• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

گمان به خدا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: خداوند، آثار، بدگمانی، سوء‌ظن، حسن‌ظن، گمان نیک.

پرسش: معنای خوش‌گمانی و بدگمانی نسبت به خدا چیست و چگونه می‌توانیم بدگمانی خود به خدا را برطرف کنیم؟

پاسخ: خوش‌گمانی به خدا؛ یعنی امیدوار به رحمت او بودن و بدگمانی نسبت به خداوند؛ یعنی ناامیدی از رحمت‌ خداوند.
برای درمان بدگمانی راه‌هایی بیان شده است: ۱) ترتیب اثر ندادن به بدگمانی؛ ۲)اندیشیدن در آثار بد گمانی؛ ۳)جست‌وجوی علت بد گمانی.






آیاتی از قرآن، گمان بد به پروردگار را نکوهش کرده است.

۱.۱ - بد گمانی به خدا در روایات

روایاتی نیز به موضوع گمان نیک و بد بندگان نسبت به خدای تعالی پرداخته است:

۱.۱.۱ - روایت از امام علی

امام علی (علیه‌السّلام): «هر کسی به خدا گمان نیک بُرد، به بهشت دست یافت و هر کسی به دنیا گمان نیک بُرد، به رنج و محنت گرفتار آمد.»

۱.۱.۲ - روایت از امام صادق

امام صادق (علیه‌السّلام): روز قیامت، بنده‌ای را که به خویشتن ستم کرده است، می‌آورند و خدای بلندمرتبه به او می‌فرماید: «آیا فرمانت ندادم که از من اطاعت کنی؟ آیا تو را از نافرمانی‌ام نهی نکردم؟»
او می‌گوید: چرا، ‌ای پروردگار من؛ امّا شهوتم بر من چیره آمد. پس اگر مرا عذاب کنی، به سبب گناه خود من است و تو به من ستم نکرده‌ای.
خداوند، دستور دهد که او را به دوزخ برند. بنده می‌گوید: گمان من به تو، این نبود!
خداوند می‌فرماید: «گمان تو به من، چه بود؟»
بنده می‌گوید: نیکوترین گمان را به تو داشتم. پس خداوند، دستور می‌دهد که او را به بهشت ببرند و می‌فرماید: «گمان نیک تو به من، اکنون به دادت رسید.»

۱.۱.۳ - روایت از امام رضا

امام رضا (علیه‌السّلام): «به خداوند گمان نیک ببر؛ زیرا خدای (عزّوجلّ) می‌فرماید: من نزد گمان بنده مؤمن خویشم؛ اگر گمانِ او به من نیک باشد، مطابق آن گمان با او رفتار کنم و اگر بد باشد نیز مطابق همان گمانِ بد با او عمل کنم.»


به‌طور خلاصه؛ خوش‌گمانی به خدا؛ یعنی امیدوار به رحمت او بودن و بدگمانی نسبت به خداوند؛ یعنی ناامیدی از رحمت‌ خداوند. انسان، باید از عذاب الهی، بیمناک باشد، ولی نباید از رحمت خدا، مایوس گردد، او باید به وظایف خود، عمل کند، خلوص نیت داشته باشد، از گناهانش بترسد، و در عین حال، به عفو و بخشش پروردگار، امیدوار باشد:
امام علی (علیه‌السّلام): «خوش گمانی (به خدا) این است که عمل را (برای او) خالص گردانی و امیدوار باشی که خداوند از لغزش‌ها درگذرد.»
امام صادق (علیه‌السّلام): «خوش گمانی به خدا این است که جز به خدا امید نداشته باشی و جز از گناهت نترسی.»
علامه مجلسی (رحمة‌الله‌علیه) در توضیح خوش‌گمانی و بدگمانی به خدا می‌گوید: «کسی که دارای کردار نیک باشد، قطعاً دارای گمان نیک به خدا نیز خواهد بود و کسی که به کردارهای زشت آلوده است، حتماً به خدا نیز بدگمان است.»


بدگمانی نسبت به خداوند و وعده‌های او آثار مخربی در بنیان ایمان و عقائد انسان دارد؛ در این‌جا به برخی از آنها اشاره می‌شود:

۳.۱ - کفر

خدای متعال در قرآن می‌فرماید: «از رحمت خدا مایوس نشوید که تنها گروه کافران، از رحمت خدا مایوس می‌شوند!».
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «داود (علیه‌السّلام) ‌ در مناجاتش می‌گفت: پروردگارا! کسی که تو را بشناسد اما به تو خوش‌گمان نباشد در حقیقت ایمان نیاورده است».
[۱۰] طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، ص۳۶، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.


۳.۲ - قبول نشدن عبادت

بدگمانی به وعده‌های الهی سبب فساد (قبول نشدن) عبادت می‌گردد، چرا که روح‌ اخلاص را در انسان می‌میراند؛ از این‌رو امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «بدگمانی، عبادت را فاسد می‌کند».

