فراموش کردن قرآن پس از حفظ آن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه : قرآن،
فراموشی.
پرسش: پس از آنکه قرآن را حفظ کردیم، اگر فراموش کنیم چه صورتی دارد؟
محدّثان و فقیهان، در تبیین و جمع‌بندی روایات ناظر به نسیان قرآن، آرای گوناگونی دارند که در پی می‌آید:
حرمت کوتاهی عمدی در تکرار و مواظبت به گونه‌ای که به فراموشی قرآن بینجامد.
این وجه، از مفهوم عبارت محدّثانی مانند
شیخ حرّ عاملی (رحمه‌اللَّه‌علیه) و
محدّث نوری (رحمه‌اللَّه‌علیه) به دست می‌آید؛ زیرا آن دو بزرگوار، عنوانِ باب حاوی این احادیث را چنین قرار داده‌اند: «باب انّه لا یجوز ترک القرآن ترکاً یؤدی الی النسیان؛ باب جایز نبودن ترک قرآن به گونه‌ای که به فراموشی آن بینجامد.»
هم‌چنین شیخ حرّ عاملی ذیل حدیثی در همین باب
که بر نفی حرمت نسیان دلالت دارد می‌نویسد:
اقولُ: هذا مَحمولٌ عَلی مَن نَسِیَ بِغَیرِ تَفریطٍ وَ لا تَقصیرٍ وَ لَم یَکُن سَبَبُهُ التَّرکَ وَ التَّهاوُنَ کَما مَرَّ؛
این، برای کسی است که بدون کم‌کاری و کوتاهی، آن را فراموش کرده، و علت فراموشی، (همان‌گونه که گذشت) ترک قرآن و یا سستی نبوده است.»
کراهت کوتاهی کردن در تکرار و مواظبت به گونه‌ای که به فراموشی قرآن بینجامد.
محدّثان و فقیهان متعددی، قائل به این قول هستند و روایات را بر کراهت حمل کرده‌اند.
یک نمونه را می‌آوریم:
«یُکرَهُ تَرکُ القِراءَةِ حَتّی یَبعثَ عَلَی النِّسیانِ، وَ فی الاَخبارِ اَنَّ المَنْسِیّ یَاتی بِصورةٍ حَسناءَ یَومَ القیامَةِ ثُمَّ یُخاطِبُ الناسِیَ و یَلومُهُ عَلی نِسیانِهِ وَ حِرمانهِ؛ یَنبَغی لِمَن حَفِظَ القُرآنَ ان یُداوِمَ تِلاوَتَهُ حَتّی لا یَنساهُ کَی لا یَلحَقَهُ بِذلِکَ تَاَسُّفٌ وَ تَحَسُّرٌ یَومَ القِیامَةِ؛
ترک قرائتی که منجر به فراموشی شود،
مکروه است. در اخبار آمده است که سوره فراموش شده، در
قیامت به شکلی زیبا می‌آید و فراموش کننده را مورد خطاب قرار می‌دهد و او را به سبب فراموشی و محروم شدن سرزنش می‌کند. پس شایسته است کسی که قرآن را حفظ کرده، تلاوت آن را ادامه دهد، تا آن را فراموش نکند و به تأسف و
حسرت در قیامت دچار نشود.»
برخی مانند
آیة اللَّه شیخ جواد تبریزی، با توجه به اختلافِ روایات، قائل به
احتیاط شده‌اند. شاید بتوان آنچه را به
آیة اللَّه خویی نسبت داده‌اند نیز از همین باب دانست،
و برخی
عالمان اهل سنّت را هم افزود.
با توجه به قوّت سندی و دلالی روایاتی که نسیان قرآن را مکروه و نه
حرام می‌شمارند، و نیز
سیره مسلمانان و فتوای فقیهان متعدد از یک سو، و ضعف سندی و دلالی روایات موهم حرمت از سوی دیگر، می‌توان تنهاکراهت نسیان را اثبات نمود. گفتنی است که فقیهان پیشین شیعه، کمتر از حکم نسیان سخن گفته‌اند، هر چند برخی به نفی حرمت تصریح کرده‌اند.
شاید آنان نیاز نمی‌دیدند که مسئله‌ای غیر فقهی را که حکم لزومی ندارد، در کتب فقهی بیاورند. در میان
اهل تسنّن نیز هر چند حرمت نسیان طرفدارانی دارد، اما بیشتر آنان مسئله را در مباحث
شرح الحدیث و
آداب القرآن و نه
فقه مطرح کرده‌اند که بسی محتمل است به معنای لزومی نبودن حکم مسأله در نظر ایشان باشد.
بر این پایه، روایات شدید اللحنی مانند: روایت صدوق (رحمة‌اللَّه‌علیه): «مَن تَعَلَّمَ القُرآنَ ثُمَّ نَسِیَهُ مُتَعَمِّداً لَقَی اللَّهُ یَومَ القیامَةِ مَغلولاً...».
و یا روایت نبوی «مَن تَعَلَّمَ القُرآنَ ثُمَّ نَسِیَهُ، لَقیَ اللَّهُ سُبحانَهُ وَهو اجذم»، «یُسَلِّطُ اللَّهُ (عَزَّ وجَلَّ) عَلَیهِ بِکُلِّ آیَةٍ مِنهُ نَسِیَها حَیِّةً تَکونُ قَرینَتَهُ الی النّارِ» و «عَرَضَت عَلَیّ ذُنوبُ اُمّتی فَلَم اَرِ ذَنباً اَعَظَمُ مِن سُورَةٍ... اُوتیها رَجُلٌ ثُمَّ نَسِیَها»، را ناظر به نسیان معمول و رایج نمی‌دانیم؛ زیرا اگر چنین بود، شایسته می‌نمود که
پیامبر (صلی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) و
امامان اهل بیت، آنها را فراز آورده و بر آنها در همیشه و همه جا تأکید کنند، فقیهان به مضمون آنها حکم دهند و نسیان قرآن را حرام بخوانند! و توده مسلمانان در طول تاریخ، به آن عمل کنند. از این رو می‌توان این دسته روایات را ناظر به ترک عملی و نسیان آموزه‌های هدایتی قرآن دانست که گونه‌ای پشت سر‌انداختن و فراموشی از سر بی‌اعتنایی و مهجور نمودن قرآن است.
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله « فراموش کردن قرآن پس از حفظ آن» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۲۶.
