جنگ جمل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: جنگ جمل، اصحاب جمل،
امام علی علیه‌السلام.
پرسش: چرا اصحاب جمل با
حضرت علی علیه‌السلام جنگ کردند؟
پاسخ: علل جنگ جمل از دیدگاه علی ابن ابی‌طالب ـ علیه‌السلام ـ و یارانش، عبارت‌اند از: ۱. قدرت‌طلبی طلحه و زبیر؛ ۲. عهد و پیمان‌شکنی؛ ۳.
کینه و کدورت دیرینه؛ ۴.
نفاق؛ ۵. از بین بردن امنیت جامعه اسلامی؛ ۶. سرپوش گذاشتن بر عمل‌کرد خویش.
برای بررسی علل وقوع
جنگ جمل و پژوهش در این راستا، لازم است که به ادله طرفین درگیر در جنگ نظری افکنده شود و سپس آنها را با واقعیات تاریخی سنجیده و قول صحیح را برگزید.ابتدا به‌طور اجمال ادله و علل
جنگ از دیدگاه اصحاب جمل و رؤسای آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
عایشه بعد از بیعت مردم با
علی علیه‌السلام در اجتماع مردم مکه حضور یافت و چنین گفت: ای جمعیت مسلمانان همانا
عثما ن مظلوم کشته شد.
این سخن عایشه ظاهراً سنگ بنای مخالفت وی با امیرالمؤمنین ـ علیه‌السلام ـ شد و غالباً این علت به‌عنوان بهانه‌ی اصلی خروج
عایش ه و اعوانش علیه امیرالمؤمنین ـ علیه‌السلام ـ مطرح می‌شود و چون آنها علی ـ علیه‌السلام ـ را سبب اصلی قتل عثمان می‌دانستند؛ از‌این‌رو علیه او
قیام نمودند.
برخی علمای معتزله معتقدند که عایشه و یارانش قصد
امر به معروف و
نهی از منکر داشته‌اند.
طلحه در خطبه‌ای که بین مردم بصره ایراد نمود، چنین وانمود کرد که قیام او برای
خلافت و ملک نبوده است؛ بلکه او قصد دارد از مردم بصره کمک بگیرد تا همگی برای اصلاح امت
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله کوشش کنند و طاعت خدا را رواج دهند.
همان‌طور که ذکر شد، به‌طور عموم در اکثر خطبه‌هایی که از عایشه و طلحه نقل شده است، قتل عثمان و خون‌خواهی او مهم‌ترین علت پیمان‌شکنی ذکر گردیده است؛ اما به موارد دیگری نیز می‌توان اشاره نمود. از جمله این‌که طلحه، حکومت علی ابن ابی‌طالب ـ علیه‌السلام ـ را مطابق با رویه‌ی خلفای سابق نمی‌دانست و به این‌که علی ـ علیه‌السلام ـ با او در کارها مشورت نمی‌نمود، معترض بود.
قبل از بیان علل آغاز جنگ جمل از دیدگاه علی ـ علیه‌السلام ـ به یک نکته‌ی مهم ـ یعنی عاملان اصلی جنگ ـ باید توجه کنیم.
امیرالمؤمنین ـ علیه‌السلام ـ در خطبه‌ی ۱۷۲
نهج‌البلاغه می‌فرمایند: "... طلحه و زبیر، همسر رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ را همراه خود می‌کشیدند، چونان کنیزی را که به بازار برده فروشان می‌برند".
از این
سخن مولا به‌خوبی متوجه می‌شویم عامل انسانی مهم جنگ جمل، کسی جز طلحه و زبیر نبوده و عایشه در این بین بیشتر مورد سوء استفاده قرار گرفته است.
ایشان در خطبه‌ی ۱۴۸
نهج‌البلاغه چنین توضیح می‌دهند: "هر کدام از طلحه و زبیر امیدوار است که حکومت را به دست آورد و دیده به آن دوخته و رفیق خود را به حساب نمی‌آورد.
ایشان در خطبه‌ای ضمن فرمان آماده‌باش به مردم می‌فرمایند: "مانا طلحه و زبیر
بیعت و عهد را نقض کرده و عایشه را از خانه‌اش بیرون کشیده‌اند تا
فتنه به پا کنند و خون‌ریزی راه بیاندازند".
