سفارش قرآن به عبرت‌آموزی از نابودی آثار گذشتگان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن کریم،
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
مشرکان، آثار گذشتگان، معماری.
پرسش: در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که معماری و آثار گذشتگان را به رخ مخاطبان می‌کشد! این آیات چه پیامی و سفارشی برای معاصرین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و نسل امروز بشر دارد؟!
پاسخ اجمالی: مخاطب اوّلیه این آیات، مردم جاهل و متعصب معاصر با پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بودند که به آیین و داشته‌های خود و پدرانشان افتخار می‌کردند و این پیام را برای آنها داشت که از سرنوشت دردناک آنها که همان قهر الهی است عبرت بگیرید؛ مخاطب دیگر آن که نسل حاضر هستند این پیام را دارد که به دانش و توانایی‌های خود مغرور نشوید و همه را در معرض نابودی و زوال ببینیم.
«اَ وَ لَمْ یَسیرُوا فِی الْاَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ کانُوا اَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَ اَثارُوا الْاَرْضَ وَ عَمَرُوها اَکْثَرَ مِمَّا عَمَرُوها... ؛
آیا در زمین نمی‌گردند، تا به سرانجام کسانی بنگرند که پیش از آنان می‌زیستند؟! کسانی که توانشان بیشتر بود و زمین را به شخم‌زدن زیر‌و‌رو کرده و نقش بیشتری در آبادسازی آن داشتند؟!»
آنچه در مورد این آیه و آیات مشابه که به برخی از آثار و تمدن‌های اقوام پیشین اشاره می‌کند، می‌توان گفت، آن است که مفهوم این آیات هرگز آن نیست که هرچه بود در زمان گذشته بود و در آینده، تمدن و پیش‌رفت‌های چشم‌گیرتری رخ نمی‌دهد، بلکه مخاطب مستقیم و اوّلیه این سوره‌ها و آیات، مردم جاهل و متعصب معاصر با پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بودند که به دین و آیین و داشته‌های خود و پدرانشان افتخار می‌کردند که در برابر تمدن و آثار بجای مانده از امت‌های گذشته بسیار ناچیز به حساب می‌آمد. در حقیقت قرآن کریم در این نوع آیات، اشاره به اقوامی می‌کند که نسبت به مشرکان معاصر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قدرت، نیروی جسمی و مالی برتری چشم‌گیری داشتند، و سرنوشت دردناک آنها را درس عبرتی برای اینها اعلام می‌کند. امروز از نظر تاریخی و
باستان‌شناسی مسلم است که برخی از ملت‌ها در هزاره‌های پیشین و قبل از ظهور اسلام، دارای تمدن و معماری شگفت‌انگیزی بودند؛ و آثاری مانند پرسپولیس ایران، اهرام مصر، عمارات روم و یونان، بناهای
قوم عاد و
ثمود، دیوار چین و... برجا گذاشتند. آنان از نظر قدرت جسمانی آن‌چنان قوی بودند که در دل کوه‌های سنگی برای خود خانه و پناهگاه می‌ساختند. واضح است که آنان در این زمینه‌ها از مشرکان مکه برتر بودند. از همین‌رو قرآن به کافران عرب که مخاطب مستقیم آیات بودند، هشدار می‌دهد که به داشته‌های اندک خود مغرور نشوند؛ زیرا گذشتگان با این همه توانایی، هنگامی که آیات الهی را انکار، و پیامبران (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را تکذیب کردند، قدرت فرار از چنگال مرگ و یا مجازات نداشتند، حال شما چگونه می‌توانید از قهر و غضب الهی بگریزید؟! گفتنی است که این آیه شریفه به سه نکته که معمولاً اعتماد
انسان در دنیا به آنها است، اشاره می‌کند:
•قدرت و قوت جسمی، یا فامیل و طایفه که پشتوانه
انسان به حساب می‌آیند.
•قدرت مالی و اقتصادی که سبب برتری
انسان می‌شود.
•املاک، بناها، و ساختمان‌ها.
خداوند متعال در آیه فوق، با بیان این سه مورد، مخالفان و مشرکان را به عبرت و درس‌آموزی فرا می‌خواند، و تاکید می‌کند که گذشتگان، در هر سه مورد از شما سرآمد بودند، اما در عین حال هنگام قهر الهی هیچ برای آنها فایده‌ای نداشت.
اما در مورد این پرسش که این آیات برای نسل امروز که آنان نیز مخاطب قرآن‌اند، اما از لحاظ دانش‌ها مختلف، سرآمد نسل‌های گذشته هستند، چه پیامی می‌تواند داشته باشد، باید گفت: امروزه بشر به موازات پیشرفت در توانایی و دانش، به کشفیات جدیدی نیز دست یافته از جمله:
• موجوداتی، مانند دایناسورها که حجم و قدرتی ده‌ها برابر
انسان داشتند، در زمین می‌زیستند و به دلایل نامشخصی ناگهان نسلشان به‌طور کلی از زمین برداشته شد!
•ستارگانی وجود داشتند که میلیون‌ها برابر بزرگ‌تر از زمین بوده، اما به دنبال انفجار و یا برخوردی کاملا متلاشی شده‌اند! و...
این واقعیات برای نسل امروز ما آشکار است و کافی است که همین مصادیق جدید را بر هدف موجود در آیات یاد شده منطبق کرده و پیام قرآن را دریافت کنیم و به دانش و توانایی‌های خود مغرور نشده و همه را در معرض نابودی و زوال ببینیم.
به عبارت دیگر، مثال‌های موجود در آیه تنها ارائه مصادیقی قابل درک از یک واقعیت بود تا پیامی را به بشر برساند و ما امروزه با مصادیق شفاف‌تری می‌توانیم به همان پیام دست یابیم.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «پیام قرآن در مورد معماری و آثار گذشتگان» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۹/۱۸.
