ثبات شخصیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ایمان،
شخصیت،
خودشناسی.
پرسش: چگونه می‌توان به وسیله
ایمان به ثبات شخصیت دست یافت و خود را شناخت و به ارزش‌های وجودی خود پی‌برد؟
سؤال مورد نظر در واقع دارای دو بخش است:
۱ـ چگونه می‌توان به وسیله ایمان به ثبات شخصیت دست یافت؟
۲ـ چگونه می‌توان به وسیله ایمان خود را شناخت و به ارزش‌های وجودی خود پی‌برد؟
ابتدا به تبیین بخش دوم سؤال می‌پردازیم که: «چگونه می‌توان به وسیله ایمان خود را شناخت و به ارزش‌های وجودی خود پی بُرد.»
رابطه ایمان و خودشناسی رابطه‌ای دو سویه می‌باشد یعنی هر کدام به نوبه خود بر دیگری تاثیر داشته و به تعمیق آن می‌افزاید. امّا این که نقطه آغاز کجا است؟ آیا ایمان باعث خودشناسی خودارزشمندی می‌شود یا برعکس، خودشناسی زمینه شکوفایی ایمان را در وجود انسان فراهم می‌کند؟ از لحاظ نظری، آیات و روایات مؤید این است که شناخت خویشتن زمینه ایمان و اعتقاد مذهبی را در انسان تقویت می‌کند، انسان وقتی نفس خویش را که کامل‌ترین مخلوق جهان است بشناسد و بداند که آفریده
خداوند است و لحظه‌ای بی‌نیاز از او نیست، بیش از پیش به عظمت خداوند پی می‌برد،
حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) فرموده است: «برترین پیروزی برای آدمی شناختن نفس خویشتن است.
» و نیز از
نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم) نقل شده است که فرمود: «من عرف نفسه فقد عرف ربًّه»
آن کس که خود را شناخت خدای خود را شناخت: به این معنا که می‌توان از طریق
معرفت نفس پی به معرفت خداوند بُرد و این شناخت خود بهترین رکن ایمان می‌باشد. پس «خودشناسی» نخستین گام برای درک و شناخت بهتر نسبت به نظام خلقت و آفریدگار هستی است. تا وقتی انسان خود را نشناخته است، پی بردن به عظمت آفرینش و نیل به معرفت خداوند امکان پذیر نیست. ایمان و اعتقاد واقعی به خداوند متوقف بر شناخت خدا و شناخت وی به نوبه خود متوقف بر شناخت درست خویشتن می‌باشد. امّا این که ایمان چه نقشی در خودشناسی دارد و چگونه می‌توان در پرتو ایمان به ارزش‌های وجودی خویشتن پی برد، مربوط می‌شود به این که ایمان چیست و آثار و پیامدهای آن کدام‌اند؟
ایمان در واقع میوه
جهان‌بینی توحیدی است که در آن چنانچه نگرش و دید انسان نسبت به
جهان و آغاز و انجام آن، بر مبنای درست شکل بگیرد. نگرش انسان نسبت به خویشتن نیز اصلاح می‌شود. مهم‌ترین آثار و پیامدهای ایمان عبارتند از:
۱ـ فرد مؤمن چنانچه جهان را هدفمند می‌داند، خویشتن را نیز مسئول و دارای هدف ارزشمند که همانا رسیدن به مقام
قرب الهی است، می‌پندارد و از این رو ایمان و اعتقاد به خداوند باعث می‌شود که انسان بیش از پیش در خویشتن خویش کاوش کند و به خودشناسی و خودسازی بپردازد.
۲ـ ایمان این نگرش را در انسان تقویت می‌کند که خود را خلیفه
خداوند در روی زمین بداند، چنانچه
قرآن می‌فرماید: «و اذ قال ربک للملائکة انی جاعل فی الارض خلیفه»
۳ـ هدف از آفرینش خویشتن را پرستش و عبادت خداوند و در نهایت رسیدن به کمال انسانی بداند. و ما خلقت الجن و الانس الا یعبدون.
