• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خمس در قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلید واژه: زکات، اهمیت خمس، قرآن، خمس
پرسش: چرا در قرآن مسئله زکات مطرح است ولی از اهمیّت خمس خبرى نیست درحالى که زکات براى کشاورزان و دامداران است وخمس همه را شامل می شود؟
پاسخ: این که بگوییم در قرآن و حدیث فقط زکات مطرح شده و از خمس خبرى نیست، صحیح نمى‌باشد، زیرا این مسئله هم در قرآن بیان شده و هم احادیث فراوان بر واجب بودن خمس دلالت دارد.


این که بگوییم در قرآن و حدیث فقط زکات مطرح شده و از خمس خبرى نیست، صحیح نمى‌باشد، زیرا این مسئله هم در قرآن بیان شده و هم احادیث فراوان بر واجب بودن خمس دلالت دارد.

قرآن کریم مى‌فرماید: "وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِن كُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللّهِ؛ بدانید هرگونه غنیمتى به دست آورید، خمس آن براى خدا و براى پیامبر و براى ذى القربى و یتیمان و مسکینان و درماندگان در راه است، اگر به خدا ایمان آورده‌اید".
[۱] انفال (۸) آیه ۴۱    


این آیه که براى بیان وجوب خمس نازل گردیده، با تأکیداتى همراه است که کاملاً اهمیت خمس را مى‌رساند: در احادیث در مورد خمس به تفصیل سخن گفته شده است، که چند روایت را ذکر مى‌کنیم:
امام باقر(ع) فرمود: "بر احدى حلال نیست که در خمس تصرّف کند و چیزى با آن بخرد مگر این که حق ما را به ما برساند".
[۲] وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۶، ص ۳۳۷ و ۳۳۸ و ۳۵۰

حضرت صادق(ع) فرمود: "من با این که نیازمند نیستم، از شما درهم (خمس) را مى‌گیرم، به خاطر آن که مى‌خواهم با دریافت خمس، مال شما را پاکیزه گردانم".
[۳] وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۶، ص ۳۳۷ و ۳۳۸ و ۳۵۰

امام باقر(ع) فرمود: "خمس بسیار مهم است. عمل نمى‌کند به آن مگر کسى که قلبش با ایمان مورد آزمایش قرار گرفته باشد".
[۴] وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۶، ص ۳۳۷ و ۳۳۸ و ۳۵۰

حضرت صادق(ع) فرمود: "خداوند صدقه (زکات) را بر ما حرام نموده و به جایش خمس را حلال فرموده است".
[۵] وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۶، باب ۲۹، از ابواب مستحققین زکات، حدیث۷


۳.۱ - خمس یک واجب دینی

پس مسئله خمس به عنوان یک واجب دینى در قرآن و حدیث مطرح شده، آن هم به گونه‌اى که کاملاً حکایت از عنایت شرع انور به این واجب الهى مى‌کند.
بلى زکات در قرآن بیشتر مطرح شده و در ۳۲ آیه از زکات نام برده شده است.

۴.۱ - وجوب زکات فقط در یک آیه

ولى باید توجه داشت که وجوب زکات فقط در یک آیه آمده:
[۶] توبه (۹) آیه ۱۰۳؛ «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاَتَکَ سَکَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»    
بقیه آیات زکات یا درباره صدقات مستحبى است،
[۷] نمل (۲۷) آیه ۳؛«الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ»    
[۸] روم (۳۰) آیه ۳۹؛«وَمَا آتَیْتُم مِّن رِّبًا لِّیَرْبُوَ فِی أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا یَرْبُو عِندَ اللَّهِ وَمَا آتَیْتُم مِّن زَکَاةٍ تُرِیدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ»    
یا پرداخت زکات به عنوان صفتى از صفات مؤمنان و مردان خدا ذکر شده،
[۹] حج (۲۲) آیه ۴۱؛«الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ»    
[۱۰] لقمان (۳۱) آیه ۴؛«الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ»    
[۱۱] نور (۲۴) آیه ۳۷؛«رِجَالٌ لَّا تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَیْعٌ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِیتَاء الزَّکَاةِ یَخَافُونَ یَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ»    
یا در مورد زکات در ادیان گذشته است.
[۱۲] مریم (۱۹) آیه ۳۱؛«وَجَعَلَنِی مُبَارَکًا أَیْنَ مَا کُنتُ وَأَوْصَانِی بِالصَّلَاةِ وَالزَّکَاةِ مَا دُمْتُ حَیًّا»    
[۱۳] ریم (۱۹) آیه ۵۵؛«وَکَانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّکَاةِ وَکَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا»    
[۱۴] انبیا (۲۱) آیه ۷۳؛«وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِیتَاء الزَّکَاةِ وَکَانُوا لَنَا عَابِدِینَ»    
در برخى آیات "زکات" به معنى پاکى به کار رفته،
[۱۵] کهف (۱۸) آیه ۸۱؛«فَأَرَدْنَا أَن یُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَیْرًا مِّنْهُ زَکَاةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا»    
[۱۶] مریم (۱۹) آیه ۱۳؛«وَحَنَانًا مِّن لَّدُنَّا وَزَکَاةً وَکَانَ تَقِیًّا»    
نه به معناى زکات واجب؛ بنابراین معناى زکات گسترده بوده و شامل انواع مختلف کمک مالى و غیر مالى، واجب یا مستحب مى‌شود، در حالى که معناى خمس یک چیز بیشتر نیست.

