• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تکدی گری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه:تکدی گری، گدایی کردن،درخواست کمک، کمک کردن، عزت نفس.
پرسش :نظر اسلام در مورد تکدی‌گری چیست؟


آیا تکدی‌گری حرام است؟ لطفاً حکم آن را در موارد زیر مرقوم فرمایید؟ ۱. درخواست کمک مالی از دیگران (با وجود نیاز) ۲. اصرار در درخواست مالی (با وجود نیاز) ۳. درخواست کمک مالی از دیگران (بدون نیاز ضروری)



«تکدی‌گری» در لغت به گدایی کردن،
[۱] فرهنگ فارسی معین، ج ۱، ص ۱۱۲۵، واژه «تکدی».
تکلف در سؤال و حاجت خواهی از این و آن، در کوی و برزن و پافشاری بر آن معنا شده است.
[۲] لغت نامه دهخدا، ج ۴، ص ۶۰۴۸، واژه «تکدی»

متکدی کسی است که در پی کمک و یاری مادی از دیگران دست را پیش این و آن دراز می‌کند و گاه با سماجت تمام خواستار کمک مالی، نقدی و جنسی می‌شود. این عمل در برخی از کشورها به رواج دارد و در کوچه و معابر افرادی یافت می‌شوند که تلاش می‌کنند بدون هیچ زحمتی پولی به چنگ آورند.

گفتنی است که تکدی‌گری در منابع دینی با عناوینی چون «سؤال» مطرح است؛ از این رو، ما این مسئله را با واژه‌هایی؛ مانند درخواست، سائل و... مطرح می‌کنیم، و برای هرچه بهتر روشن شدن موضوع، آن‌را از چند زاویه بررسی می‌کنیم.
۱. طلب حاجت در صورت نیاز واقعی،
۲. اصرار و الحاح(سماجت در تقاضای کمک)،
۳. درخواست بدون نیاز،
اکنون تکدی‌گری را عنوانی عام در نظر گرفته و در این سه بخش پی ‌می‌گیریم‌:

۴.۱ - درخواست از مردم در صورت نیاز ضروری

در این فرض سائل و یا متکدی در حقیقت فردی است که با تلاش و کوشش از راه درست و حلال، آنچه را که کسب می‌کند و به دست می‌آورد، جواب‌گوی نیاز زندگیش نیست و یا اساساً چیزی عایدش نمی‌شود؛ این موضوعی است که آیات و روایات نسبت به آن نظر مثبت دارند. قرآن کریم در این باره می‌فرماید:«وَ فی‌ أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ»؛
[۳] سوره ذاریات/۵۱، آیه۱۹.    
و در اموالشان برای سائل و محروم حقی بود.
این آیه به روشنی بیانگر این واقعیت است که در اموال نیکوکاران حقی برای سائل و محروم در نظر گرفته شده است. این تعبیر به خوبی نشان می‌دهد که آنها خودشان را در برابر نیازمندان و محرومان مدیون می‌بینند، و آنان را طلبکار و صاحب حق می‌شمرند، حقی که به هر حال باید پرداخته شود، و هیچ‌گونه منتی در پرداختن آن نیست، درست مانند طلب‌های دیگر طلب‌کاران.
[۴] ر. ک:مکارم شیرازی، ناصر تفسیر نمونه، ج ‌۲۲، ص ۳۲۸، دار الکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۴ش.    
منتها سائل درخواست خویش را علنی می‌کند، اما محروم شخص آبرومندی است که برای معیشت خود نهایت تلاش و کوشش را انجام می‌دهد، در عین حال دستش به جایی نمی‌رسد و کسب و کار و زندگیش بهم پیچیده است و با این حال خویشتن‌داری کرده، از کسی تقاضای کمک نمی‌کند.
طبق این تعریف سائل آن فردی است که آبروی خود را پیش ‌روی دیگران می‌ریزد، پس نباید او را از بخشش خود، هر اندازه هم که کم باشد، محروم ساخت؛ چرا که در حدیث از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نقل شده است:«سائل را از آنچه سؤال کرده است باز مدارید و محروم مسازید. اگر سائلان دروغ نمی‌گفتند، کسی از رد کردن آنان رستگار نمی‌شد».
[۵] عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، نور الثقلین، ج ۵، ص ۵۹۸، اسماعیلیان، قم، ۱۴۱۵ق     ، «و قال رسول الله (ص):لا تقطعوا علی السائل مسئلته، فلو لا ان المساکین یکذبون ما أفلح من ردهم».
همچنین از امام باقر (علیه السلام) روایت شده است:«... و اگر بخشنده می‌دانست که در عطیه و بخشش چه چیزها است، هرگز هیچ کس سائلی را رد نمی‌کرد».
[۶] عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، نور الثقلین، ج ۵، ص ۵۹۸، اسماعیلیان، قم، ۱۴۱۵ق     ، «و قال ابو جعفر (ع):لو یعلم السائل ما فی المسئلة ما سئل أحد أحدا، و لو یعلم المعطی ما فی العطیة ما رد أحد أحدا».

