حروف مقطعه قرآن مجید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حروف مقطعه،
قرآن کریم.
پرسش: به چه علت حروف مقطعه سوره‌های قرآن در اول سوره قرار دارند، چرا در وسط سوره قرار نگرفتند؟
پاسخ:
چنان‌چه بخواهیم جایگاه کلمه یا کلامی را معین کنیم، در ابتدا باید معنای آن را مشخص کرد، معنا و مفهومِ جمله است که موقعیت و جایگاه آن را معین می‌نماید.
حال با توجه به معانی حروف مقطعه، باید معین کنیم که چرا این حروف در تمام سوره‌هایی که دارای حروف مقطعه‌اند (یعنی ۲۹ سوره) در ابتدای
سوره قرار گرفته‌اند.
با مراجعه به کتاب‌های
تفسیر و علوم قرآن به اختلاف‌ها و تفاوت نظرهای بسیاری برخورد می‌نماییم تا جایی که این احتمالات به ۲۰ قول می‌رسد.
البته بسیاری از این اقوال مورد نقد قرار گرفته و رد شده‌اند، و تعدادی از این نظریات در حد یک احتمال بیان شده، و بر تعیین هیچ‌کدام از این نظریات، برهان عقلی و دلیل قطعی وجود ندارد، و روایات هم در این باب متفاوت‌اند و بر یک معنا، اتفاق ندارند.
اگر با بررسی این آرا و نظریات که در مورد معنای
حروف مقطعه بیان شده به دنبال پاسخ از سؤال مطرح شده باشیم، می‌بینیم که در تعدادی از این نظریات به علتِ تصویر سوره‌های دارای حروف مقطعه به این حروف، اشاره شده و در اکثر آنها به این مسأله توجهی نشده و از آنها پاسخ سؤال خود را نمی‌یابیم؛ یعنی با توجه به بعضی از این اقوال، حروف مقطعه می‌توانستند در وسط یا در آخر سوره هم بیایند. اکنون بعضی از این نظریات که در آنها می‌توان جواب سؤال مطرح شده را یافت، بیان می‌شود:
اولین نظریه‌ای که، اگر نقدهای وارد شده بر آن را کنار بگذاریم، پاسخی روشن به این سؤال است، این است که حروف مقطعه برای مرزبندی بین سوره‌هاست و نشانه انقضای سوره قبلی و شروع سوره بعدی است؛
پس حروف مقطعه باید در ابتدای سوره باشند تا معلوم شود ابتدای سوره و کلام جدید کجاست.
نظریه دومی که از استحکام نسبی برخوردار است این است که:
حروف مقطعه برای تنبیه و تنبه دادن و اسکات کافران بوده؛ چون آنها موقع
قرائت قرآن توسط پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ با ایجاد جنجال و سر و صدا مانع می‌شدند که دیگران به آن گوش فرا دهند، لذا در آغاز برخی سوره‌ها این حروف نازل شده تا
مشرکان با شنیدن این حروف که نه نظم بود و نه نثر، اعجابشان برانگیخته می‌شد و ساکت شده و گوش می‌دادند، لذا این حروف، حروفی نظیر حروف تنبیه است که در اول کلام می‌آیند.
حروف مقطعه هر سوره، نام همان سوره است؛ مانند سوره‌های (طه) و (یس) و... و سوره‌های دیگر هم نام‌های متعددی دارند که یکی از آنها همان حروف مقطعه است اگرچه بسیاری از این نام‌ها نامِ غیر مشهور سوره‌هاست،
و اگر اینها
اسم سوره باشند، متناسب با آنها اول سوره است نه وسط یا آخر سوره.
نظریه چهارم این است که این حروف سرّ و رمزی است بین
خدا و
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و چون ما از معنای آنها مطلع نیستیم؛ لذا جایگاه و موقعیت آنها را هم عالم السرّ می‌داند.
نظریات دیگری هم در رابطه با این سؤال قابل بررسی است؛ اما به همین مقدار اکتفا می‌کنیم.
۱.
تفسیر نمونه، ج ۱، ذیل آیه اول، سوره بقره.
۲.
تفسیر احسن الحدیث، ج ۱، ذیل آیه اول، سوره بقره.
۳.
تسنیم، آیة الله جوادی آملی، ج ۲، ذیل آیه اول، سوره بقره.
۴.
مجمع البیان، از شیخ طبرسی، ج ۱.
۵.
تفسیر القرآن الکریم، از شهید سید مصطفی خمینی، ج ۲، از ص ۲۸۵ تا ص ۲۹۲.
۶.
المیزان، علامه طباطبایی (ره)، ج ۱۸، ص ۸.
۷.
تفسیر البرهان، از محمدبن عبدالله زرکشی، ج ۱، ص ۱۷۳.
سایت اندیشه قم.
