منظور از گسترش آسمان در آیه ۴۷ سوره ذاریات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سوره ذاریات،
قرآن کریم.
پرسش: اگر واژه «موسعون» در آیه ۴۷ سوره ذاریات دلالت بر تداوم گسترش
آسمان داشته باشد، پس چرا در آیه ۴۸ همین سوره می‌فرماید: «وَالْاَرْضَ فَرَشْنَاهَا فَنِعْمَ الْمَاهِدُونَ؛
و زمین را گستردیم، و چه نیکو گسترندگانیم.»؛ عبارت «ماهدون» را نیز باید متضمن مفهوم استمرار و تداوم فعل گسترش مساحت سطح زمین دانست! در حالی‌که
اسم فاعل دلالت بر تداوم انجام فعل نمی‌کند، بلکه ناظر بر حدوث فعل است!؟
پاسخ اجمالی: در برخی تفاسیر «اِنَّا لَمُوسِعُونَ» به توسعه در
رزق تفسیر شده است که با پذیرفتن این تفسیر، اشکال مرتفع می‌شود. اما برخی معتقدند؛ «موسعون» در آیه به معنای توسعه و گسترش مادی است که با توجه به کشفیات اخیر دانشمندان در مسئله گسترش جهان از طریق مشاهدات حسی نیز تایید شده است و گسترش ادامه دارد؛ اما بیان آیه در مورد خلقت زمین و تعبیر به «ماهدون» نشان می‌دهد
خداوند زمین را با تمام وسائل استراحت برای زندگی انسان‌ها آماده ساخته است؛ زیرا «ماهد» از ماده «مهد» به معنای گهواره و یا هر محلی است که برای استراحت آماده می‌کنند، چنین محلی باید آرام، مطمئن، محفوظ و گرم و نرم باشد و تمام این شرایط در کره زمین حاصل است.
قرآن کریم در آیات ۴۷ و ۴۸ سوره ذاریات، در مورد عظمت و قدرت خدای متعال در آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌فرماید:
«وَ السَّماءَ بَنَیْناها بِاَیْدٍ وَ اِنَّا لَمُوسِعُونَ، وَ الْاَرْضَ فَرَشْناها فَنِعْمَ الْماهِدُون؛
و ما آسمان را با قدرت بنا کردیم، و همواره آن‌را وسعت می‌بخشیم! و زمین را گستردیم، و چه خوب گستراننده‌ای هستیم.»
در این‌که منظور از «اِنَّا لَمُوسِعُونَ؛ ما پیوسته وسعت می‌بخشیم» در این‌جا چیست؟ مفسران قرآن مطالبی را مطرح کرده‌اند که برخی از آنها چنین است:
بعضی توسعه را به معنای توسعه رزق از سوی خدا بر بندگان از طریق نزول باران دانستند.
برخی می‌گویند؛ منظور این است که ما این توانایی را داریم که از آسمان با عظمت‌تر هم بیافرینیم.
بعضی نیز آن‌را به معنای بی‌نیازی خداوند تفسیر کرده‌اند؛ چرا که خزائن او آن‌قدر گسترده است که با اعطای رزق به خلایق هرگز پایان نمی‌پذیرد و کم نمی‌شود.
بدیهی است با پذیرفتن تفاسیر بالا، اشکال مطرح شده در پرسش جایی ندارد تا در صدد پاسخ‌گویی به آن باشیم؛ چرا که توسعه مادی در این‌جا مطرح نیست تا در صدد اثبات یا نفی آن باشیم.
برخی معتقدند؛ «موسعون» در آیه به معنای توسعه و گسترش مادی است.
با توجه به مسئله آفرینش آسمان‌ها در جمله قبل (وَ السَّماءَ بَنَیْناها)، و با توجه به کشفیات اخیر دانشمندان در مسئله گسترش جهان که از طریق مشاهدات حسی نیز تایید شده است، می‌توان گفت منظور این است که خداوند آسمان‌ها را آفرید و دائما آن‌را گسترش می‌دهد و این مسئله امروز آن‌قدر برای بشر روشن شده است که نیازی به طرح مباحث استدلالی در این زمینه نیست؛ چرا که دانش امروزی می‌گوید نه تنها کره زمین، بر اثر جذب مواد آسمانی تدریجاً فربه و سنگین‌تر می‌شود، بلکه آسمان‌ها نیز در گسترش‌اند؛ یعنی ستارگانی که در یک کهکشان قرار دارند به سرعت از مرکز کهکشان دور می‌شوند، حتی سرعت این گسترش را در بسیاری از مواقع‌اندازه‌گیری کرده‌اند.
