تاریخ تولد حضرت زهرا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تاریخ،
حضرت زهرا،
طوسی،
بعثت.
پرسش: در مورد
سال تولد
حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) ظاهرا بین علماء و مورخین اختلاف زیادی است که باعث حیرت بنده شده و می‌خواهم بدانم قوی‌ترین احتمال کدام است؟ الف. ظاهرا روایتی از
امام صادق (علیه‌السّلام) هست که حضرت زهرا هنگام وفات ۱۸ سال داشتند، و در نتیجه در سال ۵
بعثت متولد شده‌اند. این روایت از نظر سند و وثاقت در چه حد است؟ ب.
شیخ طوسی در
مصباح المتهجد آورده که حضرت زهرا در سال ۲ بعثت متولد شده‌اند، اما روایت سال ۵ بعد از بعثت را نیز نقل کرده (چ بیروت ۱۴۱۱، ص۷۹۳). ج. اختلاف بین مورخین
شیعه و
سنی و این که اکثر اهل سنت سال تولد ایشان را سال ۵ قبل از بعثت نقل کرده‌اند از چه روست و از نظر تاریخی چگونه بین این دو قول قضاوت کنیم؟
پاسخ: به دلیل کمبود امکانات در زمان‌های گذشته و عدم اهتمام به ضبط دقیق، عدم اهتمام به نگهداری منابع و.... اختلاف نظر در تایخ وقایع و حوادث تاریخی و در تاریخ تولد، وفات و شهادت شخصیت‌های بزرگ امری عادی و طبیعی بوده است. لذا در کتب تاریخ و احادیث سه تاریخ برای ولادت حضرت زهراء (علیه‌السّلام) ذکر شده است: بیستم جمادی الاخر سال پنجم قبل از مبعث؛ دهم جمادی الآخر سال پنجم بعد از مبعث پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ؛ بیستم جمادی الآخر سال دوم بعد از مبعث. این نظر که تولد حضرت زهراء (علیه‌السّلام) در سال پنجم بعد از مبعث بوده و ایشان به هنگام وفات، هیجده سال داشته‌اند. نزد محدثان شیعی و تاریخ نگاران متاخر، پس از طوسی (م ۴۶۰ ه) پذیرفته شده است. شواهد و قرائنی وجود دارد که باعث می‌شود ما این نظر را بر دیگر انظار ترجیح دهیم.
اختلاف نظر در تاریخ وقایع و حوادث تاریخی و همچنین تولد و وفات و شهادت شخصیت‌های بزرگ امری عادی و طبیعی است. از آن جمله اختلاف نظر در تاریخ ولادت حضرت زهراء (سلام‌الله‌علیها) است. علت اصلی چنین اختلاف نظر‌هایی عدم اهتمام به ضبط دقیق، عدم اهتمام به نگهداری منابع و... است که منجر به از بین رفتن بسیاری از کتب و منابع اولیه شده است.
در کتب تاریخ و احادیث سه تاریخ برای ولادت آن حضرت ذکر شده است: بیستم جمادی الاخر سال پنجم قبل از مبعث؛ دهم جمادی الآخر سال پنجم بعد از مبعث پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ؛ بیستم جمادی الآخر سال دوم بعد از مبعث ما در اینجا به بررسی هریک از این اقوال در دو بخش قبل از بعثت و بعد از آن می‌پردازیم:
بیستم جمادی الاخر سال پنجم قبل از مبعث: این تاریخ در منابع زیر آمده است:
الف در
مصباح المتهجد آمده است: عامه (اهل سنت) روایت کرده‌اند که تولد آن حضرت در سال پنجم قبل از بعثت بوده است.
این نظر (ولادت پنج سال پیش از بعثت، وفات در ۲۹ سالگی) در نزد مورخان طرف داران زیادی دارد. اما به دلیل اینکه سخنان کسانی که این تاریخ را پذیرفته‌اند، یکسان نبوده و گاه متفاوت است، نمی‌توان این تاریخ را پذیرفت.! مثلا «
ابن سعد» گزارش «
واقدی» را در شرح حال نویسی فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها)
می‌پذیرد و می‌گوید:
فرزندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از
خدیجه (سلام‌الله‌علیها) به ترتیب ذیل‌اند: . . ، . . ، ... ، سپس فاطمه، بعد
ام کلثوم و در زمان مسلمانی، عبدالله و میان هر فرزند، یک سال فاصله بود.
اگر عبدالله در سال
بعثت به دنیا آمده باشد، فاطمه (سلام‌الله‌علیها) دو سال پیش از بعثت زاده شده است، نه پنج سال!
چنان که باید گفت: پیامبر ۳۸ سال داشته، نه ۳۵ سال، هم چنین دختر پیامبر در ۵/۲۵ یا ۲۶ سالگی درگذشته است، نه در ۲۹ سالگی.
که
یعقوبی و
مسعودی بدان قطع و جزم دارند
بی آن که سال خاصی را برشمارند.
کسانی که می‌گویند دخت گرامی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، پس از بعثت به دنیا آمده است، سه تاریخ را در زادروز ایشان ذکر می‌کنند:
در سالی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به رسالت برانگیخته شد، که چهل سالگی ایشان بود. یعقوبی این تاریخ را برمی‌شمرد: «سن فاطمه به هنگام وفات، ۲۳ بود».