قرآن کریم در جایی دیگر صاحبان مال را تشویق به سیر نمودن فقیران و گدایان می‌کند:«شتران قربانی را برای شما از شعایر خدا قرار دادیم. شما را در آن خیری است. و همچنان که بر پای ایستاده‌اند نام خدا را بر آنها بخوانید و چون پهلویشان بر زمین رسید از آنها بخورید و فقیران قانع و گدایان را اطعام کنید. اینها را برای شما رام کردیم. باشد که سپاس‌گزاری کنید».
[۷] سوره حج/۲۲، آیه۳۶    ، «وَ الْبُدْنَ جَعَلْناها لَکُمْ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ لَکُمْ فیها خَیْرٌ فَاذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَیْها صَوافَّ فَإِذا وَجَبَتْ جُنُوبُها فَکُلُوا مِنْها وَ أَطْعِمُوا الْقانِعَ وَ الْمُعْتَرَّ کَذلِکَ سَخَّرْناها لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُون».


۴.۲ - اصرار و سماجت در درخواست

حال که اسلام نسبت به سائل و درخواست از مردم –در صورت نیاز- نگاه مثبت دارد، آیا چنین رویکردی، دلیل و توجیهی برای اصرار و سماجت در تقاضای کمک هم می‌شود؛ یعنی اسلام این حق را به سائل می‌دهد که بر خواسته خویش اصرار ورزد و با سماجت و پافشاری، نیاز خویش را از مردم درخواست کند؟!
در این قسمت، آنچه که از روایات برمی‌آید؛ این است که تقاضای کمک مالی از دیگران همراه با اصرار مورد تأیید شرع نیست. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) در این مورد می‌فرماید:«خدا دشمن می‌دارد دشنام‌گوی بی‌آبرو و گدای مبرم را».
[۸] کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، محقق و مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۲،ص ۳۲۵، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق     ، «عن أبی جعفر (ع) قال قال رسول الله (ص‌) إن الله یبغض الفاحش البذی‌ء و السائل‌ الملحف».

گدای مبرم ، یعنی گدای اصرار کننده و سمج، کارش از این رو موجب خشم پروردگار است که انفاق و صدقه‌ای خوشایند پروردگار است که با میل و رغبت و امید به پاداش الهی پرداخت شود، اما چنین اصرار بی‌جایی تنها طرف مقابل را در منگنه قرار داده و چه بسا او نیز مانند سائل در تنگنای مالی قرار داشته اما با سیلی صورت خود را سرخ نگه‌می‌دارد و با این اصرار مجبور می‌شود از حق زن و فرزند خود به اجبار صرف نظر کند. دلیل دیگر آن‌که اصرار در درخواست با عزت نفس که از ویژگی‌های مردان خدا است در تضاد است.

۴.۳ - درخواست بدون نیاز

تکدی، سؤال و تقاضای از مردم بدون نیاز مالی، یکی از گناهان بزرگ است. انسان اگر بدون احتیاج شدید دست به گدایی دراز کند، این درخواست و سؤال حرام بوده و در روایات متعدد نکوهش شده است:
۱. در حدیثی از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) می‌خوانیم:«لا تحل الصدقة لغنی»؛
[۹] کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، محقق و مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۳،ص ۵۶۰، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
صدقات برای افراد بی‌نیاز حرام است.
۲. امام باقر(علیه السلام) می‌فرماید:پیامبر خدا(علیه السلام) فرمود: صدقه دادن به ثروت‌مند روا نیست، همچنین به نیرومند تن‌درست، صاحب حرفه، و به انسان قادر بر کار. اصحاب پرسیدند:مقصود از این سخن چیست؟ فرمود:بر کسی که می‌تواند از گرفتن صدقه خودداری کند، گرفتن آن حلال نیست.
[۱۰] حر عاملی، وسائل الشیعة، ج ‌۹، ص ۲۳۳، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق     ، الإمام الباقر (ع):قال رسول اللَّه (ص):لا تحلّ‌ الصّدقة لغنیّ‌، و لا لذی مرّة سویّ، و لا لمحترف، و لا لقویّ. قلنا:ما معنی هذا؟ قال:لا یحلّ له أن یأخذها و هو یقدر علی أن یکفّ نفسه عنها».