برخی از دانشمندان
علم نجوم می‌گویند: تندترین سرعت عقب‌نشینی کرات که تا کنون اندازه‌گیری شد، نزدیک به ۶۶ هزار کیلومتر در ثانیه است. کهکشان‌های دورتر در نظر ما به‌اندازه‌ای کم‌نورند که‌اندازه‌گیری سرعت آنها به سبب عدم نور کافی دشوار است، تصویرهایی که از آسمان برداشته شده، آشکارا این کشف مهم را نشان می‌دهد که فاصله این کهکشانها بسیار سریع‌تر از کهکشان‌های نزدیک افزایش می‌یابد.(نقل از،
تفسیر نمونه)
فضای جهان که از میلیاردها کهکشان تشکیل یافته، در یک حالت انبساط سریع است، حقیقت این است که جهان ما در حال سکون نیست، بلکه انبساط آن مسلم است.
پی بردن به این‌که جهان ما در حال انبساط است، کلید اصلی را برای گنجینه معمای جهان‌شناسی مهیا می‌کند؛ زیرا اگر اکنون جهان در حال انبساط باشد لازم می‌آید که زمانی در حال انقباض بسیار شدیدی بود. (نقل از، تفسیر نمونه)
این تفسیر از آیه می‌تواند نشانی از
اعجاز قرآن نیز باشد، زیرا هنگامی که هیچ‌کدام از فناوری‌های نوین در اختیار نبود، این
کتاب مقدس به موضوعی اشاره کرده که بیش از هزار سال بعد اثبات شد.
گفتنی است؛ تعبیر به «اِنَّا لَمُوسِعُونَ؛ ما گسترش دهندگانیم» با استفاده از
جمله اسمیه، و
اسم فاعل دلیل بر تداوم این موضوع است و نشان می‌دهد که این گسترش همواره وجود داشته، و هم‌چنان ادامه دارد، و این درست همان چیزی است که امروز دانشمندان به آن رسیده‌اند که تمام کرات آسمانی و کهکشانها در آغاز در مرکز واحدی جمع بوده (با وزن مخصوص فوق العاده سنگین)، سپس انفجار عظیم و بی‌نهایت وحشتناکی در آن رخ داد، و به دنبال آن اجزای جهان متلاشی شد، و به صورت کرات درآمد، و به سرعت در حالت عقب‌نشینی و توسعه است.
اما در مورد خلقت زمین و تعبیر به «ماهدون» نشان می‌دهد
خداوند زمین را با تمام وسائل استراحت برای زندگی انسان‌ها آماده ساخته است؛ زیرا «ماهد» از ماده «مهد» به معنای گهواره و یا هر محلی است که برای استراحت آماده می‌کنند، چنین محلی باید آرام، مطمئن، محفوظ و گرم و نرم باشد و تمام این شرایط در کره زمین حاصل است.
بنابر این، در آیه ۴۷ سوره ذاریات صریحاً به وسعت دادن و گسترش یافتن آسمان‌ها تصریح شده است؛ لذا نباید گمان کرد که اسم فاعل تنها دلالت بر حدوث می‌کند و گسترش تدریجی از آن برداشت نمی‌شود؛ زیرا این موضوع از ریشه «وسع» گرفته می‌شود، نه از اسم فاعل بودن آن، زیرا اسم فاعلی که از برخی ریشه‌های خاص باشد، خود به خود معنای تدریج در آن نهفته است؛ مانند «مراقب» که دلالت بر استمرار مراقبت دارد، نه مراقبت تنها برای یک بار! بنابر این، موسعون نیز از این قبیل است و دلالت بر استمرار توسعه و گسترش تدریجی دارد. اما در آیه «وَ الْاَرْضَ فَرَشْناها فَنِعْمَ الْماهِدُون» نه واژه «مهاد» و نه واژه «فرش» هیچ‌کدام به خودی خود دلالت بر وسعت و گسترش زمین نمی‌کنند (حتی اگر در واقع زمین را نیز در حال گسترش بدانیم).
البته از این آیه نیز نوع دیگری از استمرار برداشت می‌شود، بدین‌بیان که خدا زمین را فرش کرده و مانند گهواره‌ای آرام در اختیار بشر قرار داده است، سپس تا پایان زمان زندگی بشر و تا وقوع رخداد قیامت، زمین را به همین حالت نگه‌داشته و از نابود شدن آن جلوگیری خواهد کرد.
زمین هر لحظه می‌تواند از مدار خارج شود و یا هدف شهاب سنگ‌های سهمگین قرار گرفته و نابود شود، اما خدا این وعده را داده که تا
روز قیامت، مانع نابودی کامل زمین خواهد شد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «منظور از گسترش آسمان در آیه ۴۷ سوره ذاریات» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۰/۶.
