• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ترکیب و معنای من ذا الذی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: قرآن، ادبیات عرب.

پرسش: عبارت «من ذا الذی» که در قرآن و کلمات عربی کاربرد فراوانی دارد، معنایش چیست و از لحاظ ادبیات عرب چه وضعیتی دارد؟

پاسخ اجمالی: «مَنْ» در عبارت «من ذا الذی»، اسم است و نقش نحوی مبتدا را دارد و محلاً مرفوع است؛ همچنین«ذَا» اسم اشاره‌ است با نقش نحوی «خبر» و محلاً مرفوع. «الَّذی» هم ممکن است دارای یکی از دو نقش نحوی باشد، بدین‌ترتیب که نقش «بدل» و یا «نعت» را برای اسم اشاره «ذا» داشته باشد، و در هر دو حالت هم، محلاً مرفوع است. در کل معنای عبارت می‌شود: «کیست آن شخصی که...».


عبارت «مَنْ ذَا الَّذی...‌»،
[۱] بقره/سوره۲، آیه۲۴۵ - ۲۵۵.    
[۲] آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۶۰.    
[۳] احزاب/سوره۳۳، آیه۱۷.    
[۴] حدید/سوره۵۷، آیه۱۱.    
در آیات مختلف قرآن به کار گرفته شده است. «مَنْ» در این عبارت، اسمی است که نقش نحوی مبتدا را داشته و محلاً! مرفوع است. «ذَا» نیز اسم اشاره‌ و نقش نحوی آن «خبر» بوده و آن نیز محلاً مرفوع است.
[۵] صافی، محمود بن عبد‌الرحیم، الجدول فی اعراب القرآن، ج۲، ص۵۱۹، دمشق‌، بیروت، دار الرشید، مؤسسة الایمان، چاپ چهارم، ۱۴۱۸ق.    
[۶] دعاس، ابوجعفر، اعراب القرآن الکریم، ج۱، ص۱۰۲، دمشق، دارالمنیر و دارالفارابی، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.    

«الَّذی» هم می‌تواند دارای یکی از دو نقش نحوی باشد، بدین‌ترتیب که نقش «بدل» و یا «نعت» را برای اسم اشاره «ذا» داشته باشد، و در هر دو حالت، محلاً مرفوع خواهد بود.
[۷] درویش، محیی‌الدین، اعراب القرآن و بیانه، ج۱، ص۳۶۲، سوریه، دارالارشاد، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.    
[۸] نحاس، احمد بن محمد، اعراب القرآن، ج۱، ص۱۲۱، بیروت، منشورات محمدعلی بیضون، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.    
در نتیجه، معنای این عبارت چنین خواهد بود: «کیست آن شخصی که...».

هم‌چنین نظر دیگری نیز وجود دارد که «ذا» را «اسم اشاره» در نظر نگرفته، بلکه آن‌را «اسم موصول» می‌دانند که در این فرض نیز خبر برای «مَنْ» بوده و «الذی» تاکیدی برای آن خواهد بود.
[۹] حسن، عباس، النحو الوافی، ج۲، ص۳۲۶، تهران، ناصر خسرو، چاپ دوم، ۱۳۶۷ش.    

و نیز این احتمال مطرح شده است که «من‌ ذا» یک کلمه ترکیبی در نظر گرفته شود که روی هم «اسم استفهام» باشد.
[۱۰] بیاتی، ظاهر شوکت، ادوات الاعراب، ص۲۴۶، بیروت، مجد المؤسسه الجامعیه، چاپ اول.    

در هر حال و صرف نظر از آن‌که هر کدام از این حالت‌های اعرابی و ترکیبی را بپذیریم، تفاوتی در معنا ایجاد نخواهد شد و در همه صورت‌ها به معنای «چه کسی» خواهد بود.
نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد آن است که حذف «ذا» از جمله، تغییر چندانی در اصل معنا ایجاد نمی‌کند و به عبارتی «مَن ذا الّذی» با «مَن الّذی» تفاوت معنایی چندانی ندارد، بر این اساس برخی برای «ذا» نقشی در نظر نگرفته و «الّذی» را مستقیماً خبر «مَنْ» می‌دانند.

۱. ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۴۵ - ۲۵۵.    
۲. ↑ آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۶۰.    
۳. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۱۷.    
۴. ↑ حدید/سوره۵۷، آیه۱۱.    
۵. ↑ صافی، محمود بن عبد‌الرحیم، الجدول فی اعراب القرآن، ج۲، ص۵۱۹، دمشق‌، بیروت، دار الرشید، مؤسسة الایمان، چاپ چهارم، ۱۴۱۸ق.    
۶. ↑ دعاس، ابوجعفر، اعراب القرآن الکریم، ج۱، ص۱۰۲، دمشق، دارالمنیر و دارالفارابی، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.    
۷. ↑ درویش، محیی‌الدین، اعراب القرآن و بیانه، ج۱، ص۳۶۲، سوریه، دارالارشاد، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.    
۸. ↑ نحاس، احمد بن محمد، اعراب القرآن، ج۱، ص۱۲۱، بیروت، منشورات محمدعلی بیضون، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.    
۹. ↑ حسن، عباس، النحو الوافی، ج۲، ص۳۲۶، تهران، ناصر خسرو، چاپ دوم، ۱۳۶۷ش.    
۱۰. ↑ بیاتی، ظاهر شوکت، ادوات الاعراب، ص۲۴۶، بیروت، مجد المؤسسه الجامعیه، چاپ اول.    


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «ترکیب و معنای من ذا الذی» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۰/۳.    


رده‌های این صفحه : ادبیات عرب | مباحث قرآنی
جعبه ابزار