أَخْلَصُواْ دِینَهُمْ لِلَّهِ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سخن ، تکرار کلمه، تکرار جمله،
بلاغت .
پرسش: چه نکته‌ای در تکرار لفظ الله در آیه «
أَخْلَصُواْ دِینَهُمْ لِلَّهِ » وجود دارد؛ در‌حالی‌که خداوند می‌توانست به‌جای آن از
ضمیر ، استفاده نماید؟
پاسخ: براساس آیه‌ی مورد بحث، چنانچه بیگانه و
اهل نفاق از مسیر خود پشیمان شده و به ندای فطرت و دعوت
اسلام توجه نموده، توبه نماید و به‌سوی بندگی خداوند مهربان و توبه‌پذیر بازگردد، خداوند نیز بر حسب
حکمت ،
توبه و بازگشت او را به‌سوی
ایمان خواهد پذیرفت. تکرار لفظ «الله» به جهت این است که به
منافقان تأکید کند، زمانی توبه شما پذیرفته می‌شود و مؤمن حقیقی می‌شوید که به دامن لطف و
رحمت خداوندی، چنگ زنید و دین خود را برای الله خالص کنید و بدیهی است که آوردن اسم ظاهر، مقصود گوینده را روشن‌تر از ضمیر به شنونده می‌رساند.
تکرار در آیه‌ی شریفه‌ی «
إِلَّا الَّذِینَ تَابُواْ وَ أَصْلَحُواْ وَ اعْتَصَمُواْ بِاللَّهِ وَ أَخْلَصُواْ دِینَهُمْ لِلَّهِ فَأُوْلَئکَ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَوْفَ یُؤْتِ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ أَجْرًا عَظِیمًا »،
و آیات نظیر آن در
قرآن کریم،
به شیوه‌های سخن گفتن حکیمانه الاهی برمی‌گردد که یکی از مهم‌ترین آن بلاغت در
کلام و به‌جهت فایده‌ای تکرار شده است؛ چراکه یکی از شیوه‌ها و روش‌هایی که قرآن کریم در پیام‌رسانی خود از آن استفاده کرده، تکرار یک کلمه یا جمله و یا یک آیه کامل است.
این تکرارها فواید و آثاری دارد و از محسنات کلام به‌شمار می‌رود. این‌گونه تکرارها برای تأکید مطلب و
تقریر کلام و یا نشان دادن عظمت و اهمیت موضوع است و در مجموع هدف این است که توجه شنونده به‌خوبی به‌سوی موضوع یا مطلب مورد نظر جلب شود.
همان‌طور که در آیه‌ی شریفه‌ی «
قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ »،
ظاهراً طبیعی می‌نمود که بگوید:«... فانظروا کیف بدأ الخلق ثم ینشئ...» ولی به‌جای ضمیر، اسم ظاهر «الله» را برای تأکید آورده است تا این معنا را برساند که همان خدایی که نشئت نخستین را شروع کرد، هم او است که نشئت بازپسین را نیز انشا می‌کند.
توضیح این‌که در
بلاغت باید سخن بر مقتضای حال
مخاطب و مکان و زمان خطاب، ایراد گردد،
که بر سه قسم است:
گاهی مقتضای حال مخاطب و زمان و مکان، این است که سخن کوتاه گفته شود؛ مانند این‌که مخاطب بسیار تیزهوش یا خسته است یا زمان کم است یا مکان مناسب نیست که در اصطلاح به آن «
ایجاز »، می‌گویند.
گاهی هم باید سخن به‌صورت متعارف گفت؛ به‌گونه‌ای که لفظ و معنا با هم برابر باشند و شرایط متعارف چنین شیوه‌ای را اقتضا می‌کند که آن را «
مساوات » می‌نامند.
گاهی شرایط، اقتضا می‌کند که لفظ، بیشتر از معنا باشد؛ مانند این‌که مخاطب کُند‌ذهن یا بی‌توجه یا منکر است، یا سخن دارای اهمیت زیاد است و جمله یا کلمه‌ای را به جهت فایده‌ای که در تکرار آن است، تکرار می‌شود. به این شیوه از بلاغت سخن، «
اطناب » گفته می‌شود.
همچنین در
علم معانی برای تکرار لفظ یا جمله، نه فایده ذکر نمودند که یکی از آن فایده‌ها، «تأکید»، برای رسوخ و جای گرفتن معنا در
نفس و
جان شنونده است.
نظام جهان تکلیف براساس آزمایش هر‌یک از افراد بشر است، در هر لحظه می‌توان درباره‌ی عقیده و مسیر خود تجدیدنظر نموده و بدان ادامه و یا مسیر خود را تغییر داد. براساس آیه‌ی مورد بحث، چنانچه بیگانه و اهل نفاق از مسیر خود پشیمان شده و به ندای فطرت و به
دعوت اسلام توجه نموده توبه نماید و به‌سوی
بندگی خداوند مهربان و توبه‌پذیر بازگردد، خداوند نیز بر حسب حکمت، توبه و بازگشت او را به‌سوی
ایمان خواهد پذیرفت. و تکرار لفظ «الله» به جهت این است که به منافقان تأکید کند زمانی
توبه شما پذیرفته می‌شود و
مؤمن حقیقی می‌شوید که به دامن لطف و رحمت خداوندی، چنگ زنید و
دین خود را برای الله خالص کنید و بدیهی است که آوردن اسم ظاهر، مقصود گوینده را روشن‌تر و آسان‌تر از ضمیر به شنونده می‌رساند.
پایگاه اسلام کوئیست.