۴.۲ - نزول قرآن در محیطی که غالب اموال وجوب زکات بوده

ممکن است علت کثرت آیات زکات این باشد که در زمان نزول قرآن و محیطى که قرآن نازل گردید، عمده ثروت مردم آن زمان، چیزهایى بود که زکات در آن‌ها واجب است، مثل جو و گندم و خرما و گاو و گوسفند و شتر. غالباً مردم غیر از این‌ها چیزى نداشتند تا در قرآن گفته شود.

۴.۳ - موارد مصرف زکات بیشتر از خمس

شاید بتوان گفت که چون موارد مصرف زکات بیشتر بوده، تأکید بیشترى بر زکات و پرداخت آن شده است. مصرف خمس فقط براى پیامبر و ذوى القرباى بوده و اینان بخششى کوچک از جامعه بودند، ولى مصرف زکات بسیار وسیع‌تر بود، زیرا تمامى فقرا و مساکین وابن السبیل و فى سبیل اللَّه و غارمین (بدهکارن) مشمول گرفتن زکات مى‌شدند.

۴.۴ - مصرف خمس مخصوص پیامبر و خویشان او

چون مصرف خمس، مخصوص پیامبر و خویشان حضرت بود، کمتر به آن گوشزد شد، تا کسى توهم نکند پیامبر براى خود و خویشان دست و پا زده است، ولى چون زکات براى عموم مردم بود، بسیار در قرآن و روایات نسبت به پرداخت آن تأکید شده است، بنا بر نقل تاریخ، سیره و روش مسلمانان و حاکمان صدر اسلام در گرفتن زکات با اجبار بوده است. پیامبر پنج نفر را از مسجد به خاطر عدم پرداخت زکات اخراج کرد و فرمود: "تا زکات مالتان را پرداخت نکرده‌اید، در مسجد نماز نخوانید".
[۱۷] وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۹، ص ۲۴    
بدین جهت زکات از بیت المال مسلمین محسوب مى‌شود که مورد مصرف آن مردم فقیر و بدهکار و کارهاى به زمین مانده مربوط به مسلمین مى‌باشد. البته این مطلب مورد بحث است که آیا زکات فقط به نُه چیز تعلق مى‌گیرد یا به کل اموال (اعم از مال التجاره، انواع میوه، محصولات کشاورزى و غیره)؟
اگر به کلّ اموال زکات تعلق بگیرد، بودجه بسیار عظیمى خواهد شد که صدها برابر خمس خواهد گشت.

۱. ↑ انفال (۸) آیه ۴۱    
۲. ↑ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۶، ص ۳۳۷ و ۳۳۸ و ۳۵۰
۳. ↑ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۶، ص ۳۳۷ و ۳۳۸ و ۳۵۰
۴. ↑ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۶، ص ۳۳۷ و ۳۳۸ و ۳۵۰
۵. ↑ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۶، باب ۲۹، از ابواب مستحققین زکات، حدیث۷
۶. ↑ توبه (۹) آیه ۱۰۳؛ «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاَتَکَ سَکَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»    
۷. ↑ نمل (۲۷) آیه ۳؛«الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ»    
۸. ↑ روم (۳۰) آیه ۳۹؛«وَمَا آتَیْتُم مِّن رِّبًا لِّیَرْبُوَ فِی أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا یَرْبُو عِندَ اللَّهِ وَمَا آتَیْتُم مِّن زَکَاةٍ تُرِیدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ»    
۹. ↑ حج (۲۲) آیه ۴۱؛«الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ»    
۱۰. ↑ لقمان (۳۱) آیه ۴؛«الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ»    
۱۱. ↑ نور (۲۴) آیه ۳۷؛«رِجَالٌ لَّا تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَیْعٌ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِیتَاء الزَّکَاةِ یَخَافُونَ یَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ»    
۱۲. ↑ مریم (۱۹) آیه ۳۱؛«وَجَعَلَنِی مُبَارَکًا أَیْنَ مَا کُنتُ وَأَوْصَانِی بِالصَّلَاةِ وَالزَّکَاةِ مَا دُمْتُ حَیًّا»    
۱۳. ↑ ریم (۱۹) آیه ۵۵؛«وَکَانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّکَاةِ وَکَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا»    
۱۴. ↑ انبیا (۲۱) آیه ۷۳؛«وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِیتَاء الزَّکَاةِ وَکَانُوا لَنَا عَابِدِینَ»    
۱۵. ↑ کهف (۱۸) آیه ۸۱؛«فَأَرَدْنَا أَن یُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَیْرًا مِّنْهُ زَکَاةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا»    
۱۶. ↑ مریم (۱۹) آیه ۱۳؛«وَحَنَانًا مِّن لَّدُنَّا وَزَکَاةً وَکَانَ تَقِیًّا»    
۱۷. ↑ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۹، ص ۲۴    


سایت:مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی    


رده‌های این صفحه : آیات الاحکام | خمس | فقه | قرآن شناسی
جعبه ابزار