ساختار نهاد وکالت امامان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: وکالت،
نصب نایب،
امام هادی (علیه‌السّلام)،
امام عسکری (علیه‌السّلام).
پرسش: ساختار نهاد وکالت امامان (علیه‌السّلام) چگونه بود؟
پاسخ: اصطلاح نهاد وکالت، نشان‌دهنده ساختاری تشکیلاتی و منضبط است. نهاد وکالت در آغاز، ساختاری ساده و بسیط داشت؛ ولی پس از سال دویست هجری و بویژه در دوره
امام هادی (علیه‌السّلام) و
امام عسکری (علیه‌السّلام)، ساختاری منضبط و تشکیلاتی یافت.
اصطلاح نهاد
وکالت، نشان‌دهنده ساختاری تشکیلاتی و منضبط است. اگر چه به سبب ابتدایی بودن آن تشکیلات، در توصیف آن، از عبارت «سازمان» نمی‌توان استفاده کرد؛ زیرا تعریف سازمان در حوزه اداری معاصر، به‌گونه‌ای است که نهادهای ابتداییِ دوره کهن را در برنمی‌گیرد.
نهاد وکالت در آغاز، ساختاری ساده و بسیط داشت؛ ولی پس از سال دویست هجری و بویژه در دوره
امام هادی (علیه‌السّلام) و
امام عسکری (علیه‌السّلام)، ساختاری منضبط و تشکیلاتی یافت. امام (علیه‌السّلام) در راس هرم قرار داشت و
نایب خاص، پس از ایشان قرار می‌گرفت. در رده بعدی، وکلای ارشد قرار داشتند که منطقه بزرگی را (مثل منطقه شمال ایران از
ری تا
خراسان) تحت پوشش داشتند. سپس نوبت به وکلای جزء می‌رسید که معمولاً در نواحی دوردست و زیر نظر وکلای ارشد به فعالیت می‌پرداختند. وکلای ارشد و وکیلان جزء، در منطقه خود مقیم بودند. وکیلان موقوفات نیز در مناطقی که
اموال وقفی وجود داشت، در کنار وکیلان جزء قرار می‌گرفتند.
افزون بر وکیلان گفته شده، گاه نمایندگانی از سوی رهبری نهاد به صورت سیّار به مناطق متفاوت اعزام می‌شدند و اموال جمع‌آوری شده نزد وکیلان را به مرکز، منتقل می‌کردند. گاه وکیلان جزء یا وکلای موقوفات، شخصاً به مرکز منطقه و یا
بغداد -مرکز نهاد وکالت- می‌رفتند و گاه نمایندگانی را برای ارسال اموال و یا مکتوبات، اعزام می‌کردند.
عملکرد وکیلان ارشد، جزء و موقوفات، از طرف افراد ارشد و گاه شخص امام (علیه‌السّلام) بررسی می‌شد و گاه به مؤاخذه و بازخواست آنها منجر می‌گشت. اختلاف بین وکیلان رده پایین بویژه در مناطق مشترک نیز به وسیله مقامات بالاتر و گاه امام (علیه‌السّلام) حلّ و فصل می‌شد.
ظاهراً نصب نایب خاص و وکلای ارشد، با توقیع مستقیم امام (علیه‌السّلام) انجام می‌شد. این امر بویژه در مواردی که وکیل منطقه از دنیا می‌رفت و وکیل جدید جایگزین او می‌گشت، اهمّیت می‌یافت. گزارش‌های جالبی از انتصاب
ابوعلی بن راشد، پس از علی بن حسین بن عبدربه -وکیل امام (علیه‌السّلام) در مدائن و اطراف بغداد- در دست است.
همچنین در نصب
ابراهیم بن عبده به عنوان وکیل منطقه
نیشابور، توقیعات چندی صادر شده است که حاکی از اختلاف نظر در محدوده جغرافیایی وکیلان جزء آن منطقه است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «ساختار نهاد وکالت امامان» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۱/۰۴.
