واکنش منفی در برابر امر به معروف و نهی از منکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امر به معروف و نهی از منکر، زور، اجبار، واکنش منفی.
پرسش: کسانی که در برابر امر به معروف و نهی از منکر می‌گویند به شما ربطی ندارد و به زور نمی‌شود انسان را به بهشت برد، چه باید کرد؟
پاسخ: برای این‌که انسان در مسئله امر به معروف و نهی از منکر با عکس‌العمل منفی یا تند و خشن طرف مقابل روبه‌رو نشود، باید برخی نکات (مانند
اخلاص داشتن، استفاده از روش‌های پسندیده (مثل لیّن و نرم بودن، و در نظر داشتن
شخصیت افراد)، عمل جمعی، به‌کارگیری منطق صحیح، و استفاده از روش‌های غیر مستقیم) را رعایت کند. بنابراین آمر به معروف و ناهی از منکر اولاً، سعی کند با روش صحیح و رعایت نکات یادشده، این عمل خداپسندانه را انجام دهد؛ ثانیاً، طرف را نسبت به اهمیت زندگی انسان و تأثیرگذاری عمل افراد بر
حیات انسانی آگاه سازد؛ ثالثاً، به او بفهماند که هدف از امر و نهی در این مورد، زورگویی و فشار نیست؛ بلکه خیراندیشی، دلسوزی و اصلاح است، نه چیز دیگر. به‌طورکلی اگر
انسان در گفتار و
عمل خود، خیرخواهی و خیراندیشی را به مردم نشان دهد، کم‌تر عکس‌العمل‌های منفی در مقابل گفتار او پیش می‌آید. در صورت برخورد با موارد اندک، نظیر این مورد، همراه با
صبر و حوصله فراوان طرف را آگاه سازد.
مطلبی که در پرسش بیان شد، یکی از مسائل مبتلا به و چالش‌های موجود در جامعه در برابر فریضه
امر به معروف و
نهی از منکر است؛ ولی در زمان مواجه شدن با چنین واکنش‌هایی باید در نظر داشت که انجام این فریضه تفاوت فراوانی با زور و اجبار دارد. مهم‌ترین نکته در انجام آن، تأثیرگذاری امر و نهی است؛ یعنی جایی که انسان ببیند حرفش تأثیر ندارد یا موجب ایجاد مفسده می‌شود، مسئولیت امر و نهی مستقیم از دوشش برداشته شده، باید از روش‌های اصلاحی دیگر استفاده کند.
نکاتی که در ذیل
تذکر داده می‌شود، ان‌شاء‌الله در این مورد مفید خواهد بود و با رعایت دقیق آن، این‌گونه عکس‌العمل‌ها کاهش یافته و زمینه را برای انجام صحیح این فریضه فراهم خواهد کرد:
با توجه به این‌که انسان دارای زندگی اجتماعی است، احساس مسئولیت در قبال
اعمال و رفتار دیگران و رغبت و تشویق آن‌ها به انجام اعمال صالح و باز داشتن آن‌ها از انجام کارهای ناپسند، به دو منظور انجام می‌گیرد که عبارت‌اند از:
۱. انجام وظیفه الهی و اسلامی؛
۲. اصلاح فردی و اجتماعی.
مراحل و ویژگی‌های زیر را می‌توان برای انجام امر به معروف و نهی از منکر در نظر گرفت:
اولین ویژگی این عمل حسن نیت و
اخلاص است که فرد از انجام این کار خود قصد اصلاح داشته، و آن را به دلیل علاقه بر سرنوشت جامعه اسلامی انجام دهد.یعنی خیر‌اندیش باشد. در دل خود نسبت به انجام اعمال ناروا نفرت داشته و نیز از نشست‌و‌برخاست با متجاوزان به فسق خودداری ورزد.
برای انجام این رسالت سنگین الهی، رعایت موارد زیر لازم و ضروری است:
برای این‌که سخنان انسان سبب کدورت خاطر دیگران نشود و نیز زمینه را برای پذیرش فراهم سازد باید گوینده سخن (آمر به معروف و ناهی از منکر) بیان آمرانه نداشته باشد و در گفتار و رفتار محاوره‌ای خود حد وسط را حفظ نماید و تلاش نماید که دل‌های دیگران را به طرف خود جلب کرده، مایه اطمینان‌خاطر و گرایش ذهنی آن‌ها را فراهم آورد.