این نکته قابل انکار نیست که کینه‌هایی نسبت به علی ـ علیه‌السلام ـ وجود داشته است؛ از‌این‌رو امیرالمؤمنین ـ علیه‌السلام ـ سابقه این امر را در مواردی بر می‌شمارد؛ از جمله این‌که:
أ. چون پیامبر مرا بر پدر عایشه برتری داده بود؛
ب. چون پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ مرا به اخوت با خویش مختص نموده بود؛
ج. چون
خداوند دستور داد که همه ابواب منتهی به
مسجد بسته شود، حتی باب پدر عایشه؛ اما باب من بسته نشد.
د. چون در روز خیبر رسول اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ پرچم را بعد از این‌که به دیگران داد، آن را به من دادند و من نیز پیروز شدم، موجب غمگین شدن آنان گردید و ... .
و. علاوه بر این طلحه و زبیر، امیدوار بودند که علی ـ علیه‌السلام ـ در امور با آنها
مشورت نماید؛ چراکه این دو خود را با علی ـ علیه‌السلام ـ در رتبه و مقام مساوی و حتی بالاتر می‌دانستند، آنها امیدوار بودند که با
مرگ عثمان، بخشی از حکومت را به دست گیرند، لیکن هیچ‌کدام از این امور تحقق نیافت و این سبب شد که خصومت قبلی این دو با امیرالمؤمنین ـ علیه‌السلام ـ آشکار گردد.
علی ـ علیه‌السلام ـ در خطبه ۱۳
نهج‌البلاغه دین این عده را دورویی می‌داند.
بعد از آن که اصحاب جمل در بصره قدرت گرفتند، به خزانه‌ی بصره و
بیت‌المال حمله نموده و آن را غارت کردند و هم‌چنین به مردم حمله نمودند و عده‌ای را شکنجه کرده و عده‌ای را به قتل رساندند.
وقتی به امیرالمؤمنین ـ علیه‌السلام ـ خبر رسید که طلحه و زبیر برای خون‌خواهی عثمان قیام نموده‌اند، ایشان فرمودند: کسی جز خود ایشان عثمان را نکشت.
و نیز مضمون همین سخن را حضرت ـ علیه‌السلام ـ در خطبه ۱۳۷
نهج‌البلاغه آورده‌اند که: آنها
انتقام خونی را می‌خواهند که خود ریخته‌اند.
با این اوصاف حضرت می‌فرمایند: طلحه خود جنگ را به راه انداخته تا بخاطر قتل عثمان مورد سئوال واقع نشود.
با تأمل در فقرات فوق متوجه می‌شویم:
در اکثر طعن‌ها و سرزنش‌هایی که از امیرالمؤمنین ـ علیه‌السلام ـ نسبت به اصحاب جمل وارد شده، ایشان روی سخنشان با طلحه و زبیر است. گو این‌که حضرت ـ علیه‌السلام ـ مسبب اصلی جنگ را این دو می‌داند و به عبارت دیگر،
عایشه نقش فرعی در این غایله داشته و از سوی آنها مورد سوء استفاده قرار گرفته است.
ملاحظه می‌شود که هیچ‌یک از دلیل‌هایی که اصحاب جمل برای کارشان ذکر نموده‌اند، موجه نمی‌باشد. به‌ویژه وقتی که بدانیم قتل و خون‌خواهی عثمان بهانه‌ای بیش نبود؛ چراکه عایشه با عثمان نیز چندان رابطه‌ی حسنه‌ای نداشته است. نقل شده است که عایشه پیراهن رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ را نزد عثمان می‌برد و به او می‌گوید: هنوز رطوبت کفن رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ خشک نشده که تو چنین،
احکام او را
تحریف می‌کنی.
پس ملاحظه می‌کنید اصحاب جمل تحت عنوانی به‌ظاهر زیبا و حق‌مآبانه بر علیه اولی‌الامر خویش
قیام نمودند و پیمان و بیعت خویش را شکستند؛ در‌حالی‌که این عنوان بهانه‌ای بیش نبود.
پایگاه اسلام کوئست.