۳.۳ - ناتوانی در برابر مشکلات

بدگمانی به وعده‌های الهی، انسان را در برابر حوادث سخت و پیچیده، سست و ناتوان می‌سازد، همان‌گونه که در برخی نبردها (مانند جنگ احزاب) گروهی از تازه‌مسلمانان، نسبت به وعده‌های خدا بدگمان شده و به دنبال آن در مبارزه با دشمن سست گشتند، در حالی‌که مؤمنان راستین و با معرفت که به پروردگارشان خوش‌گمان بودند، با کمال قدرت و امیدواری در برابر دشمنان ایستاده و پیروز شدند: «إِذْ جَاؤُوكُم مِّن فَوْقِكُمْ وَمِنْ أَسْفَلَ مِنكُمْ وَإِذْ زَاغَتْ الْأَبْصَارُ وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَتَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا؛ (به خاطر بیاورید) زمانی را که آنها از طرف بالا و پایین (شهر) بر شما وارد شدند (و مدینه را محاصره کردند) و زمانی را که چشم‌ها از شدّت وحشت خیره شده و جان‌ها به لب رسیده بود، و گمان‌های گوناگون بدی به خدا می‌بردید».

۳.۴ - محروم شدن از عنایات الهی

بدگمانی نسبت به خدا، انسان را از عنایات الهی محروم می‌کند؛ زیرا (براساس روایات اول پاسخ) خداوند با هرکس، مطابق خوش‌گمانی و بدگمانی او رفتار می‌نماید.


علما راه‌هایی را برای درمان بدگمانی‌ بیان کرده‌اند:

۴.۱ - اندیشیدن در آثار بد گمانی

برای برطرف‌کردن بدگمانی نسبت به پروردگار؛ نخست باید سراغ اصول کلی حاکم بر درمان بیماری‌های اخلاقی رفت که همان‌اندیشیدن در آثار نکبت بار آنهاست؛ زیرا هنگامی که انسان به پیامدهای بدگمانی بیندیشد، که چگونه سرمایه اعتقادی او را از بین برده و آرامش روانی او را تهدید کرده و او را از واقعیت‌ها غافل ‌می‌سازد؛ خواه ناخواه از این خوی زشت و رذیله اخلاقی فاصله می‌گیرد، همان‌گونه که آگاهی به مسموم بودن غذا، سبب فاصله گرفتن از آن می‌شود.

۴.۲ - جست‌وجوی علت بد گمانی

جست‌وجوی توجیهی صحیح برای اتفاقاتی که احیاناً سبب بدگمانی انسان به خداوند شده است، کمکی برای برطرف‌کردن آن خواهد بود؛ چراکه تعدادی از این حوادث،امتحانات الهی است که واقعیتی در زندگی مادی انسان‌ها بوده و با واقعیت باید کنار آمد و گمان نیک به خداوند داشت؛ زیرا این امتحانات برای پیشرفت معنوی انسان‌ها است. تعداد دیگری از حوادث نیز پیامد کارهای ناشایست انسان است که به جای بدگمانی به خدا، روش صحیح آن است که انسان از اعمال ناپسند و گناه خویش توبه نموده و در صدد جبران آن برآید.

۴.۳ - ترتیب اثر ندادن به بدگمانی

ترتیب اثر ندادن به بدگمانی نسبت به خدا نیز یکی دیگر از طرق درمان آن است؛ زیرا اگر انسان این حالت پیش‌آمده نفسانی را دنباله‌گیری نکند و با بی‌اعتنایی از آن وسوسه‌ها فاصله گیرد، تدریجاً این حالت بدگمانی ضعیف و محو می‌گردد. این روش در بدگمانی به برادران دینی نیز کارساز است و به همین دلیل در روایتی به صورت قاعده‌ای کلی می‌خوانیم: «اذا ظَنَنْتُمْ فَلا تَحَقَّقُوا؛ هنگامی که گمان بد بردید، به آن ترتیب اثر ندهید.»


کوتاه سخن این‌که؛ اگر انسان، طالب آرامش و استقامت و ایستادگی و جلب عنایات پروردگار و ایمان خالص است، باید نسبت به خداوند و وعده‌های او (از جمله عفو و گذشت در صورت توبه واقعی) گمان نیک داشته باشد.


۱. فتح/سوره۴۸، آیه۶.    
۲. فتح/سوره۴۸، آیه۱۲.    
۳. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص۶۴۱، قم، دار الکتاب الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.    
۴. برقی، احمد بن محمد بن خالد، محاسن، ج‌۱، ص۲۵ – ۲۶، قم، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق.    
۵. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج‌۲، ص۷۲، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
۶. لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، ص۲۲۹، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.‌    
۷. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج‌۲، ص۷۲.    
۸. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج‌۶۷، ص۳۶۶، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.    
۹. یوسف/سوره۱۲، آیه۸۷.    
۱۰. طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، ص۳۶، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
۱۱. لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، ص۹۹.    
۱۲. احزاب/سوره۳۳، آیه۱۰.    
۱۳. ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، ج‌۱۹، ص۳۷۴، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.    



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «گمان به خدا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۱۱.    



جعبه ابزار