افزودن وسعت آسمان‌ها
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:
قرآن ، آسمان، محدودیت
پرسش: در قرآن آمده است که
خداوند هر روز به آسمان‌ها می‌افزاید، آیا با افزایش آسمان‌ها خدا هم وسعت پیدا می‌کند تا در آن‌جا باشد، همان طور که گفته می‌شود خدا همه جا هست! و آیا این با عدم محدودیت خداوند منافات ندارد که هر روز به او اضافه شود؟
پاسخ: برای روشن شدن پاسخ، بیان چند نکته ضروری به نظر می‌رسد:
خداوند وجودی بی نهایت است؛ همه کمالات را دارد؛ آفریدن (ایجاد کردن)
فیض است و خداوند فیاض است.
کمال فیاضیت او اقتضا می‌کند که هر چه را لایق آفریده شدن است بیافریند. به بیان دیگر، این مسئله ثابت شده است که هر یک از اسما و صفات الهی، چه آن‌ها که به
ذات برمی‌گردند و به مقتضای بساطت وجود
واجب تعالی، عین ذات او هستند، صفاتی؛ چون
علم ،
قدرت ، قیومیت، مالکیت و حاکمیت و چه آن‌ها که به فعل منسوب‌اند و اصطلاحاً به صفات فعل، اشتهار دارند؛ مثل
ربوبیت ، رازقیت، خالقیت،
اراده و
رحمت پروردگار، جملگی
صفات ثبوتیه‌ای هستند که خدای بزرگ از طریق آن‌ها بی وقفه فیض رسانی می‌کند که در این میان خالقیت او اقتضا دارد که پیوسته و لاینقطع
خلق نماید و دست به آفرینشی تازه بزند که:«کل یوم هو فی شأن؛
خداوند در هر روز در شأن و کاری است.»
صفاتی که به خدای متعال نسبت داده می‌شود، یا مفاهیمی است که از ذات الهی با توجه به نوعی از کمال وجودی انتزاع می‌شود؛ مانند علم، قدرت و حیات و یا مفاهیمی است که
عقل از مقایسه بین ذات الهی و مخلوقاتش با توجه به نوعی رابطه وجودی انتزاع می‌کند؛ مانند خالقیت و ربوبیت، دسته اوّل را
صفات ذاتیه و دسته دوم را
صفات فعلیه می‌نامند.
شایان توجه این است که پدیده‌های
مادی دارای حدود، قیود زمانی و مکانی هستند و این حدود و قیود در اضافه و رابطه‌ای که بین آن‌ها و خدای متعال در نظر گرفته می‌شود تأثیر می‌گذارد و در نتیجه، افعال متعلق به آن‌ها هم به یک معنا مقید به زمان و مکان می‌گردد. مثلاً گفته می‌شود که خدای متعال فلان موجودی را در فلان زمان و فلان مکان آفرید، اما این حدود و قیود در واقع به مخلوقات باز می‌گردد و ظرف تحقق مخلوق و شئون آن به شمار می‌رود، نه این که مستلزم نسبت زمان و مکان به خدای متعال باشد.
به دیگر سخن، افعال الهی متعلق به امور زمانی و مکانی دارای دو حیثیت است؛ یکی حیثیت انتساب به مخلوقات و از این نظر متصف به قیود زمانی و مکانی می‌شود و دیگری حیثیت انتساب به خدای متعال و از این نظر منسلخ از زمان و مکان است و این نکته‌ای است در خور دقت فراوان و کلید حل بسیاری از مشکلات.
نکته دیگر، آن که اگر صفات فعلیه را به لحاظ منشأ آن‌ها در نظر بگیریم، مثلاً خالق را به معنای کسی که قدرت بر آفرینش دارد معنا کنیم، نه کسی که کار آفرینش را انجام داده است، در این صورت بازگشت آن‌ها به صفات ذاتیه خواهد بود.
نکته اساسی در پاسخ به این پرسش، دقت در مفهوم خلقت و آفرینش است؛ باید توجه داشت
خلقت و آفرینش به نظر عرفی و تصور ابتدایی این است که مخلوق، موجودی جدای از خالق است مانند این که ما ساختمان را مخلوق بنّا می‌دانیم، ولی با دقت
فلسفی و عقلی، بنّا خالق و علت ساختمان نیست، بلکه مُعد و وسیله‌ای برای تحقق ساختمان است. مفهوم دقیق خلقت و علیت این است که ذات مخلوق و
معلول ، عین ربط، وابستگی و پناهندگی به
علت است؛ نظیر وابستگی وجودی تصورات ذهنی انسان به ذهن و نفس او. بنابراین، افزایش خلق نه موجب افزایش مکان خالق می‌گردد و نه چیزی بر ذات خالق می‌افزاید؛ زیرا مخلوق فقط نشان دهنده ذات خالق است. بله هر چه دانش ما نسبت به مخلوقات بیش‌تر شود و مخلوقات بیش‌تری را ادراک کنیم، شناخت ما نسبت به ذات بی نهایت خدای تبارک و تعالی بیش‌تر می‌گردد.
پایگاه اسلام کوئست
