زهد در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: زهد،
قرآن مجید، مواهب الهی، زینت‌های جسمانی، زینت‌های معنوی، حرام خدا، حلال خدا.
پرسش: زهد نسبت به لذت‌های حلال در
روایات سفارش شده است، ولی در قرآن کریم (سوره تحریم، آیه ۱
و سوره اعراف آیات ۳۱ تا ۳۳
) با آن مخالفت شده است، علت این تناقض‌گویی چیست؟
پاسخ:
حضرت
امام علی علیه‌السلام در تعریف
زهد می‌فرماید: «
الزهد کلّهُ فی کلمتین فی القرآن، قال الله تعالی: لکیلا تأسوا علی ما فاتکم» فمن لم یأس علی الماضی و لم یفرح بالآتی فهو الزاهد...؛ همه (مفهوم) زهد در دو کلمه قرآن آمده است، خداوند متعال می‌فرماید: «نسبت به آنچه که از دست می‌دهید تأسف (قلبی) نخورید» پس کسی که بر گذشته از دست رفته خود تأسف نخورد و بر به دست آمدة در آینده خود خوشحال نشد، او زاهد است».
پس زهد به معنای مال و دارایی نداشتن نیست؛ بلکه به معنای بی‌رغبتی نسبت به از دست دادن و به دست آوردن متاع دنیوی است.
تنعم و استفاده از نعمت‌های حلال
دنیا اشکالی ندارد؛ قرآن کریم می‌فرماید: «
قل من حرّم زینة الله التی اخرج لعباده و الطیّباتِ من الرزق؛
بگو: چه کسی زینت‌های الهی را که برای بندگان خود آفریده و روزی‌های پاکیزه را
حرام کرده است؟».
از
آیه مذکور برمی‌آید که استفاده از مواهب الهی امری منطقی و شرعی است و پیشوایان
معصوم علیهم‌السلام نیز از
نعمت‌های الهی استفاده می‌کردند.
شخص زاهد سطحی‌نگری به حضرت
امام صادق علیه‌السلام که لباس
زیبایی به تن داشت عرض کرد: پدرت
علی علیه‌السلام لباس ساده می‌پوشید، چرا شما لباس فاخر پوشیده‌ای؟
امام علیه‌السلام در پاسخ، آیه «
قل من حرّم زینة الله ...» را
تلاوت کرد».
خداوند متعال در سوره تحریم، آیه ۱، خطاب به پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ می‌فرماید: «
یا ایها النبی لم تحرم ما احل الله لک تبتغی مرضات ازواجک و الله غفور رحیم؛
ای پیامبر! چرا چیزی را که خدا بر تو حلال کرده به خاطر جلب
رضایت همسرانت بر خود حرام می‌کنی؟! و خداوند آمرزنده و رحیم است».
آیه مذکور به این مناسبت نازل شد که دو تن از همسران پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ بر ضد آن حضرت توطئه کردند. ماجرا به این صورت بود که پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ گاهی نزد همسرش
زینب بنت حجش می‌رفت و او پیامبر را نگه می‌داشت و برای او
عسل می‌آورد و آن حضرت میل می‌کرد. این خبر به گوش
عایشه رسید و موضوع را با حفصه همسر دیگر پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در میان گذاشت و با هم توطئه کردند که به پیامبر بگویند بوی نامناسبی از دهنش تراوش می‌کند و آن حضرت نیز به این مسأله بسیار حساس بودند، پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ بعد از شنیدن آن
سخن از حفصه فرمود: من نزد زینب بنت حجش عسل خوردم و من
سوگند یاد می‌کنم که دیگر از آن عسل ننوشم، چون ممکن است زنبور آن عسل بر روی گیاه نامناسب و بدبویی نشسته باشد و تأکید کرد که این موضوع را به کسی نگویند.
ولی سرانجام این راز فاش شد و بعدها معلوم شد این قضیه
توطئه بوده است. پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ سخت ناراحت شد و
آیات یادشده، نازل شد و ماجرا را پایان داد.
بنابراین آیه مذکور ارتباط چندانی با زهد ندارد، چون مسأله ترک آن عسل توسط پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به خاطر توطئه دیگران بود و پیامبر نفرمود که من هیچ‌گونه عسلی را نمی‌نوشم، بلکه فرمود: از آن عسلی که در نزد زینب بنت حجش است دیگر نمی‌نوشم. گرچه می‌توان برداشت کرد که
انسان نباید حلال خدا را برخود حرام کند و می‌تواند از نعمت‌های مشروع و حلال خداوند متعال استفاده صحیح بکند.
در
سوره اعراف، آیات ۳۱ و ۳۲، سخن از پوشش تن و سایر نعمت‌های
زندگی و روش استفاده صحیح از آن‌ها سخن گفته است. می‌فرماید: «... زینت خود را به هنگام رفتن به
مسجد با خود بردارید و بخورید و بیاشامید و
اسراف نکنید، که خداوند
مسرفان را دوست نمی‌دارد».
آیه مذکور زینت‌های جسمانی مثل پوشیدن لباس مرتب و پاکیزه، خوش‌بو بودن و... و نیز شامل زینت‌های معنوی و صفات انسانی و فضائل اخلاقی و ... می‌شود.
در ادامه می‌فرماید: از نعمت‌های خدا بخورید و بیاشامید؛ ولی زیاده‌روی نکنید، در آیه بعدی (۳۲) تأکید می‌کند که تحریم زینت‌ها و پرهیز از غذاها و روزی‌های پاک و حلال نشانه زهد و پارسایی و مایه قرب الهی نیست، و اگر نعمت‌های مشروع و حلال بد بودند، خداوند آن‌ها را
خلق نمی‌کرد؛ بلکه زهد به معنای پرهیز از حرام‌های الهی، دل نبستن به
دنیا، نداشتن حرص، قانع بودن، اسراف و زیاده‌روی نکردن، و استفاده صحیح از نعمت‌ها می‌باشد.
روایات اسلامی هم با
آیات مذکور تناقض و تضادی ندارد؛ و آنچه در
روایات اسلامی درباره زهد به نعمت‌ها و لذت‌های
حلال وارد شده، ناظر بر عدم دل‌بستگی به دنیا، اسراف و زیاده‌روی نکردن و استفاده صحیح از نعمت‌ها و ... می‌باشد.
حضرت علی علیه‌السلام می‌فرماید: «زهد کوتاهی آرزوها و گزاردن
شکر نعمت‌ها و خویشتن‌داری در هنگام روبه‌رو شدن با محرمات است».
حضرت
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «زهد آن است که هرچه تو را از خدا باز دارد رها کنی، بی‌آن که بر از دست دادن آن افسوس بخوری و بر اثر فرو گذاشتن آن دچار
غرور و خودپسندی نشوی و ...».
۱. ناصر مکارم شیرازی و همکاران،
تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۷، ج ۶، ص ۱۴۷ ـ ۱۵۴.
۲. محمدحسین طباطبایی،
المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۹۷ ق، ج ۸، ص ۶۷ ـ ۹۲.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «زهد در قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۱/۲۳.