امام صادق (علیه‌السلام) نیز فرمود: «خداوند مخلوقات را بیهوده خلق نفرموده و آن‌ها را بی‌هدف رها نخواهد کرد بلکه آن‌ها را خلق نموده است تا قدرت خود را اظهار نموده و بر آن‌ها طاعت خود را
تکلیف قرار دهد.»
۴ـ ایمان باعث می‌شود انسان به خداوند توکل نماید و او را ناظر بر اعمال خویشتن بداند یعنی نیرویی در وجود فرد تقویت می‌شود که از طرفی شخص را از کارهای زشت و ناروا باز می‌دارد و از سوی دیگر انگیزه‌ای را در فرد ایجاد می‌کند که هر کار نیکی را با
توکل به خداوند انجام دهد و از هیچ نیرویی جز خداوند کمک و یاری نطلبد. «و علی الله فلیتوکل المؤمنون»
۵ـ ایمان موجب می‌شود انسان خود را مختار و ترسیم‌گر سرنوشت خویشتن بداند.
۶ـ نکته آخر این‌که ایمان باعث می‌شود انسان،
مرگ را پایان زندگی تلقّی نکرده بلکه سرآغاز زندگی دیگر بداند، یعنی معتقد شود که شخصیت انسان با مردن از بین نمی‌رود، بلکه شخصیت جلوه بیرونی
روح فرد است که پس از مرگ نیز باقی است و به سوی خداوند باز می‌گردد. «قل یتوفیکم ملک الموت اللذی وُکِّل بکم ثم الی ربکم ترجعون»
این بود نکاتی در رابطه با این که چگونه می‌توان به وسیله ایمان خود را شناخت و به ارزش‌های وجود خود پی‌بُرد، که با توجه و دقت در این نکات، پاسخ بخش دیگر سؤال شما نیز روشن می‌شود و چنین می‌توان نتیجه گرفت که ثبات شخصیت، پیامد ایمان و خودشناسی و خود ارزشمندی است. چون ناهنجاری‌های رفتاری و تعارضات شخصیتی از آن جهت است که یک تفکّر بنیادی در فرد وجود ندارد و چه بسا ممکن است فرد در موقعیت‌های مختلف رفتارهای ناپسند و متفاوت و متناقض از هم نشان دهد که در لسان
شرع از آن به رذایل اخلاقی یاد می‌شود، امّا وقتی ایمان در رفتار و عملکرد انسان ظهور و نمود یافت، می‌تواند سازمان روانی فرد را منسجم و هماهنگ نماید و باعث می‌شود انسان پدیده‌های جهان و رویدادهای زندگی را به صورت واقع بینانه تفسیر و تحلیل نماید و رفتارها و تصمیم‌گیری‌هایش به صورت هماهنگ و منسجم باشد که از آن به ثبات شخصیت یاد می‌شود. پس باید سعی نمود از طریق
تقویت ایمان خویش، به ثبات شخصیت و خود شکوفایی که مطلوب انسان است، دست یافت.
همچنین با عمل کردن به دستورات و توصیه‌های اسلامی، الگو‌گیری مناسب (همچون
ائمه اطهار (علیه‌السّلام))،
غفلت‌زدایی و
تفکر،
تذکیه نفس و... این ثبات شخصیت را تحکیم و تقویت کرد.
۱. خودشناسی برای خودسازی، آیت‌الله محمد تقی مصباح یزدی، مؤسسه در راه حق.
۲. انسان در اسلام، آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، نشر فرهنگی رجاء.
۳. انسان شناسی، محمود رجبی، فصل سوّم به بعد.
۴. ذره خاکی یا انسان متعالی، آیت‌الله عبدالجواد غرویان.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ثبات شخصیت» تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۷.
