تفسیر قرآن به قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تفسیر قرآن به قرآن،
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، معصومان علیهم‌السلام.
پرسش: تفسیر قرآن به قرآن از چه زمانی آغاز شد؟
پاسخ: روش تفسیر قرآن به قرآن ریشه در آغازین روزهای
نزول وحی و پیدایش تفسیر دارد؛ به‌گونه‌ای که نخستین نمودها و تجلیات تفسیر و تبیین مفاهیم قرآن که توسط معصومان ـ علیهم‌السلام ـ صورت گرفت، در قالب روش تفسیری «قرآن به قرآن» بوده است.
ردیابی پیشینه تفسیر قرآن به قرآن، از رهگذر تاریخ‌شناسی تفسیرهای کهن و نمونه‌شناسی تفاسیر معصومان ـ علیهم‌السلام ـ این حقیقت را
آشکار می‌سازد که این روش تفسیری، ریشه در آغازین روزهای نزول وحی و پیدایش
تفسیر دارد و اساساً سنگ بنیادین آن به دست مبارک شخص پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و سپس امامان
معصوم علیهم‌السلام استوار گردیده؛ به‌گونه‌ای که نخستین نمودها و تجلیات تفسیر و تبیین مفاهیم قرآن که توسط معصومان ـ علیهم‌السلام ـ صورت گرفت، در قالب روش تفسیری «قرآن به قرآن» بوده است.
قبل از ذکر نمونه‌های عینی از این نوع تفسیر در کلمات
معصومان علیهم‌السلام به گوشه‌ای از گفتار آنان و برخی مفسران در این‌باره اشاره می‌شود.
از
پیامبر بزرگوار اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله در منابع
اهل سنت نقل شده است: «انّ القرآن لیصدّق بعضه بعضا»؛
همانا قرآن برخی (از آیاتش) برخی دیگر را تصدیق (و تأیید) می‌کند.
امیر المؤمنین علی علیه‌السلام نیز فرمود:
«کتَابُ اللَّهِ تُبْصِرُونَ بِهِ وَ تَنْطِقُونَ بِهِ وَ تَسْمَعُونَ بِهِ وَ یَنْطِقُ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ وَ یَشْهَدُ بَعْضُهُ عَلَی بَعْض»؛ «قرآن،
کتاب خداوند است که با آن می‌بینید (حقایق را) و به کمک آن
سخن (
حق) می‌گویید و می‌شنوید و بعضی از آیات آن بعضی دیگر را توضیح می‌دهند و بعضی از آن به (تفسیر و تأویل) بعضی دیگر گواهی می‌دهند».
هم‌چنین علامه طباطبایی(ره) که تفسیرش به‌عنوان نمونه‌ای روشن از تفسیر قرآن به قرآن شناخته شده است، بر این باور است که اساس و بنیان تفسیر معصومان ـ علیهم‌السلام ـ را تفسیر قرآن به قرآن شکل داده و این روش، شیوه رایج تفسیر آنان است، ایشان می‌گوید:
«پیامبر
اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و
اهل بیت علیهم‌السلام، روششان در تعلیم و تفسیر
قرآن کریم ـ به‌طوری‌که از
احادیث تفسیری آنان برمی‌آید ـ همین روش (تفسیر قرآن به قرآن) است که ما بیان کردیم».
ایشان معتقدند که حجم انبوهی از
روایات تفسیری معصومان ـ علیهم‌السلام ـ از نوع استدلال به یک
آیه برای توضیح آیه‌ای دیگر و یا استشهاد به مفهوم یک آیه برای
آشکار شدن معنای آیه دیگر است، و این همان تفسیر قرآن به قرآن است.
ابن کثیر، از مفسران معروف اهل سنت نیز در این‌باره می‌گوید: «اگر پرسیده شود بهترین روش تفسیر قرآن چیست؟ جواب آن است که برترین روش، روش تفسیر قرآن به قرآن است».
همین کلام از برخی دیگر از اهل سنت نیز نقل شده است.
بنابراین روش یادشده، افزون بر آن‌که از سوی پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و اهل بیت گرامیش مورد تأکید قرار گرفته و شایستگان و قرآن دوستان را بدان ترغیب و تشویق نموده‌اند، بارها توسط ایشان به اجرا درآمده؛ به‌گونه‌ای که اکنون نمونه‌هایی از آن را در میراث تفسیریشان شاهد هستیم:
از
امام علی علیه‌السلام روایت شده است
که در تفسیر واژه «الظالمین» در آیه «
لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ»
فرموده است: «أی المشرکین»، و دلیل تفسیر و ترجمه «ظالمین» به «مشرکین» را به کمک آیه دیگری از قرآن چنین فرمود: «لأنّه سمّی الشّرک ظلماً بقوله إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ»؛ یعنی، تفسیر ظالمین به مشرکین از آن جهت است که «خداوند متعال خود در آیه «
إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ»،
شرک را
ظلم خوانده است.
از
امام رضا علیه‌السلام درباره معنای «ختم بر قلوب» در آیه «
خَتَمَ اللَّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ عَلی سَمْعِهِمْ...»
پرسیده شده و
امام علیه‌السلام در پاسخ به آن، با یادآوری آیه‌ای دیگر، فرمود: «ختم بر قلوب کفار، به معنای آن است که، به دلیل کفرورزی و انکار کافران، گویی بر دل‌های آنان مُهری زده شده و بسته شده است؛ به‌گونه‌ای که
ایمان به خداوند، به دل‌هایشان راه ندارد خداوند می‌فرماید: «
بَلْ طَبَعَ اللَّهُ عَلَیْها بِکُفْرِهِمْ فَلا یُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِیلا».
چنان‌که می‌بینیم، امام رضا ـ علیه‌السلام ـ این معنا و تفسیر را به کمک آیه ۱۵۵ سوره مبارکه «نساء» بیان فرمودند. در این تفسیر، گرچه معنای واژگان آیه یعنی «ختم، قلوب، کفار و...» روشن است و نیازی به توضیح و تفسیر ندارند، ولی چنان‌که پیداست، آن‌چه برای پرسش‌کننده روشن نبوده، تعبیر و اصطلاح «ختم بر قلوب» بوده است، که امام ـ علیه‌السلام ـ به کمک
قرآن و به‌خوبی، معنای آن را تبیین فرمود.
بنابراین می‌توان ریشه‌های
تفسیر قرآن به قرآن را در کلام معصومان ـ علیهم‌السلام ـ به‌خوبی مشاهده کرد.
پایگاه اسلام کوئست.
