کبیر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن،
حدیث،
خداوند.
پرسش: صفات کبیر و متکبر خداوند، در لغت و قرآن و حدیث به چه معناست؟
دو صفت «کبیر (بزرگ)» و «متکبّر (یگانه بزرگ)»، از مادّه «کبر» برگرفته شده‌اند و کِبَر بر متضادّ صِغر (کوچکی) دلالت دارد و کِبْر و کِبریا به معنای عظمت (سترگی) است.
ابن اثیر گفته است: در نام‌های
خدای متعال، متکبّر و کبیر، یعنی سترگِ دارای بزرگی.
پس کبیر و عظیم، معنایی نزدیک به هم دارند. از این رو، برخی واژه‌شناسان، در تفسیر هر یک از این دو صفت، صفت دیگر را ذکر کرده‌اند.
بر گرفته‌های مادّه «
کبر»، هشت بار در قرآن کریم به خدا نسبت داده شده است. صفت «کبیر» در قرآن همراه با صفت «
علیّ» پنج بار و یک بار به صورت: «عَــلِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهَـدَةِ الْکَبِیرُ الْمُتَعَالِ؛ دانای نهان و آشکار، بزرگِ بلندپایه» و یک بار نیز به صورت: «وَ لَهُ الْکِبْرِیَاءُ فِی السَّمَـوَ تِ وَ الْاَرْضِ؛ در آسمان‌ها و زمین، بزرگی از آنِ اوست» به‌کار رفته است و صفت «متکبّر»، یک بار همراه با صفت «جبّار» آمده است. در احادیث، دو معنا برای کبیر و متکبّر ذکر شده است:
کبیر و متکبّر، به عنوان صفت ذاتی، بر عظمت خدا دلالت می‌کنند. در حدیث آمده است: «بزرگی، ردایِ خداوند (عزوجل) است. پس هر کس در جامه خدا با او بستیزد،
[خدا
] بر او خشم می‌گیرد».
زجّاج می‌گوید: این صفت، تنها از آنِ خداست؛ زیرا خدای پاک والاست که توانایی و بخششی دارد که کسی همانند آن را ندارد و او سزاوارِ آن است که به او گفته شود: متکبّر (بسیار بزرگ) و کسی را نمی‌سزد که
[بر دیگری
] بزرگی ورزد؛ زیرا مردم در حقوق برابرند. پس کسی، چیزی که دیگری نداشته باشد، ندارد.
هر گاه
کبر و تکبّر درباره
انسان به‌کار می‌رود، به معنای ادّعای بزرگی و برتری همراه با
خودبینی است و این شایسته انسان نیست و از این‌رو، نکوهیده است.
راغب می‌گوید: کبر، حالتی است که ویژه انسان است و از خودبینی او حاصل می‌آید و آن، چنان است که انسان، خود را بزرگ‌تر از دیگری می‌بیند و بزرگ‌ترین تکبّر، تکبّر ورزیدن در برابر خداست، به معنای خودداری از پذیرش حق و اقرار به بندگی او.
ابن اثیر، در تفسیر متکبّر گفته است: تاء (باب تفعّل) در آن، برای تفرّد و تخصّص است، نه تاء تعاطی و تکلّف. از این‌رو، متکبّر (از باب تفعّل) بر یگانگی و اختصاص بزرگی به خدا دلالت می‌کند. نیز در حدیثی آمده است که ذات خدا، بزرگ‌تر از آن است که وصف شود: «اللّه اکبرُ من ان یوصَف».
کبیر و متکبّر به عنوان صفت فعل، به معنای آفریدگارِ آفریده‌های بزرگ است.
امام صادق (علیه‌السلام) می فرماید: «همانا به دلیل آفرینش
[آفریده‌های
] نیرومند، گفتیم که او (خدا) نیرومند است و گفتار ما سترگ و بزرگ نیز چنان است».
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «کبیر» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۲/۱۶.
