حجاب استغناء
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: یادگیری،
استغناء، احساس بی‌نیازی.
پرسش: حجاب استغناء چیست؟ چه عواملی باعث می‌شوند که
انسان احساس بی‌نیازی از یادگیری و کسب معرفت کند و علمش را «کافی» بداند؟
پاسخ: یکی از مباحثی که در
روان شناسی رشد یا روان‌شناسی تربیت مطرح است، مسئله‌ای به نام «درماندگی آموخته‌شده» است که به نوعی همان احساس بی‌نیازی از یادگیری و کسب معرفت است. و یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار بر روند پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان است.
قرآن کریم این نکته را به انسان‌ها گوشزد می‌کند که اگر آنان احساس بی‌نیازی و استغنا کنند سر به طغیان برخواهند آورد.
در‌همین راستا اگر فردی خود را بی‌نیاز از کسب
دانش و
معرفت بداند، نوعی طغیان در وجود او ریشه خواهد دواند که در‌نهایت به سقوط او خواهد انجامید.
یکی از مباحثی که در
روان شناسی رشد یا روان‌شناسی تربیت مطرح است، مسئله‌ای به نام «درماندگی آموخته‌شده» است که به نوعی همان احساس بی‌نیازی از یادگیری و کسب معرفت است. و یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار بر روند پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان است.
بی‌نیازی از یادگیری و کسب معرفت و یا «درماندگی آموخته‌شده» دارای علل و عوامل متعددی است که بررسی کامل آن علل و عوامل از عهده این مقاله بیرون است و متخصصان مربوطه مقالات و کتاب‌های متعددی در‌این زمینه تالیف کرده‌اند.
اما آنچه به صورت اختصار می‌توان بیان کرد؛ این است که به نظر می‌رسد عامل اصلی این آفت درک نادرست انسان از حقیقت خود و نشناختن جایگاه
نفس انسانی است. نفس انسان از بزرگ‌ترین مخلوقات عالم و از ارزش‌مندترین آنها است؛ از این‌رو شناخت و معرفت نفس از همه معرفت‌ها با ارزش‌تر است؛ زیرا منبع و منشا همه خوبی‌ها است چنان‌که عدم شناخت آن منشا بسیاری از گرفتاری‌ها است. شاید به همین جهت دعوت به خودآگاهی، سرلوحه تعلیمات مذهب است.
قرآن کریم می‌فرماید: و همچون کسانی نباشید که
خدا را فراموش کردند و خدا نیز آنها را به «خود فراموشی» گرفتار کرد، آنها فاسقانند.
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: هر کس خود را بشناسد خدای خویش را می‌شناسد.
علی (علیه‌السّلام) فرمود:خودشناسی سودمندترین شناسایی‌ها است.
هم او فرمود: در شگفتم از کسی که چیزی از خود را گم می‌کند و در‌جست و جویش برمی‌آید، و خود را گم کرده اما جست‌وجو نمی‌کند.
در هر صورت یکی از نکات اساسی در درمان آفت احساس بی نیازی از یادگیری، شناخت
حقیقت نفس و
روح است که چگونه موجودی است؟ سنخ وجودی روح انسان چیست؟ فیلسوفان و عارفان اسلامی‌بر این باورند که دانش و علم خمیرمایه روح انسان را تشکیل می‌دهد؛
شهید مطهری در‌این زمینه می‌گوید:«روح یا جان مساوی با علم و آگاهی است و آگاهی و دانش مساوی با روح و جان است. آن که آگاه‌تر است جانش فزون‌تر است».
مولوی نیز بر همین باور است البته وی از علم و دانش تعبیر به خبر می‌آورد و در‌قالب شعر رابطه علم و روح را به‌خوبی بیان می‌کند و می‌گوید:
جان نباشد جز «خبر» در‌آزمون
هرکه را افزون «خبر» جانش فزون
جان ما از جان حیوان بیشتر
از چه؟ زان رو که فزون دارد خبر
پس فزون از جان ما جان ملَک
کو منزّه شد ز حس مشترک
وز ملک جان خداوندان دل
باشد افزون تو تجبّر را بهل
زان سبب آدم بود مسجودشان
جان او افزون‌تر است از بودشان
ورنه بهتر را سجود دون‌تری
امر کردن هیچ نبود در‌خوری
کی پسندد لطف و
عدل کردگار
که گُلی
سجده کند در‌پیش خار
جان چو افزون شد گذشت از انتها
شد مطیعش جان جمله چیزها
مرغ و ماهی و پریّ و آدمی
زانکه او بیش است و ایشان در‌کمی
چون سِر و ماهیت جان مخبر است
هرکه او «آگاه‌تر»، «باجان‌تر» است
اقتضای جان چو‌ای دل آگهی است
هرکه آگه‌تر بود جانش قوی است
بنابراین اگر
انسان به ماهیت و حقیقت خود که عین علم و دانش است توجه کند هیچ‌گاه از آموختن خسته نمی‌شود و آفت «درماندگی آموخته‌شده» به سراغ او نمی‌آید. البته روان‌شناسان در‌این زمینه مطالب و راه‌کارهای مفیدی بیان کردند که توجه و عمل به آنها لازم و مفید است.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «حجاب استغناء»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۵.
