تفاوت کتاب های معراج السعادت و جامع السعادات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:کتب اخلاقی، معراج السعادت، جامع السعادات، ملااحمدنراقی.
پرسش :لطفاً تفاوت بین کتاب‌های «
معراج السعادة » و «
جامع السعادات » را بیان فرمایید و کدام‌یک برای یک دانشجو که قصد خرید آن‌را دارد مفیدتر است؟
پاسخ :
«جامع السعادات»؛ کتابی است در اخلاق که
مُلّا محمد مهدی نراقی از حُکما و فقهای قرن دوازدهم و سیزدهم(متوفّی ۱۲۰۹)
آن‌را به زبان عربی نوشته است.
محقق نراقی در مقدمات
علوم شرعی ،
فقه ،
اصول فقه و
رجال استاد مسلّم و در
علم اخلاق و
فلسفه الهی مسلّط و در فنون ریاضی صاحب نظر بود و در جمیع این علوم تألیفات و آثاری پدید آورد.
جامع السعادات، به تصریح مؤلف، یک بخش از
حکمت عملی قدیم؛ یعنی
اخلاق را در بر می‌گیرد و درباره سایر بخش‌ها؛ یعنی تدبیر منزل و سیاست مُدن، سخن نمی‌گوید؛ زیرا غرض وی از تألیف آن تنها بحث در چگونگی اصلاح نفس و تهذیب اخلاق بوده است.
مؤلف «جامع السعادات» بر این باور بود که مقصود از وضع قوانین و ارسال رُسُل آن است که آدمیان از مرتبه حیوانات و شیاطین بیرون آیند و به روضات علیین نایل شوند و این مقصود تحقق پیدا نمی‌کند، مگر با رهایی (تخلیه) از رذایل و آراسته شدن (تحلیه) به فضایل اخلاقی. این تزکیه مشروط بر شناسایی خصلت‌های ویرانگر خلق و خوی نجات‌بخش و آشنایی با اسباب آنها و چگونگی درمان صفات مُهلک اخلاقی است و چنین امری همان حکمت حقیقی است که خداوند اهلش را ستوده و دانستن آن ضروری است. این حکمت راستین موجب حیات حقیقی و سعادت سرمدی است.
ملا محمد مهدی نراقی در تألیف «جامع السعادات» به برخی از متون متقدم در علم اخلاق توجه داشته است، چنان‌که در مباحث باب اول (مباحث مقدماتی علم اخلاق) و باب دوم (در بیان اقسام اخلاق)، گاه از حکمای پیشین؛ مانند
فیثاغورس ،
افلاطون ،
ارسطو ، ابوعلی مسکویه و دیگر حکما نقل قول شده است.
اهمیت کتاب جامع السعادات بیشتر از این حیث است که مؤلف خُلقیاتی برجسته و روحیه‌ای سرشار از
ایمان داشته و اهل
عمل صالح بوده است که هر کسی به مطالعه جامع السعادات بپردازد، این روح ایمانی را درک می‌کند.
به طور کلی؛ در کتاب‌های اخلاق قبل از «جامع السعادات» یا صرفاً جنبه‌های عقلی نظری و فلسفی منظور بوده؛ مانند کتاب «
اخلاق ناصری »
خواجه نصیرالدین طوسی ، یا جنبه‌های دینی و عملی غلبه داشته است؛ مانند «
احیاء علوم الدین »،
ابوحامد غزّالی ، اما کتاب «جامع السعادات» مشتمل بر هر دو جنبه با سبک و اسلوبی ویژه است.
جامع السعادات به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.
کتاب «معراج السعادة» تألیف
ملا احمد نراقی (متوفّی ۱۲۴۴) فرزند ملا محمد مهدی نراقی را از جهتی می‌توان تلخیص فارسی کتاب جامع السعادات دانست که در آن مباحث اخلاقی با عباراتی واضح بیان شده تا همه مردم از آن بهره‌مند شوند.
مؤلف، در این اثر ماهیت و ذات انسان را غیر جسمانی و در قالب نفس مجرد می‌داند و در عین حال آن‌را تلفیقی از جنبه‌های مثبت و منفی، در زمینه افعال خوب و بد یا خیر و شرّ نیز ترسیم می‌نماید.
روش علمی و طبقه‌بندی عناصر و مفاهیم در این کتاب از نظریه قدیمی و فلسفی ناشی می‌شود، جدا کردن و در مقابل هم قراردادن جسم و روح یا تن و ذهن و تن و جسم را همواره بستر کشمکش روح و یا نفس، در ارتباط با چهار نیرو و یا قوای اربعه در نظر می‌گیرد.
یکی از نکات برجسته «معراج السعادة»، توجه و اعتقاد به دوران کودکی و طفولیت است که این دوره را واجد و مستعد جذب بیشترین صفات، در دوران زندگی فرد می‌داند.
که این دیدگاه و اعتقاد، به وجهی با روان‌شناسی جدید، به ویژه روان‌شناسی رشد (که امروزه مبانی شخصیت اخلاقی و تربیتی کودک را می‌توان از آن استنباط کرد) مشابهت دارد.
معراج السعاده فقط ترجمه و تلخیص جامع السعادات نیست، بلکه در بیان مطالب تفاوت‌هایی با آن دارد و در بسیاری از موارد مباحث اجمالی جامع السعادات به تفصیل در معراج السعادة آمده است. تفاوت عمده جامع السعادات و معراج السعاده آن است که جامع السعادات دارای رویکردی علمی است و در آن استدلال و ارائه برهان بیشتر به چشم می‌خورد، اما معراج السعادة دارای رویکردی خطابی است. از سوی دیگر چون مخاطب معراج السعادة عموم مردم است در آن سعی شده تا مطالب با ارائه شواهد نقلی و روایی یا آمیزه‌ای از نقل و دلیل با ذکر اشعار و با زبانی روان و جذاب و به دور از پیچیدگی‌های مباحث علمی بیان گردد.
گفتنی است؛ باب‌ها، ترتیب، فصول و عناوین این دو کتاب تا حدودی تفاوت دارند؛ مثلاً باب اول جامع السعادات دارای سیزده فصل است، اما باب اول معراج السعادة، ده فصل دارد. بنابراین در معراج السعاده برخی از فصول جامع السعادات یافت نمی‌شود. همچنین برخی از فصولی که در آن یافت می‌شود در جامع السعادات موجود نیست.
صاحب معراج السعادة نیز در شروع مبحث خود، در خصوص حقیقت آدمی و لزوم شناخت این حقیقت که در
نفس انسان متبلور است، توجه خاص دارد، و به نوعی آن‌را با فلسفه شناختی و عملکرد
اخلاق اسلامی مرتبط می‌سازد.
پس از مقدمه‌ای کوتاه بر کتاب‌های «جامع السعادات» و «معراج السعادة»، می‌توان «معراج السعادة» را از کتاب‌های مناسب و آسانی برای مطالعه دانشجویان در زمینه علم اخلاق و شناخت
رذائل و
فضائل اخلاقی دانست. همان طور که از دیرباز هم در حوزه‌های علمیه و هم در محافل ادبی بین دانش‌دوستان، مورد استقبال و توجه بوده و همواره خاص و عام آن‌را مورد مطالعه قرار داده و از مطالب ارزنده آن بهره برده‌اند. تا جایی که پاره‌ای از مطالب آن به عنوان متن درسی در کتاب‌های درسی گنجانده شده است.
پایگاه اسلام کوئست
