انواع و ساعات مطالعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مطالعه، انواع مطالعه، ساعت مطالعه.
پرسش: در مورد نصایح و زندگی‌نامه‌ها،
عرفان،
اخلاق،
سیاست،
تاریخ و سایر علوم لازم است که هر روز مطالعه شود، برای مطالعه هرکدام چه ساعاتی خوب است؟
پاسخ:
از آن‌جا که اطلاعات اندکی در سؤال در مورد
سن، تحصیلات و شغل پرسشگر وجود دارد، از این جهت که مطالعه در این موضوعات و برای رشته تحصیل خود می‌خواهد یا خیر، در این نوشتار، مطالب به صورت کلی بیان می‌گردد، به
امید آن‌که مفید واقع شود.
برای این‌که مشخص شود چه نوع مطالعه‌ای در کدام زمان مناسب است، نخست باید انواع مطالعه را بیان کنیم.
برای
مطالعه تقسیم‌بندی‌های ذکر شده است؛ به عنوان مثال:
کلی:
أ. کشکولی (از رشته‌های گوناگون علمی، مباحث متعدد و مفیدی را گلچین می‌کنند)
ب. عمومی (از مطالب عام تنها به زوایای مباحث ضروری می‌پردازد) که در این نوع برخلاف مطالعه کشکولی هدف خاصی دنبال می‌شود.
ج. جزئی (تخصصی) (مثلاً خواننده از بحث
کلام مربوط به
دین اسلام بحث کلام شیعی را انتخاب می‌کند، نه
معتزلی یا
اشعری را).
انفرادی؛
گروهی (هسته‌ای مطالعاتی).
۱. مطالعه برای سرگرمی (قاعده خاصی ندارد، زمان خاصی هم ندارد)؛
۲. مطالعه برای کسب اطلاعات (روزنامه‌ها و مجلات)؛
۳. مطالعه برای فهمیدن (مطلب ابتدا از سطح فکر خواننده بالاتر است).
توجه به زمان مطالعه از مهم‌ترین، حساس‌ترین و در‌عین‌حال مشکل‌ترین کار در مطالعه است. از مسائل مهم در زمینه مطالعه این است که باید تشخیص داد از اوقات مختلف شبانه‌روز برای چه نوع مطالعاتی باید استفاده کرد. در این‌جا نمی‌توان از قانون کلی سخن گفت؛ چون زمان مناسب برای مطالعه درباره افراد مختلف با ویژگی‌های متفاوت امری متغیر است. آن‌هایی که اهل مطالعه جدی هستند، از هر زمانی در
شب و روز می‌توانند بهترین استفاده را ببرند؛ اما برخی افراد شب تا دیروقت به مطالعه می‌پردازند؛ ولی مطالعه در صبح زود برای آن‌ها مشکل است و برخی عکس این حالت را دارند؛ اما نسبتاً برای اغلب افراد صبح زود برای درس حفظ‌کردنی و مطالعه کتاب‌های عمیق و دقیق مناسبتر است و آخر شب برای مطالعه کتبی که نیاز به تأمل و
تفکر کمتری است، مناسبتر است.
به‌طور‌کلی بهترین زمان برای مطالعه زمانی است که به انجام مطالعه در آن زمان تمایل داریم و در مجموع مطالعه بلافاصله پس از خواب شبانگاهی بازدهی مطلوب ندارد؛ چون به علت ترشح هورمون «سوماتوتروبین» که اثرات آن تا دقایقی پس از بیداری وجود دارد، در
یادگیری اختلال ایجاد می‌کند. ترشح این
هورمون از نیمه‌شب آغاز و تا بامداد ادامه می‌یابد؛ از‌این‌رو بهتر است افرادی که در سنین
رشد هستند، از مطالعه پس از نیمه‌شب و سحرگاه بپرهیزند یا در صورت ضرورت پس از بیست تا سی دقیقه بعد از
بیداری به مطالعه بپردازند تا آثار مختل‌کننده این هورمون از بین برود.
برای مطالعه، زمان‌بندی لازم است. زمان‌بندی مناسب بازده مطالعه را بالا می‌برد. در برنامه‌ریزی‌ها باید به این نکات توجه کرد:
تعیین زمان
استراحت و
تفریح یا
ورزش.
پیش‌بینی زمان برای امور غیر منتظره (برنامه قابلیت انعطاف داشته باشد).
اختصاص دادن ساعاتی برای مرور درس‌ها (در طول ترم و...).
مطلوب این است که فرد در هر
روز چند نوع متن مختلف را مورد مطالعه قرار دهد تا میزان بهره‌وری در مطالعه افزون شود. مطالعه کتاب واحد در روز‌های متعدد از میزان بهره‌وری مفید مطالعه می‌کاهد.
بسیار خوب است که فرد پس از مطالعه یک کتاب حفظی مثل
تاریخ یا جغرافیا یک کتاب تحلیلی مثل
ریاضی یا
فلسفه را مطالعه کند؛ به همین ترتیب پس از کتاب تحلیلی یک کتاب حفظی را مطالعه کند.
