سیاست‌های بین‌المللی امام علی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: عدالت،
عقل،
امام علی (علیه‌السلام)،
سیاست،
ظلم.
پرسش: در حوزه بین‌الملل چه سیاستی را امام علی (علیه‌السّلام) پیش گرفته بود؟
پاسخ:
از سیاست‌هایِ جهانی
امام، رهنمودهایی را برگزیده‌ایم که برای کشورداری در هر جا و با هر فرهنگی، سودمند و کارآمد خواهد بود. رهنمودهایی که اکنون بر می‌شماریم و متون نشان‌دهنده آنها را در متن کتاب آورده‌ایم، رهنمودهایی است سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حکومتی که
فطرت سالم و
عقل سلیم، بر استواری و کارآمدی آنها گواهی می‌دهد و تجربه تاریخی، بر درستی و شایستگی آنها، شاهدی صادق خواهد بود. این حقایق را هر کس با هرگونه باوری، با مراجعه به
وجدان و
تاریخ، به سادگی می‌تواند دریابد و بر استواری آنها در کشورداری گواهی دهد.
امام علی (علیه‌السّلام)، سیاست‌هایی را برای بقای دولت‌ها ضروری شمرده است. از درْ نگریستن به آموزه‌های علوی و
سیره آن بزرگوار، می‌توان دریافت که امام، بسط و قسط، برقراری
عدالت اجتماعی، گسترش دادگری و حسن تدبیر در اداره امور مردم، نیک رفتاری با مردم و اهمیّت دادن به آنان، هوشیاری در برابر جریان‌های سیاسی و پاسداری از آزادی، استقلال،
عزّت و هر آنچه را که به حقوق فردی و اجتماعی مردمْ مرتبط می‌شود، از ضرورت‌های حکومت‌ها تلقّی کرده و برای استواری و ماندگاری حکومت‌ها، آنها را ضروری می‌داند. تعابیر امام از
عدل، بسی جالب و تامّل‌برانگیز است.
علی (علیه‌السّلام)، عدل را به دژ، سپر، استوانه استوار، رشته پیوندآفرین و... مانند کرده و اجرایِ عدل را برترین شیوه و کارآمدترین سیاست در حکم‌رانی دانسته و فرموده است: «عدالت، آرایه
سیاست است» و با عدالت است که حاکم، دل‌ها را تسخیر می‌کند و
رحمت الهی را فراچنگ می‌آورد. نیز فرموده است که حکومت‌ها چون برپایه‌های عدلْ استوار آمدند و بر استوانه‌های خِرَد ایستادند،
خداوند، یارانش را یاری می‌رساند و دشمنانش را درهم می‌شکند. در کنار دادگستری، امام، برای استواری و تداوم حکومت‌ها،
حسن تدبیر را نیز لازم شمرده است و نیکْ‌سیرتی را جمال قدرتْ تلقّی کرده و بیداری و
هوشیاری را نشانه هوش‌مندی و دولت‌مداری برشمرده است.
امام علی (علیه‌السّلام)، سیاست‌هایی را باعث تباهی و دگرگون‌کننده دانسته است. این‌گونه سیاست‌ها، گو این‌که روزگاری کوتاه، سودمند افتند و زمانی نه چندان طولانی،
حکومت را استوار بدارند، در نهایت، به سقوط و تباهی آن منجر خواهند شد. آنچه را که آموزه‌های علی (علیه‌السّلام) دگرسان‌کننده و باعث تباهی نشان داده، عبارت‌اند از: تجاوز به حقوق مردم،
خونریزی به ناحق، سوء تدبیر در اداره امور، خودخواهی و استئثار، مقدّم دانستن حاکمان و سران و اطرافیان حکومت بر دیگران، بی‌توجّهی به حرکت‌ها و امور بنیادین، و پرداختن به مسائل کوچک و بی‌ثمر و کم‌اهمیّت، واگذاری کارها به افراد ناکارآمد، و بهره نگرفتن از انسان‌های کارآمد.