۳. امام صادق (علیه السلام) فرمود:«هیچ بنده‌ای نیست که بدون نیازمندی سؤال کند، مگر این‌که پیش از مرگ خدا او را به سؤال نیازمند سازد، و از این راه آتش دوزخ را برای او مقرّر دارد».
[۱۱] کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، محقق و مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۴، ص ۱۹، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق     ، «قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع) مَا مِنْ عَبْدٍ یَسْأَلُ مِنْ غَیْرِ حَاجَةٍ فَیَمُوتُ حَتَّی یُحْوِجَهُ اللَّهُ إِلَیْهَا وَ یُثَبِّتَ اللَّهُ لَهُ بِهَا النَّارَ».
[۱۲] برای آگاهی بیشتر از احادیث در این موضوع، ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق و مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۴، ص ۱۹، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق     ، «بَابُ مَنْ سَأَلَ مِنْ غَیْرِ حَاجَة»؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج ‌۹، ص ۴۳۶، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق     ، «بَابُ تَحْرِیمِ السُّؤَالِ مِنْ غَیْرِ احْتِیَاج‌».

این نوع از درخواست و تقاضای کمک که امروزه تکدی‌گری بیشتر در مورد چنین روشی گفته می‌شود، اگرچه مورد نهی شارع است، اما در عین حال، قرآن دور نمودن خشونت آمیز متکدیان و گدایان را عملی مذموم و نادرست می‌داند و از آن نهی کرده است:«وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَر»؛
[۱۳] سوره ضحی/۹۳، آیه۱۰.    
و سؤال کننده را از خود مران؛ زیرا برخورد خشونت آمیز و یا فیزیکی با متکدیان بدون از میان بردن عوامل و علل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آن نه تنها باعث ریشه‌کن شدن این معضل اجتماعی نخواهد شد که چه بسا خود به افزایش بحران دامن زده و چه بسا نیازمندان واقعی نیز مورد توهین قرار می‌گیرند که پروردگار به چنین برخوردی با آنان راضی نخواهد بود. بر این اساس، اگر به دلایلی نخواهیم به سائلی کمک کنیم، باید با شیوه‌ای محترمانه به او پاسخ منفی بدهیم.
روایت شده است که شخصی از امام صادق(علیه السلام) درخواست کمک کرد. ایشان از جا برخاسته و دستش را از سبد خرمائی که کنارشان بود پر کرده و به او داد. شخص دوم و سومی نیز درخواست کردند و حضرتشان همین کار را کردند. اما به درخواست کننده چهارمی با این سخن پاسخ منفی دادند که:خدا هم به ما و هم به شما روزی خواهد داد.
[۱۴] کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، محقق و مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۴، ص ۵۵، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق     ، «علی بن محمد عن أحمد بن أبی عبد الله عن أبیه عن النضر بن سوید عن موسی بن بکر عن عجلان قال:کنت عند أبی عبد الله (ع) فجاء سائل فقام إلی مکتل‌ فیه‌ تمر فملأ یده فناوله ثم جاء آخر فسأله فقام فأخذ بیده فناوله ثم جاء آخر فسأله فقام فأخذ بیده فناوله ثم جاء آخر فسأله فقام فأخذ بیده فناوله ثم جاء آخر فقال الله رازقنا و إیاک ثم قال إن رسول الله (ص) کان لا یسأله أحد من الدنیا».


در هر حال پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به سؤال فوق چنین است:
[۱۵] . استفتا از دفاتر آیات عظام:خامنه ای، سیستانی، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست.

حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):
اگر این عمل ترویج دروغ، بیکاری و تکدّی‌گری و تخلف از قانون باشد باید از آن اجتناب شود. می‌توانید به مؤسسات مورد اطمینانی که در این زمینه فعال هستند کمک کنید.
حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
در همه موارد جایز است ولی بدون ضرورت مبرم سزاوار نیست واگر دروغ بگوید گناه کرده است.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
در صورتی که نیاز نداشته باشد این کار حرام است و تصرف در این پول جایز نیست و سفر برای این کار سفر حرام محسوب می شود و باید وجوه حاصله رابه صاحبانش بدهد و اگر نمی شناسد به افراد نیازمند بپردازد
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
چنانچه تکدی مشتمل بر کذب و فریب دیگران نباشد حرام نیست ولی مکروه است.
حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
تکدی و درخواست کمک مالی بدون وجود نیاز امری مذموم بلکه غیر جائز است و در صورت وجود نیاز مکروه است.

