شبهه بازگشت فعل به قوه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: کمال، رجعت،
فعلیت،
قوه.
پرسش: کسی که به کمال خاصّ خود رسیده، اگر پس از مرگ، دوباره به
دنیا باز گردد، رجوع از فعل به قوّه است و این، محال است؛ زیرا قوّه‌ای که یک بار به فعلیت برسد، بار دیگر به قوّه باز نمی‌گردد. نفس
انسان با مُردن، تجرّد پیدا می‌کند و یک
موجود مثالی یا
عقلی می‌شود. حال اگر دوباره به دنیا باز گردد، موجودی مادّی می‌شود و از فعلیت تجرّدی به قوّه باز می‌گردد.
این اشکال وارد نیست؛ زیرا حتّی اگر این اصل فلسفی که چیزی از فعل به قوّه باز نمی‌گردد، درست باشد، امّا زنده شدن موجودی پس از
مرگ، از مصادیق آن نیست. انسان پیش از مرگ نیز
تجرد دارد. نفس انسانی چه هنگام تعلّق به بدن، چه پس از آن و چه با تعلّق دوباره به بدن، مجرّد است. مرتبه نفس، در هیچ یک از این حالات تفاوت نمی‌کند و چنین نیست که پیش از مرگ، مادّی باشد و پس از مرگ، مجرّد شود و با رجعت، دوباره مادّی گردد. بنا‌بر‌این، چیزی از فعل به قوّه باز نمی‌گردد؛ بلکه فعلیت جدیدی پدید می‌آید. (فیلسوف بزرگ عصر ما،
علّامه طباطبایی این پاسخ را داده است.)
در مجموع باید گفت: اگر کسی نخواهد جزئیات رجعت را آن‌چنان که در پاره‌ای احادیث آمده است، بپذیرد، امّا چاره‌ای جز قبول اصل رجعت ندارد. ادلّه محکم قرآنی و حدیثی در این زمینه قاطع‌اند و نمی‌توان آنها را انکار کرد، هر چند فهم جزئیات رجعت بر برخی دشوار باشد. افزون بر‌این، باید توجّه داشت که اعتقاد به رجعت، از محکمات اعتقادات شیعی است، امّا از اصول اعتقادی نیست و ندانستن جزئیات و فروع آن یا احیاناً غفلت از اصل آن، ضرری به
ایمان و اعتقاد فرد نمی‌زند. البتّه اگر کسی آگاهانه و پس از دیدن ادلّه محکم رجعت، آن را رد کند، مشمول حکم این آیه شریف می‌شود که در مقام توبیخ منکران از
اهل کتاب می‌فرماید:
«وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیْقَنَتْها اَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُفْسِدینَ؛
با آن‌که در دل به آن
یقین آورده بودند، ولی از روی ستم و برتری جویی انکارش کردند. پس بنگر که عاقبت تبهکاران چگونه بود».
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «شبهه بازگشت فعل به قوه» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۱/۱۰.
