماً بر این موضوع دلالت ندارند که حتماً باید یکی از آن دو انجام شده و بعد از مدتی به دیگری پرداخته شود؛ از‌این‌رو برخی از مفسران واژه «ثم» در آیه «اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا اِلَیْهِ»
را به معنای «واو» دانسته‌اند نه «ثم» ی تراخی و می‌گویند توبه و استغفار یکی است و «توبه» برای تاکید آمده است. اما در عین‌حال برخی مفسران در سرّ این تقدیم و تاخیر می‌گویند؛ توبه فعل بنده است و
مغفرت فعل الهی است و مترتب بر یکدیگرند؛ یعنی اگر بنده توبه کرد و از
خدا طلب مغفرت نمود، مشمول
رحمت الهی می‌گردد.
روند استغفار و توبه به گونه‌ای کاملاً مجزا نبوده، بلکه به گونه‌ای در هم تنیده است که نمی‌توان آن دو را جدا از هم فرض کرد. به عبارتی بدون آن‌که نیت توبه داشته باشیم، استغفار زبانی بی‌فایده است و این‌گونه نیست که بعد از توبه دیگر نیازی به استغفار مجدد نباشد.
با این نگاه، هیچ‌کدام از آیاتی که توبه و استغفار را با هم ذکر کرده و یکی را مقدم بر دیگری می‌کنند (مانند آیاتی که در پرسش بدان اشاره شده است)، لزوماً بر این موضوع دلالت ندارند که حتماً باید یکی از آن دو انجام شده و بعد از مدتی به دیگری پرداخته شود؛ از‌این‌رو است که بیشتر مفسران
قرآن کریم متعرض این مسئله نشده‌اند و برخی از مفسران هم واژه «ثم» در آیه «اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا اِلَیْهِ»
را به معنای «واو» دانسته‌اند، نه «ثم» ی تراخی و می‌گویند توبه و استغفار یکی است و «توبه» برای تاکید آمده است.
اما در‌عین‌حال برخی مفسران در سرّ این تقدیم و تاخیر می‌گویند؛ در آیه «اَ فَلا یَتُوبُونَ اِلَی اللَّهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَهُ»،
استغفار درخواست بخشش از راه
دعا، توبه و یا هر طاعتی است و توبه پشیمانی از اعمال خلاف، با عزم بر عدم تکرار آن در حال و آینده است و استغفار با اصرار بر فعل قبیح گذشته صحیح و پذیرفته نیست؛ لذا در این آیه، ابتدا ترغیب و تشویق به توبه و بازگشت از تمام
گناهان و سپس اقدام به استغفار است.
و به عبارتی، توبه فعل بنده است و مغفرت فعل الهی است و مترتب بر یکدیگرند؛ یعنی اگر بنده توبه کرد و از خدا طلب مغفرت نمود، خدا او را مشمول رحمت خود می‌گرداند.
اما در آیاتی مانند؛ «اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا اِلَیْهِ»
که در آنها واژه استغفار بر توبه مقدم شده است، می‌تواند به دلایل زیر باشد:
• ابتدا امر به طلب مغفرت شده و بعد از آن توبه؛ زیرا آنچه که انسان را به سوی توبه می‌کشاند، استغفار است که عبارت از طلب مغفرت می‌باشد.
• استغفار ذاتاً و به خودی خود مطلوب است و توبه از آن جهت مطلوب است که متمم استغفار است. اما آنچه که در رسیدن و به دست آوردن آخر است، در طلب اول است؛ لذا استغفار مقدم بر توبه ذکر شده است.
• مقدم داشتن و ارشاد به استغفار قبل از توبه؛ برای آن است که استغفار و مغفرت هدف نهایی است و توبه وسیله‌ای برای رسیدن به آن هدف است.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «فلسفه تقدیم و تأخیر استغفار و توبه در آیات قرآن»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۳/۱.
