اصول اخلاقی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اصول اخلاقی،
حضرت علی علیه‌السلام.
پرسش: اصول اخلاقی و رفتار امام علی ـ علیه‌السلام ـ با دشمنان چگونه بود؟
پاسخ:
رعایت اصول اخلاقی و انسانی در برابر دشمنان موضوعی است که
امام علی علیه‌السلام به آن اهتمام ویژه داشت؛ به‌گونه‌ای که حتی در برابر دشمنان در حال نبرد نیز از اخلاق اسلامی روی نگردانده است. آن حضرت پیوسته به نیروهای تحت امرش نیز سفارش می‌کرد تا به
اخلاق اسلامی پای‌بند باشند. این مسئله چه در رفتار و چه در عمل‌کرد حضرتش فراوان قابل مشاهده است.
بخشی از فرمان امام علی ـ علیه‌السلام ـ به نیروهایش در برخورد با دشمنان در این
روایت موجود است:
«نَصْرٌ عُمَرُ بْنُ سَعْدٍ وَ حَدَّثَنِی رَجُلٌ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جُنْدَبٍ عَنْ أَبِیهِ:أَنَّ عَلِیّاً ـ علیه‌السلام ـ کَانَ یَأْمُرُنَا فِی کُلِّ مَوْطِنٍ لَقِیَنَا مَعَهُ عَدُوَّهُ یَقُولُ:«لَا تُقَاتِلُوا الْقَوْمَ حَتَّی یَبْدَءُوکُمْ فَإِنَّکُمْ بِحَمْدِاللَّهِ عَلَی حُجَّةٍ وَ تَرْکُکُمْ إِیَّاهُمْ حَتَّی یَبْدَءُوکُمْ حُجَّةٌ أُخْرَی لَکُمْ عَلَیْهِمْ فَإِذَا قَاتَلْتُمُوهُمْ فَهَزَمْتُمُوهُمْ فَلَا تَقْتُلُوا مُدْبِراً وَ لَا تُجْهِزُوا عَلَی جَرِیحٍ وَ لَا تَکْشِفُوا عَوْرَةً وَ لَا تُمَثِّلُوا بِقَتِیلٍ فَإِذَا وَصَلْتُمْ إِلَی رِحَالِ الْقَوْمِ فَلَا تَهْتِکُوا سِتْراً وَ لَا تَدْخُلُوا دَاراً إِلَّا بِإِذْنِی وَ لَا تَأْخُذُوا شَیْئاً مِنْ أَمْوَالِهِمْ إِلَّا مَا وَجَدْتُمْ فِی عَسْکَرِهِمْ وَ لَا تُهَیِّجُوا امْرَأَةً بِأَذًی وَ إِنْ شَتَمْنَ أَعْرَاضَکُمْ وَ تَنَاوَلْنَ أُمَرَاءَکُمْ وَ صُلَحَاءَکُمْ فَإِنَّهُنَّ ضِعَافُ الْقُوَی وَ الْأَنْفُسِ وَ الْعُقُولِ وَ لَقَدْ کُنَّا وَ إِنَّا لَنُؤْمَرُ بِالْکَفِّ عَنْهُنَّ وَ إِنَّهُنَّ لَمُشْرِکَاتٌ وَ إِنْ کَانَ الرَّجُلُ لَیَتَنَاوَلُ المَرْأَةَ فِی الْجَاهِلِیَّةِ بِالْهِرَاوَةِ أَوِ الْحَدِیدِ فَیُعَیَّرُ بِهَا عَقِبُهُ مِنْ بَعْدِهِ»؛
دستور آن حضرت به لشکرش، قبل از برخورد با هر دشمنی، چنین بود:
تا دشمن با شما آغاز به
جنگ نکرد، شما با ایشان نجنگید؛ زیرا شما بحمداللَّه بر علیه دشمنتان دلیل و
حجت دارید، و این هم که آنان آغازگر جنگ باشند، نه شما، دلیل دیگری بر ضرر آنها خواهد بود.
اگر جنگیدید و دشمن را شکست دادید، فراری‌ها را نکشید و به زخمی‌ها آسیب نرسانید، عورتی را برهنه نسازید و کشته‌ای را مثله نکنید، اگر به قرارگاه دشمن وارد شدید پرده‌ای را مدرید، و جز به فرمان من به خانه‌ای وارد نشوید و چیزی از
اموال ایشان را جز آنچه در میادین جنگ باشد برندارید، به هیچ زنی آزار و گزندی نرسانید، اگرچه به ناموس شما دشنام دهند و فرماندهان و نیکان شما را نیز مشمول دشنام خود سازند؛ زیرا چنین زنانی ضعیف، کم‌تحمل و کم‌خرد می‌باشند، و ما مأمور بودیم (در زمان
رسول خدا) آن زمان که آنان
زنان مشرکی بودند نیز از آزار رساندن به ایشان خودداری کنیم. در روزگار جاهلی هم اگر مردی زنی را با چماقی یا پاره‌آهنی می‌زد تا بر او دست یابد، پس از وی (حتی) بازماندگان آن مرد به سبب چنان رفتار (ناهنجاری که از او سر زده بود) سرزنش می‌شدند.
امام علیه‌السلام در این عبارات چند اصل مهم اخلاقی را به پیروانش سفارش می‌کند:
پیش‌قدم نشدن در جنگ و نبرد با دشمن.
نکشتن زخمی‌ها و مجروحان لشکر شکست‌خورده.
جلوگیری نکردن از دست‌رسی دشمن به
آب.
آسیب نرساندن به غیر نظامیان.
متعرض نشدن به
زنان.
پرده‌دری نکردن نسبت به
مردان.
بدون اجازه صاحب‌خانه، وارد منزل کسی نشدن و چیزی از اموال آنها برنداشتن.
پایگاه اسلام کوئست.