۱. ↑ فرهنگ فارسی معین، ج ۱، ص ۱۱۲۵، واژه «تکدی».
۲. ↑ لغت نامه دهخدا، ج ۴، ص ۶۰۴۸، واژه «تکدی»
۳. ↑ سوره ذاریات/۵۱، آیه۱۹.    
۴. ↑ ر. ک:مکارم شیرازی، ناصر تفسیر نمونه، ج ‌۲۲، ص ۳۲۸، دار الکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۴ش.    
۵. ↑ عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، نور الثقلین، ج ۵، ص ۵۹۸، اسماعیلیان، قم، ۱۴۱۵ق     ، «و قال رسول الله (ص):لا تقطعوا علی السائل مسئلته، فلو لا ان المساکین یکذبون ما أفلح من ردهم».
۶. ↑ عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، نور الثقلین، ج ۵، ص ۵۹۸، اسماعیلیان، قم، ۱۴۱۵ق     ، «و قال ابو جعفر (ع):لو یعلم السائل ما فی المسئلة ما سئل أحد أحدا، و لو یعلم المعطی ما فی العطیة ما رد أحد أحدا».
۷. ↑ سوره حج/۲۲، آیه۳۶    ، «وَ الْبُدْنَ جَعَلْناها لَکُمْ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ لَکُمْ فیها خَیْرٌ فَاذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَیْها صَوافَّ فَإِذا وَجَبَتْ جُنُوبُها فَکُلُوا مِنْها وَ أَطْعِمُوا الْقانِعَ وَ الْمُعْتَرَّ کَذلِکَ سَخَّرْناها لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُون».
۸. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، محقق و مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۲،ص ۳۲۵، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق     ، «عن أبی جعفر (ع) قال قال رسول الله (ص‌) إن الله یبغض الفاحش البذی‌ء و السائل‌ الملحف».
۹. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، محقق و مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۳،ص ۵۶۰، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
۱۰. ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج ‌۹، ص ۲۳۳، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق     ، الإمام الباقر (ع):قال رسول اللَّه (ص):لا تحلّ‌ الصّدقة لغنیّ‌، و لا لذی مرّة سویّ، و لا لمحترف، و لا لقویّ. قلنا:ما معنی هذا؟ قال:لا یحلّ له أن یأخذها و هو یقدر علی أن یکفّ نفسه عنها».
۱۱. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، محقق و مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۴، ص ۱۹، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق     ، «قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع) مَا مِنْ عَبْدٍ یَسْأَلُ مِنْ غَیْرِ حَاجَةٍ فَیَمُوتُ حَتَّی یُحْوِجَهُ اللَّهُ إِلَیْهَا وَ یُثَبِّتَ اللَّهُ لَهُ بِهَا النَّارَ».
۱۲. ↑ برای آگاهی بیشتر از احادیث در این موضوع، ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق و مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۴، ص ۱۹، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق     ، «بَابُ مَنْ سَأَلَ مِنْ غَیْرِ حَاجَة»؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج ‌۹، ص ۴۳۶، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق     ، «بَابُ تَحْرِیمِ السُّؤَالِ مِنْ غَیْرِ احْتِیَاج‌».
۱۳. ↑ سوره ضحی/۹۳، آیه۱۰.    
۱۴. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، محقق و مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۴، ص ۵۵، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق     ، «علی بن محمد عن أحمد بن أبی عبد الله عن أبیه عن النضر بن سوید عن موسی بن بکر عن عجلان قال:کنت عند أبی عبد الله (ع) فجاء سائل فقام إلی مکتل‌ فیه‌ تمر فملأ یده فناوله ثم جاء آخر فسأله فقام فأخذ بیده فناوله ثم جاء آخر فسأله فقام فأخذ بیده فناوله ثم جاء آخر فسأله فقام فأخذ بیده فناوله ثم جاء آخر فقال الله رازقنا و إیاک ثم قال إن رسول الله (ص) کان لا یسأله أحد من الدنیا».
۱۵. ↑ . استفتا از دفاتر آیات عظام:خامنه ای، سیستانی، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست.


پایگاه اسلام    


رده‌های این صفحه : بزهکاری های اجتماعی | تکدی گری | فرهنگ و اجتماع
جعبه ابزار