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پس از بعثت، ۲۳ سال زنده بود و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) ۷۵ روز یا شش ماه بعد از
وفات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درگذشت. در این باره میان تاریخ نگاران اختلاف نظر است.
در سال دوم بعثت و در هنگامی که نبی ۴۱ سال داشت، فاطمه به دنیا آمد. این تاریخ در منابع متعددی آمده است:
الف:
عبدالله بن محمد بن سلیمان بن جعفر هاشمی به نقل از پدرانش (علیهم‌السّلام) همین تاریخ را برمی‌گزیند، نیز حاکم،
ابن عبدالبر،
شیخ مفید،
طوسی و
نویری.
بسیاری دیگر (گر چه تاریخ‌های دیگری نقل می‌کنند) همین تاریخ را می‌پذیرند. در این صورت، حضرت به هنگام وفات، ۲۱- ۲۲ سال داشته است.
حاکم با استناد به
امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) همین تاریخ در زاد روز و درگذشت پذیرفته است: «فاطمه در ۲۱ سالگی درگذشت و هنگامی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ۴۱ سال داشت به دنیا آمد.»
ب: در
مصباح المتهجد آمده است که تولد حضرت فاطمه در روز بیستم جمادی الاخر (روز جمعه) سال دوم بعد از مبعث بوده است.
ج:
تاریخ المفید: و فی الیوم العشرین من جمادی الآخرة سنة اثنتین من المبعث کان مولد السیدة الزهراء فاطمة (علیه‌السّلام) کذا فی کتاب المصباح
دهم جمادی الآخر سال پنجم بعد از مبعث
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): این تاریخ در منابع زیر آمده است:
در
کافی از امام صادق (علیه‌السّلام) روایت شده است: «عبدالله بن جعفر و سعد بن عبدالله جمیعا عن ابراهیم بن مهزیار عن اخیه علی بن مهزیار عن الحسن بن محبوب عن هشام بن سالم عن حبیب السجستانی قال سمعت ابا جعفر ع یقول "ولدت فاطمة بنت محمد صبعد مبعث رسول الله بخمس سنین و توفیت و لها ثمان عشرة سنة و خمسة و سبعون یوما» فاطمه دختر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در سال پنجم بعد از
مبعث متولد و بعد از هیجده سال و هفتاد و پنج روز از دنیا رفت.
در
مناقب روایت شده است: «روی ان فاطمة ولدت بمکة بعد المبعث بخمس سنین و بعد الاسراء بثلاث سنین فی العشر من جمادی الآخرة» که فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در سال پنجم بعد از مبعث و سال سوم بعد از
اسراء معراج) در دهم جمادی الاخر متولد شد.
فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در پنج سال بعد از آنکه خداوند
نبوت پدرش (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را ظاهر ساخت متولد شد.(ان فاطمة ولدت بعد ما اظهر الله نبوة ابیها ص بخمس سنین،)
بنا بر این نظریه، حضرت زهراء (علیها‌السّلام) به هنگام وفات، هیجده سال داشته‌اند. این تاریخ فقط نزد محدثان شیعی و تاریخ نگاران متاخر، پس از
طوسی (م ۴۶۰ ه) پذیرفته شده است.
شواهد و قرائنی وجود دارد که باعث می‌شود ما این نظر را بر دیگر انظار ترجیح دهیم. مهم‌ترین قرینه و شاهد بر صحت این قول، این روایت است که:
مسلم روایت می‌کند: ابوجهل بر سر رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در حال
سجده شکم دان گوسفند ریخت. یک نفر فاطمه را خبر کرد. فاطمه که در آن هنگام دخترک کم سن و سالی بیش نبود، آمد و صورت پدر را پاک نمود و مشرکان را
نفرین کرد.
این واقعه پس از درگذشت
ابوطالب، یعنی در سال‌های یازده و سیزده پس از
بعثت بود. در روایت، حضرت دخترکی کم سن و سال توصیف شده که بیانگر خردسالی وی است و گواه ولادت ایشان پس از بعثت می‌باشد. اگر حضرت، پنج سال پیش از بعثت زاده شده بود، می‌بایست در آن هنگام، شانزده تا هیجده سال داشته باشد، که در این صورت وصف «دخترکی کم سن و سال» گفته نمی‌شد.
این خبر، گواه ولادت حضرت، در دومین یا پنجمین سال پس از بعثت است و دیگر تاریخ‌ها را رد می‌کند. گو این که قراینی دیگر - هر چند ضعیف یا مورد اختلاف - هست که تایید کننده گفته ماست. (مانند روایت
نسائی؛ ابوبکر وی را خواستگاری کرد اما رسول الله فرمود: وی خردسال است.)
از راه‌های دیگر نیز این گزارش رسیده، افزوده شد: «منتظر حکم خدایم»، و «او کوچک است» وجود ندارد
نیز آمده: رسول الله این امر را بر آن دو نپذیرفت.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تاریخ تولد حضرت زهرا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۳۱.
