مانعیت ظلم برای شناخت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ظلم،
عقل،
هوس.
پرسش: چگونه ظلم مانع شناخت می‌گردد و آیا همه انواع آن مانع شناخت است یا این‌که مانعیت، ویژه بعضی از انواع آن است؟
هوس، مانع بینایی دیده عقل است. یکی از قالب‌های عینی و مشخص هوس، ظلم است. بنا‌بر‌این، به دلیل این‌که ظلم، تجسم هوس است، ظلمت آفرین است و جلو دیده عقل را می‌گیرد. از این‌رو،
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید:
«اتَّقُوا الظُّلمَ؛ فَانَّهُ ظُلُماتٌ یومَ القِیامَةِ؛
از ظلم بپرهیزید که ظلم، ظلمات
روز قیامت است.»
در حدیث دیگری نقل شده است که شخصی ضمن سوالاتی از
پیامبر اکرم، عرض کرد: دوست دارم که روز قیامت در نور
محشور شوم. پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، فرمود:
«لا تَظْلِمْ احَدَاً تُحشَرُ یومَ القِیامَةِ فِی النُّورِ؛
به کسی ظلم نکن، روز قیامت در نور محشور می‌شوی.»
ظلمت و
نور قیامت از عمل انسان در این جهان نشأت می‌گیرد. به همین جهت، وقتی
منافقان می‌بینند که مؤمنان در صحنه قیامت در نور خود حرکت می‌کنند، از آنان تقاضا می‌کنند که کمی صبر کنند تا به ایشان برسند و در پرتو نورشان حرکت نمایند، ولی مؤمنان پاسخ می‌دهند که «ارْجِعُواْ وَرَآءَکُمْ فَالْتَمِسُواْ نُورًا»
یعنی به پشت سرخود بازگردید و
[از دنیا
] جستجوی نور کنید.
کسی که تاریکی‌های ناشی از ظلم و کارهای ناشایسته او در این جهان، جلو دیده عقل و قلب او را گرفته، از شناخت حقیقت و یافتن راه کمال محرومش کرده است. وی در
جهان پس از مرگ و در عالم
قیامت نیز در تاریکی است و راه
بهشت را نمی‌تواند پیدا کند. «وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَـمَةِ اَعْمَی• قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی اَعْمَی وَ قَدْ کُنتُ بَصِیرًا• قَالَ کَذَ لِکَ اَتَتْکَ ءَایَـتُنَا فَنَسِیتَهَا وَ کَذَ لِکَ الْیَوْمَ تُنسَی»
با این توضیح مشخص می‌شود که چرا
قرآن کریم ظلم را مانع شناخت می‌داند و تصریح می‌کند که:
«وَ یضِلُّ اللَّهُ الظَّــلِمِینَ؛
خداوند، ظالمان را گمراه می‌کند».
معنای این‌که خداوند ظالمان را گمراه می‌کند این است که چون نظام آفرینش بر اساس قانون علیت استوار است و ظلم سبب تیره شدن آینه عقل می‌شود، وقتی آینه عقل تیره شد، دیده فکر از رؤیت حقایق عقلی محروم می‌گردد و انسان به‌طور طبیعی، راه را از چاه نمی‌تواند تشخیص دهد و در نتیجه گمراه می‌شود؛ نه این که
خداوند با ظالمان دشمنی خاصی دارد و نمی‌خواهد آنان راه تکامل خویش را بیابند!
بنا‌بر‌این، انتساب اضلال و گمراه کردن ظالمان به
خداوند متعال، از آن جهت است که همه پدیده‌ها به هر حال منسوب به آفریدگار جهان است، ولی نکته اساسی این است، که از دیدگاه قرآن، اضلال خداوند در مورد ظالمان است، یعنی ظلم مانع شناخت و سبب گمراهی انسان است.
تا این‌جا معلوم شد که ظلم، مانع شناخت است، ولی مشخص نشد که کدام قسم از ظلم؟ آیا ظلمی که مانع شناخت است، ظلم عقیدتی است یا ظلم عملی و یا مطلق ظلم؟ و اگر ظلم عملی است، آیا ظلم فردی مانعیت دارد یا ظلم اجتماعی و یا مطلق ظلم عملی؟
آنچه از قرآن و احادیث اسلامی در پاسخ به این پرسش‌ها استنباط می‌شود این است که مطلق ظلمِ عملی اعم از ظلم فردی و اجتماعی، مانع شناخت و موجب ظلم عقیدتی است. آیاتی که بر این مدعا دلالت دارند عبارت‌اند از:
۱.
آیه چهاردهم
سوره مطففین: «کَلَا بَلْ رَانَ عَلَی قُلُوبِهِم مَّا کَانُواْ یکْسِبُونَ» که قبلاً نیز مطرح شد و در آن تصریح شده است که کردار ناشایسته انسان که همان ظلم عملی است، حجاب دل و موجب تیره شدن آینه عقل و بالمآل مانع شناخت خداست.
۲. آیه بیست و هفتم
سوره ابراهیم: «وَ یضِلُّ اللَّهُ الظَّــلِمِینَ» که به روشنی دلالت دارد بر این که ظلم عملی موجب گمراهی‌اندیشه و ظلم عقیدتی است.
۳. آیه سی و سوم
سوره انعام:
«وَلَـکِنَّ الظَّلِمِینَ بِئایتِ اللَّهِ یجْحَدُونَ.
ولی ظالمان، آیات خدا را انکار می‌کنند».
۴. آیه چهل و نهم
سوره عنکبوت:
«وَ مَا یجْحَدُ بِئایتِنَآ اِلَا الظَّلِمُونَ؛ آیات ما را جز افراد ظالم انکار نمی‌کنند».
این دو آیه نیز به وضوح دلالت دارند براین که
انکار آیات خدا، که ظلم عقیدتی است، نتیجه ظلمِ عملی است.
نکته اوّل، این‌که همان‌طور که
ظلم عملی، موجب
ظلم عقیدتی است، ظلم عقیدتی نیز، به نوبه خود، در تشدید ظلم عملی مؤثر است. ظلم عقیدتی، بی‌راهه را راه پنداشتن است و ظلم عملی در بی‌راهه رفتن. رهروی که بی‌راهه را راه می‌پندارد، هر چه جلوتر برود، گمراه‌تر و از مقصد دورتر می‌شود.
نکته دوم، این‌که در زمینه
مانعیت ظلم عملی از شناخت، عمده،
ظلم اجتماعی و تجاوز به حقوق دیگران است؛ زیرا همان‌طور که توضیح داده شد، ملاک مانعیتِ ظلم از شناخت، طغیان هوس در شخص ظالم است که نمی‌گذارد نیروی ادراک او حقیقت را آن‌چنان که هست دریابد، و طغیان هوس در ظلم اجتماعی قابل مقایسه با ظلم فردی نیست.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «مانعیت ظلم برای شناخت» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱/۲۳.