امام، تاکید می‌کند که
ظلم و ستمگری، با هر عنوان و با هر شکلی، زوال‌آفرین است و چون در جامعه‌ای ستمْ روا داشته شد، در نتیجه، شمشیر در میان نهاده می‌شود و قدرت و ابهّت حکومت، زدوده می‌شود. چنین است که او ظلم را بدترین شیوه سیاست دانسته و تاکید کرده است که ستم و ستمگری، گام‌ها را نااستوار، نعمت‌ها را دگرگون، و امّت‌ها و دولت‌ها را هلاک می‌کند.
علی (علیه‌السّلام)، در عهدنامه خویش به
مالک می‌نویسد: هرگز در برخورد با دگراندیشان، خونریزی را معمول مدار که خونریزی ناحق، نقمت الهی را باعث می‌شود و نعمت را می‌زداید و هرگز هیچ حاکمیت و سُلطه‌ای، با خونریزی استوار نمی‌شود؛ بلکه وهن می‌آورد و سستی می‌آفریند.
او تاکید می‌کند که اگر حکومتی به سوء تدبیر دچار شد و سیاستی خردمندانه و دقیق نداشت، رو به تباهی می‌نهد و در نتیجه، سقوط می‌کند. حکومتی که بهترین امکانات را برای حاکم و سلطه حاکم، جلب می‌کند و به جای از خود گذشتگی (
ایثار)، به خودگرایی و جلب و جذب امکانات برای خود و دانه درشت‌ها (استئثار) می‌پردازد، بی‌گمان، در سراشیبی سقوط قرار می‌گیرد. امام می‌فرماید: حاکمانی که به جای کارهای بنیادی و سیاست‌های اساسی و برنامه‌ریزی‌هایِ اصولی، به مسائل جزئی، بی‌اساس و زودگذر می‌پردازند، به زوالْ دچار خواهند شد. آنان که بلندی‌ها و سرافرازی‌ها را به یک سو می‌نهند و به کارهای خُرد و پست می‌پردازند، حکومت را رو به سقوط می‌برند. تامّل در این‌گونه آموزه‌هایِ او، برای حاکمان، مسئولان و سر رشته‌داران حکومت، بسی لازم و کارآمد است.
افزون بر آنچه آمد، امام، سیاست‌هایی را در پیش گرفته و شیوه‌هایی از تعامل را بر شمرده است که باید حاکمان، در برخورد با دولت‌ها، ملّت‌ها و دیگر کشورها، بدان توجّه کنند. این حقایق را از لابه‌لای سخنان زرّین امام و نیز با تامّل در سیره آن بزرگوار، می‌توان به دست آورد:
رعایت حقوق انسان‌ها با هر اندیشه و تفکّری و برای آنها حقوق انسانی قائل شدن، در برخوردها و رویارویی با دیگران، عزّت‌مداری را پیشه خود ساختن، و در برقراری پیوند با دولت‌ها و ارتباط با ملّت‌ها از هر گونه پیوند و ارتباط عزّت سوز، تن زدن و هرگز تن به ذلّت ندادن، بر سیاست تشنج‌زدایی در برخورد با دولت‌ها تاکید کردن، و در جهت گسترش صلح راستین و زندگی مسالمت‌آمیز آمیخته به عزّتْ حرکت کردن، جلوگیری از دشمن‌تراشی، و برای تصحیح اندیشه و رفتار دشمن، مایه گذاشتن (استصلاح العدو)، به پیمان‌هایِ گونه‌گونْ وفادار ماندن، و در حفظ حقوق دیگران، امانت‌داری را پاس داشتن، در حوزه فرهنگ، از دانش و علوم دیگرانْ بهره گرفتن و از فرایند دانش بشری بهره جستن، و با این همه، بر سیاست استقلال فرهنگی تاکید کردن، و هشدار دادن در جهت هضم نشدن در فرهنگ‌هایِ شرک‌آلود و ناشایسته، و سرانجام، در فرهنگ‌ها در نگریستن و بِه‌گزینی کردن و...
افزون بر اینها حقایقی دیگر نیز در سخنان مختلف علی (علیه‌السّلام) آمده است که در زمینه ارتباط‌های جهانی، حقایقی بس روشن‌گر دارد.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «سیاست‌های بین‌المللی امام علی» تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۱/۲۹.
