اهداف سوره حمد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سوره حمد.
پرسش:مقاصد و اهداف کلی سوره
حمد و محورها و آموزه‌های آن را لطفا به‌صورت دسته‌بندی بیان نمایید.
پاسخ:
سوره حمد دارای هفت
آیه است که هریک از این آیات اشاره به مطلب مهمی دارد.
آیات این سوره درباره خداوند و صفاتش،
ربوبیت خداوند، موضوع
معاد ،
شناخت راه
حق و درخواست رهروی آن است.
همچنین به ادامه راه اولیای خدا، ابراز علاقه و از
گمراهان و غضب‌شدگان اعلام بیزاری و انزجار شده است.
و در یک نگاه کلی این سوره به دو بخش تقسیم می‌شود:
بخشی از
حمد و
ثنا ی خدا سخن می‌گوید.
و بخشی از نیازهای بنده سخن به میان می‌آورد.
در مجموع
تعالیم و آموزه‌های این سوره به‌صورت خلاصه چنین است:
انسان در تلاوت سوره حمد، با «
بِسْمِ اللَّهِ » از غیر خدا قطع
امید می‌کند. این آیه سر آغازی است برای هر کار، و استمداد از
ذات پاک خدا را به هنگام شروع در هر کار، به ما می‌آموزد.
«
رَبِّ الْعالَمِینَ » درسی است از بازگشت همۀ نعمت‌ها و
تربیت همۀ موجودات به خدا، و توجه به این حقیقت که همه این
مواهب از ذات پاک الاهی سرچشمه می‌گیرد.
«
الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ » توجه به رحمت گسترده پروردگار است. این آیه در واقع این نکته را بازگو می‌کند که اساس
خلقت ، تربیت و
حاکمیت او بر پایۀ
رحمت و رحمانیت است، و محور اصلی نظام تربیتی
جهان را همین اصل تشکیل می‌دهد.
«
مالِک یَوْمِ الدِّینِ »
غفلت از آینده را از انسان می‌زداید. این آیه در واقع توجهی است به
معاد ، و سرای
پاداش اعمال، و حاکمیت خداوند بر آن
دادگاه عظیم.
«
إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعین »
توحید در
عبادت و توحید در نقطۀ اتکای انسان‌ها را بیان می‌کند؛ «إِیَّاکَ نَعْبُدُ» نفی
ریا و شهرت‌طلبی است، و «إِیَّاکَ نَسْتَعین» اعلام انحصار استعانت و یاری از ذات
احدیت ، و
ترس و واهمه نداشتن از هر قدرتی غیر از
قدرت الاهی است.
«
أَنْعَمْتَ » توجه دادن
انسان به این نکته است که نعمت‌ها به دست اوست.
انسان با گفتن «
اهْدِنَا » رهسپاری در راه
حق و درست را درخواست می‌کند.
در «
صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ » همبستگی خود را با
پیروان حق اعلام می‌کند. به بیان روشن‌تر این آیه، بیانگر نیاز و
عشق بندگان به مسئلۀ
هدایت و نیز توجه به این
حقیقت است که هدایت‌ها همه از سوی او است!
سرانجام آخرین آیه این سوره، ترسیم واضح و روشنی است از
صراط مستقیم ، راه کسانی که مشمول نعمت‌های او شده‌اند، و این راه از راه غضب‌شدگان و
گمراهان جداست.
و سرانجام جملۀ «
غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ » و «
لَا الضَّالِّینَ » بیزاری و
برائت از
باطل و
اهل باطل را ابراز می‌دارد.
در پایان باید گفت: این
روایت از
پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ بهترین بیان در مورد
اهداف کلی و تعالیم
سوره حمد است:
«خداوند متعال فرمود:من سوره حمد را میان خود و بنده‌ام تقسیم کردم، نیمی از آن برای من، و نیمی از آن برای بنده من است، و بنده من حق دارد هرچه را می‌خواهد از من بخواهد.
هنگامی که بنده می‌گوید:«
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ »، خداوند بزرگ می‌فرماید:بنده‌ام به نام من آغاز کرد، و بر من است که کارهای او را به آخر رسانم و در همه حال او را پر
برکت کنم.
و هنگامی‌که می‌گوید:«
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ »، خداوند می‌فرماید:بنده‌ام مرا
حمد و
ستایش کرد، و دانست نعمت‌هایی را که دارد از ناحیۀ من است، و بلاها را نیز من از او دور کردم، گواه باشید که من نعمت‌های
سرای آخرت را بر نعمت‌های دنیای او می‌افزایم، و بلاهای آن
جهان را نیز از او دفع می‌کنم، همان‌گونه که بلاهای
دنیا را دفع کردم.
و هنگامی که می‌گوید:«
الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ »، خداوند می‌گوید:بنده‌ام گواهی داد که من
رحمان و رحیمم، گواه باشید بهره او را از رحمتم فراوان می‌کنم، و سهم او را از عطایم افزون می‌سازم.
زمانی که می‌گوید:«
مالِک یَوْمِ الدِّینِ »، او می‌فرماید:گواه باشید همان‌گونه که او
حاکمیت و
مالکیت روز جزا را از آن من دانست، من در روز
حساب، حسابش را آسان می‌کنم، حسناتش را می‌پذیرم، و از
گناهان و خطاهایش می‌گذرم.
وقتی می‌گوید:«
إِیَّاک نَعْبُدُ »، خداوند بزرگ می‌گوید:بنده‌ام راست می‌گوید، تنها مرا
پرستش می‌کند، من شما را گواه می‌گیرم بر این
عبادت خالص، ثوابی به او می‌دهم که همۀ کسانی که مخالف این بودند به حال او غبطه خورند.
هنگامی‌که می‌گوید:«
إِیَّاک نَسْتَعِینُ »، خدا می‌گوید: بنده‌ام از من یاری جسته، و تنها به من پناه آورد، گواه باشید من او را در کارهایش کمک می‌کنم، در سختی‌ها به فریادش می‌رسم، و در روز پریشانی دستش را می‌گیرم.
و هنگامی که می‌گوید:«
اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ... »، (تا آخر
سوره) خداوند می‌گوید این خواسته بنده‌ام بر‌آورده است، و او هرچه می‌خواهد از من بخواهد که من
اجابت خواهم کرد، آنچه
امید دارد، به او می‌بخشم و از آنچه
بیم دارد ایمنش می‌سازم.
پایگاه اسلام کوئیست.