دامنه یادگیری عبارت است از: حد فاصل زمانی مجاز برای مطالعه مداوم که امکان کسب بازدهی مطلوب را فراهم می‌آورد. این حد فاصل زمانی بین ۵ تا ۴۵ دقیقه است. این زمان اختصاص به مطالعه متون حفظی دارد. مطالعه متون تحلیلی (مثل شیمی، فیزیک ریاضی و ...) حدود ده دقیقه است که تعیین میزان آن به
دانش و تبحر وابسته است که به‌هر‌حال نباید بیش از حد متوسط بین ده تا ۴۵، یعنی سی دقیقه شود؛ پس از انجام این میزان مطالعه باید حدود پنج دقیقه استراحت کرد.
پس توجه به این نکات
انسان را دقیق‌تر می‌کند که بداند در چه زمینه‌ای
استعداد و کشش بیش‌تری دارد و آن را به‌طور جدی‌تر دنبال نماید. هم‌چنین نمرات دروس سال‌های تحصیلی قبل و تمایل به گرایش‌های مطالعاتی گذشته در انتخاب رشته و نوع
کتاب تأثیری بسزا دارد.
گاهی وقت‌ها اگر انسان بین مطالعه و مناسبت رابطه برقرار کند، آن مطالعه شیرین‌تر و جذاب‌تر و پایدارتر خواهد بود؛ مثلاً اگر کتب اخلاقی و عرفانی در زمان خلوت یا پس از
نماز یا در حرم
ائمه (علیهم‌السّلام) (کم و پیوسته) خوانده شود؛ به عنوان مثال، اگر در میلاد یا شهادت ائمه (علیهم‌السّلام) زندگی‌نامه همان
امام خوانده شود یا مباحث تاریخی و سیاسی همان امام پی‌گیری شود و... با این شیوه به تثبیت و جذابیت مطالعه کمک می‌کنیم.
مطالبی که مطالعه می‌شوند، از نظر دشواری و سهولت متفاوت هستند. برخی موضوعات (مانند
فلسفه و
عرفان) دشوار و برخی (مانند تاریخ و زندگی‌نامه) آسان‌تر است؛ البته سختی و آسانی مطالب به تفاوت‌های فردی نیز بستگی دارد. ممکن است برای فردی خواندن تاریخ سخت باشد و برای دیگری فلسفه دشوارتر باشد یا برای کسی ریاضی سخت و برای دیگری علوم اجتماعی و انسانی سخت باشد.
به‌طور‌کلی می‌توان گفت که بهتر است موضوعات دشوارتر در ساعاتی مطالعه شود که انسان سرحال‌تر و دارای
آرامش بیش‌تر است؛ اما مطالب آسان‌تر را در ساعاتی که خسته‌تر است و آرامش کمتری دارد، هم می‌تواند مطالعه کند.
کتاب‌هایی که انسان مطالعه می‌کند، به‌طور‌کلی به دو نوع درسی (اصلی) و غیر درسی تقسیم می‌شوند. مطالعات درسی مطالعاتی هستند که به حوزه تحصیلی فرد در مدرسه،
حوزه یا دانشگاه مربوط می‌شوند. مطالعات غیر درسی عبارت است از: مطالعه کتاب‌های خارج از حوزه درسی؛ مانند: مطالعه کتاب‌های اطلاعات عمومی، کتاب‌های اخلاقی، مجله،
روزنامه و سایر کتاب‌ها.
از نظر زمانی باید فرد بیش‌ترین وقت خود و مناسب‌ترین وقت خود را به کتاب‌های درسی اختصاص دهد. زمانی که به مطالعات درسی اختصاص می‌یابد از سه نظر باید حائز اهمیت باشد: یکی بیش‌ترین زمان به آن‌ها اختصاص یابد؛ دوم این‌که از نظر زمانی آن‌ها تقدم داشته باشد؛ زیرا می‌گویند «اول باید قورباغه را قورت داد؛ یعنی سخت‌ترین کار باید اول انجام داد»؛ سوم این‌که سرحال‌ترین ساعات به مطالعات درسی اختصاص داده شود؛ اما مطالعات غیر درسی یا باید پس از پایان مطالعات درسی مطالعه شوند یا به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که مطالعات غیر درسی در لابه‌لای مطالعات درسی یعنی زمانی که فرد کاملاً از مطالعه درسی خسته شده است، به
مطالعه این مطالب بپردازد.
برای کسی که مدام در حال مطالعه است (مثل دانش‌آموز، دانش‌جو و
طلبه) تطابق مطالعه با
خواب خیلی مهم است. افراد از نظر چرخه (سیکل) خواب به دو نوع اول شبی و صبحگاهی تقسیم می‌شوند. برخی افراد به طور طبیعی اول شب زود می‌توانند بخوابند و صبح هم می‌توانند زود برخیزند و مشغول کار شوند. برخی دیگر شب تا بخواهند می‌توانند بیدار بمانند؛ اما صبح باید با جرثقیل از رخت‌خواب برداشته شوند.
بنابراین افرادی که شب می‌توانند دیر بیدار بمانند (البته دیر خوابیدن اصلاً توصیه نمی‌شود) اما به‌هر‌حال این افراد می‌توانند مطالب سخت و دشوار را در این ساعات مطالعه کنند؛ اما افرادی که می‌توانند شب زود بخوابند، بهتر است مطالب سخت و دشوار یا مباحث اصلی را که نیاز به مطالعه طولانی‌مدت دارند، در اول صبح انجام دهند.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «انواع و ساعات مطالعه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۲/۱۹.