بیان و چگونگی این امر باید به گونه‌ای باشد که حریم و حرمت انسانی افراد حفظ شود؛ زیرا از نظر اسلام آبرو و حیثیت انسانی هر فرد، بسیار دارای اهمیت است و به هیچ صورت نباید خدشه‌دار شود. بر این اساس رعایت جایگاه و شأن هر فرد و احترام به شخصیت افراد، زمینه‌ساز صمیمیت‌ها و پیدایش الفت و مودت خواهد شد. لذا تا حد امکان باید در حضور جمع به افراد تذکر داده نشود؛ زیرا موجب لکه‌دار شدن
شخصیت او می‌گردد و نیز پذیرش صورت نخواهد گرفت؛ بلکه چه‌بسا نتیجه معکوس داشته باشد و سبب مقاومت شده و موجبات
جنگ و جدال‌های بیهوده لفظی فراهم آید. پس باید در این مورد از مجادلات لفظی پرهیز شود.
با توجه به این‌که این مسئله در جهت برپایی اعمال نیک و سوق دادن مردم به سوی
تقوای الهی است و به تبع آن رفاه اجتماعی و سعادت معنوی الهی است؛ بر اساس
آیه شریفه «
تَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوَی»،
این وظیفه، همه افراد جامعه را دربر می‌گیرد و نیز محدود به زمان، مکان و موقعیت اجتماعی خاصی نیست؛ بلکه همیشگی و همگانی است؛ پس برای اصلاح کلی اجتماع از عهده یک فرد کاری ساخته نیست؛ بلکه نیازمند فعالیت‌های جمعی است و بر این اساس همگان باید در این رابطه تلاش کنند.
عقل انسان برای انجام صحیح هر کاری، روش و اسلوب عقلی و منطقی را در نظر می‌گیرد که با رعایت گام‌به‌گام این روش منظم، بتوان به مقصود رسید. مسلماً امر به معروف و نهی از منکر که از جمله مهم‌ترین فعالیت‌های اجتماعی است، نیازمند این مهم است و بدون آن نمی‌توان از انجام فعالیت‌های اصلاحی،
امید تأثیر داشت؛ زیرا به‌کارگیری اصول منطقی خصوصاً استدلال‌های برهانی در این امر بسیار تعیین‌کننده است؛ زیرا برهان انسان را به
یقین می‌رساند و سؤال مبهمی در ذهن مخاطب باقی نمی‌گذارد و خود به اشتباهش پی می‌برد. به این امر، آیه کریمه «
ادْعُ اِلی سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَه وَ الْمَوْعِظَه الْحَسَنَه وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی هِیَ اَحْسَن»؛
«با
حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آن‌ها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن»، نیز اشاره دارد.
علاوه بر روش مستقیم و رودررو، روش غیر مستقیم نیز وجود دارد؛ یعنی بدون آن‌که او بفهمد که شما دارید با او حرف می‌زنید، مثلاً از شخصی که کاری را انجام داده، تعریف می‌کنید و از کارش تمجید می‌کنید که فلانی در فلان مورد چنین
عمل کرده است.
این روش مؤثرتر از روش مستقیم است و در
سنت و سیره معصوم (علیه‌السلام) نیز چنین رفتارهایی وجود دارد.
این نکته، یکی از مهم‌ترین نکاتی است که در این مورد مطرح است.
معصوم (علیه‌السلام) می‌فرماید: «
کُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِغَیْرِ اَلْسِنَتِکُمْ» به این معنا که مردم را به غیر زبان‌هایتان، به
حق و حقیقت دعوت کنید.
یعنی خود از نظر عمل، نمونه عینی انجام‌دهنده معروف و کارهای
خیر و خداپسندانه باشید و منکرات و زشتی‌ها را ترک کنید تا مردم با نگریستن به شما، به خوبی‌ها آگاهی پیدا کنند؛ و شما را به عنوان الگوهای زنده برای خود برگزینند. واضح است که بسیاری از مواردی که امر و نهی انسان تأثیر ندارد، به همین نکته برمی‌گردد.
برای این‌که
انسان با عکس‌العمل منفی یا تند و خشن طرف مقابل روبه‌رو نشود، باید نکات فوق و سایر نکات اخلاقی را رعایت نماید. بنابراین آمر به معروف و ناهی از منکر اولاً، سعی کند با روش صحیح و رعایت نکات مذکور، این عمل خداپسندانه را انجام دهد؛ ثانیاً، طرف را نسبت به اهمیت زندگی انسان و تأثیرگذاری عمل افراد بر
حیات انسانی آگاه سازد؛ ثالثاً، به او بفهماند که
هدف از امر و نهی در این مورد، زورگویی و فشار نیست؛ بلکه خیراندیشی، دلسوزی و اصلاح است، نه چیز دیگر.
به‌طورکلی اگر انسان در گفتار و عمل خود، خیرخواهی و خیراندیشی را به مردم نشان دهد، کم‌تر عکس‌العمل‌های منفی در مقابل گفتار او پیش می‌آید. در صورت برخورد با موارد اندک ـ نظیر این مورد ـ همراه با
صبر و حوصله فراوان طرف را آگاه سازد.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «واکنش منفی در برابر امر به معروف و نهی از منکر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۵/۲۶.
