جنگ جهانی اول
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: جنگ جهانی اول.
پرسش: جنگ جهانی اول چه تأثیراتی بر
ایران داشت؟
پاسخ: جنگ جهانی اول که در اروپا به بهانه کشته شدن
ولیعهد اتریش در مورخه ۱۹۱۴ م شروع شد و پس از مدتی با ورود کشورهای دیگر به صحنه، میدان
جنگ گسترش یافته و به
آسیا هم رسید و به لحاظ موقعیت استراتژیکی ایران و اهمیت آن برای متحدین و متفقین هرکدام از نقطه‌ای وارد سرزمین پاک ایران شدند. این ورود با وجود اینکه ایران در جنگ اعلام بی‌طرفی کرده بود، لطماتی شدید از لحاظ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به این مرز و بوم وارد کرد.
از تأثیراتی که جنگ جهانی اول بر ایران گذاشت می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
ریشه‌های کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ هـ ش را که سرانجام دودمان
پهلوی را در ۱۳۰۴ هـ ش به
قدرت رسانید، باید در خرابی‌های ناشی از جنگ جهانی اول، و سرخورده شدن جبهه مخالف استبداد در ایران جست‌وجو کرد.
پس در واقع اولین تأثیر جنگ جهانی اول خود به قسمت‌های متعدد تقسیم می‌شود:
طی جنگ سرزمین ایران صحنه درگیری‌های قوای
روسیه از
شمال،
عثمانی از
غرب، و بریتانیا (انگلیس) از
جنوب شد، جنگ تأثیر مستقیم و مخربی بر
اقتصاد ایران داشت؛ چراکه ارتش‌های متخاصم،
محصولات کشاورزی، دامی و حتی خود دام‌ها را مصادره می‌کردند و برای ارتزاق خود مردم را در مناطق مختلف بالاخص در روستاها تحت فشار قرار می‌دادند.
شبکه آبیاری: در طی نقل و انتقالات نیرو و تجهیزات از طرف دول درگیر در جنگ به‌کلی ویران می‌شود. مردم را جهت جاده‌سازی و سایر امور به بیگاری نظامی وامی‌داشتند و این امور باعث خالی شدن
روستا ih از سکنه شده؛ در نتیجه سطح تولید
کشاورزی کاهش چشمگیری پیدا می‌کند.
همچنین جنگ باعث شد توسعه صنعتی دستخوش وقفه گردد، محدوده فعالیت‌های صنعتی که به‌خصوص بعد از ورود برخی مستشاران خارجی در اواخر دوره
قاجار آغاز گردیده بود، دچار تزلزل شد.
در شهرها تورم به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته، و
قحطی شدیدی بروز کرد. تلفات انسانی ناشی از قحطی و جنگ بین یک‌صدهزار تا دو میلیون نفر برآورد شده است؛ یعنی مردم ایران برای جنگی که خود نقشی در آن نداشتند، بهایی این چنین سنگین پرداخت کردند.
این وضعیت باعث شد که دولت مرکزی در زمان
سلطنت احمدشاه وضعیت نومیدکننده‌ای پیدا کند؛ طوری‌که بین سال‌های ۱۲۸۸ هـ ش تا ۱۳۰۰ هـ ش بیش از پنجاه بار دولت و کابینه تغییر پیدا کند؛ چراکه وضع سیاسی اجتماعی ایران بر اثر ورود نیروهای متفقین و متحدین و اشغال خاک ایران و بروز قحط
غذا و گرسنگی و بیماری‌های مسری در ایران فوق‌العاده بحرانی بود
و لذا
سرنوشت مردم به دست عواطف و احساسات خودشان سپرده شده بود.
صرف‌نظر از خسارت‌های اجتماعی ـ اقتصادی جنگ، بسیاری از سازمان‌های متشکل مشروطه از جمله
احزاب و گروه‌های سازمان‌یافته تضعیف و یا به‌کلی مضمحل شدند و راه استیلای کامل
انگلیس بر ایران هموار شد که در نهایت حضور خود را با کودتای ۱۲۹۹ تکمیل کرد.
همچنین جنگ جهانی اول باعث شد که فعالان سیاسی ایران دچار تنش شده و وحدت سیاسی لازم جهت مقابله با مشکلات را از دست بدهند؛ چراکه گروهی طرفدار متفقین شدند و گروهی دیگر طرفدار متحدین، پس با هم به رقابت پرداختند و به‌طور محرمانه قراردادهایی را امضا کردند. این برهه را باید بی‌تردید بغرنج‌ترین دوره تاریخ سیاسی کشور به‌حساب آورد.
که اثرات آن تا مدت‌ها بعد از پایان جنگ در کشور مشاهده می‌شد و پایه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور را تضعیف کرد.
همچنین در این جنگ بیشتر راه‌های مواصلاتی کشور یا مسدود شدند یا تخریب، راهزنی و ناامنی در پی تضعیف
دولت و از هم‌پاشیدگی سیاسی گسترش یافت. شهرهای متعددی از نقاط مختلف کشور بر اثر دست به دست شدن مکرر میان دول متخاصم ویران شد.
هرچند که در پی
جنگ جهانی اول ایران از زیر یوغ
روسیه رهایی یافت، اما بریتانیا تسلط خود را بیشتر کرد و قراردادهای ننگین مثل قرارداد ۱۹۱۹ را تحمیل کرد و سال‌های متمادی با در اختیار گرفتن
نفت، سیاست و اقتصاد ایران به سیطره خویش تداوم بخشید.
بنابراين اثرات جنگ جهانی اول بر ايران از زوايای مختلف اقتصادی، سياسی و اجتماعی بود كه باعث ركود اقتصاد ايران شد. كشاورزی، كه عمده‌ترين منبع درآمدی كشور در آن زمان بود، به‌خاطر جنگ به‌كلی از بين رفت و در پی آن قحطی و گرسنگی به وجود آمد. همچنين از لحاظ سياسی، احزاب و گروه‌های تازه تشكيل‌يافته تضعيف شده و همچنين دولت‌هايی كه روی كار می‌آمدند، به‌خاطر نفوذ و استيلای دول
غرب نمی‌توانستند كارآيی لازم جهت رفع معضلات و مشكلات مردم را داشته باشند. از لحاظ اجتماعی هم تلفاتی سنگين دامنگير مردم ايران شده و در پی جنگ ناامنی و
راهزنی رفتارهای سوء اخلاقی، ارتكاب جنايت‌های بزرگ و ويرانی بيشتر شهرها و ويرانی راه‌های مواصلای كشور نصيب
ایران شد.
۱. عمليات در ايران، فردريک مابرلی، ترجمه كاوه بيات، تهران، خدمات فرهنگی ری، ۱۳۶۹.
۲. طوفان در ايران، احمد احرار، تهران، نوين، ۱۳۶۲.
۳. ايران و جنگ جهانی اول، اسناد وزارت داخله، كاوه بيات، تهران، سازمان ملی ايران، ۱۳۶۹.
سایت اندیشه قم.
