نقش امام هادی و آماده سازی عصر غیبت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام هادی، عصر انتظار،
غیبت.
پرسش: نقش امام‌هادی (علیه‌السّلام) در آمادگی مردم برای عصر انتظار چگونه بود؟
پاسخ اجمالی: یکی از مجموعه‌هایی که در دوران امامان پیش از
حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) شکل گرفت، سازمان وکالت بود؛ این تشکیلات، به گونۀ رسمی در زمان
امام کاظم (علیه‌السلام) پدید آمد. امام هادی (علیه‌السّلام) و
امام عسکری (علیه‌السّلام) نیز جهت آماده‌سازی مردم برای
عصر غیبت، سازمان وکالتی ایجاد کردند؛ چرا که بدون آمادگی و زمینه‌های لازم، غیبت ناگهانی امام معصوم (علیه‌السّلام)، برای شیعیانی که دو و نیم قرن از
نعمت حضور امامان معصوم (علیه‌السّلام) بهره‌مند بوده و مستقیماً با آنان ارتباط داشتند، می‌توانست واقعه‌ای غیرمنتظره و مشکل‌آفرین باشد. از دیگر اقدامات امامین عسکریین (علیهماالسّلام) درپس پرده سخن گفتن با خواص (احتجاب)، ارتباط کتبی با شیعیان از طریق وکلا و اجتناب از پاسخ‌های مشافهی و مستقیم بود.
از جمله اقدامات امامان معصوم (علیه‌السّلام) جهت آماده‌سازی مردم برای عصر غیبت، ایجاد سازمان وکالتی و تعامل آنها با ائمه به طور غیر مستقیم و از طریق وکلا و نائبان ایشان بود؛ چرا که بدون آمادگی و زمینه‌های لازم، غیبت ناگهانی امام معصوم (علیه‌السّلام)، برای شیعیانی که دو و نیم قرن از نعمت حضور امامان معصوم (علیه‌السّلام) بهره‌مند بوده و مستقیماً با آنان ارتباط داشتند، می‌توانست واقعه‌ای غیرمنتظره و مشکل‌آفرین باشد؛ از این‌رو، ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) با ایجاد شرایط مشابه،
شیعه را به تدریج با شرایط عصر غیبت آشنا می‌ساختند. از مشخصات بارز عصر غیبت صغرا آن بود که شیعیان تنها از طریق
وکلای حضرت حجت (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) امکان ارتباط با آن حضرت را داشتند، و همین‌طور برای طرح مشکلات خود بایستی آنها را به صورت مکتوب به وکلا و ابواب حضرت تحویل می‌دادند و سپس پاسخ را در قالب
توقیعات دریافت می‌کردند.
این رویّه گرچه کم و بیش در عصر سایر ائمه (علیه‌السّلام) نیز اعمال می‌شد، ولی در عصر امام هادی (علیه‌السّلام) و امام عسکری (علیه‌السّلام) که شیعیان در آستانه ورود به عصر غیبت قرار داشتند، تشدید شد. برای نمونه؛ می‌توان به جریان تظلّم و دادخواهی
سیف بن لیث اشاره کرد که با وجود آن‌که در
سامرا بود مطلب را کتباً به اطلاع امام عسکری (علیه‌السّلام) رساند.
در این عصر عمده امور دفتر وکالت، به وسیله باب (وکلای) امام هادی (علیه‌السّلام) و امام عسکری (علیه‌السّلام)، یعنی «
عثمان بن سعید عمری» و برخی دیگر از وکلای سرشناس آن دو امام انجام می‌گرفت. از همین‌رو است که وی از سوی آن دو امام مدح بلیغ شده و شیعیان و وکلای دیگر، مامور به مراجعه نزد وی بوده‌اند. از جمله کلمات امام هادی (علیه‌السّلام) در مدح وی آن است که به
احمد بن اسحاق فرمود: «این ابوعمرو، مورد اعتماد و امین من است و آنچه بگوید و انجام دهد از جانب من گفته و انجام داده است، از وی بشنوید و اطاعت کنید».
احمد بن اسحاق گوید: پس از شهادت امام هادی (علیه‌السّلام) به حضور امام عسکری (علیه‌السّلام) رسیدم و آن حضرت نیز شبیه کلام پدر بزرگوارش را فرمود. در این راستا، جریان توثیق و معرفی وی به حدود چهل نفر از شیعیان در یک مجلس و به گروهی دیگر از شیعیان در مجلسی مشابه، از نمونه‌های دیگر مدح و توثیق امامین عسکریین (علیه‌السّلام) درباره او است.
برای آماده‌سازی و عادت دادن شیعیان به شرایط عصر غیبت و مراجعه نزد وکلا به جای ملاقات با امام، شیوه احتجاب و غیبت بود. از نقلی که در این‌باره وارد شده، می‌توان کیفیت عملکرد امامین عسکریین (علیه‌السّلام) در این زمینه را تبیین نمود؛ گرچه این نقل شاید تا اندازه‌ای مبالغه‌آمیز باشد:
«ابو الحسن عسکری (امام هادی) از بسیاری از شیعیان به جز تعداد اندکی در احتجاب بود و وقتی نوبت به ابومحمد امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) رسید با خواص خود و غیر آنان از پس پرده سخن می‌گفت، مگر در زمان‌هایی که به خانه سلطان می‌رفت.»
این نحوه رفتار ایشان و فرزندشان، مقدمه‌ای برای غیبت صاحب الزمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) بود تا شیعه با این وضع خو گرفته و نسبت به غیبت بیگانه نباشد و عادت بر احتجاب و استتار جاری شود.
اجتناب از پاسخ‌های مشافهی و مستقیم و تاکید امامین عسکریین (علیه‌السّلام) بر ارتباط کتبی با شیعیان از طریق وکلا نیز در راستای آماده‌سازی شیعه برای پذیرش شرایط عصر غیبت بود. وقتی به مجموعه نامه‌ها و توقیعات امامان معصوم (علیه‌السّلام) توجه کنیم غالب آنها را مربوط به دو امام هادی (علیه‌السّلام) و عسکری (علیه‌السّلام) و بیش از آنها مربوط به امام عصر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) می‌یابیم. این رویّه آن‌چنان شایع شده بود که اصحاب و خواص آن دو بزرگوار، این را مفروض می‌دانستند که برقراری ارتباط با ایشان جز از طریق مراسله و مکاتبه انجام نمی‌شود. کثرت این توقیعات به حدّی بود که در یک مورد، احمد بن اسحاق برای کسب یقین به صدور نامه‌ها از امام عسکری (علیه‌السّلام)، از آن حضرت طلب دست‌خط می‌کند. نمونه‌های متعددی از نامه‌ها و توقیعات در این زمینه قابل ارائه است.
سایت اسلام کوئست، برگرفته از مقاله "امام هادی و آماده‌سازی مردم برای غیبت امام زمان(عج)"، تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۰۹/۲۹.
