کفر نعمت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:نعمت الهی، کفر نعت، شکرالهی.
پرسش :کفر نعمت چیست؟ عاقبت و آثار این گناه در روایات چگونه است؟
پاسخ :
«
کفر » در لغت به معنای پوشاندن و مخفی کردن است که در مقابل شکر و سپاس‌گذاری قرار دارد، و «کفر نعمت» به معنای شکر نکردن احسانی است که به انسان می‌شود.
از این رو عاقبت و آثار کفر نعمت را به دو صورت کلی می‌توان بررسی کرد. یکی از آن جهت که موجب از دست دادن منافع و فواید شکر نعمت خواهد شد؛ دوم ضررها و مشکلاتی که از ناحیه خود کفران نعمت به انسان می‌رسد.
یادآوری نعمت‌های مادی و معنوی برای ایجاد انگیزه مثبت برای شکر و انگیزه منفی نسبت به کفران و ناسپاسی، از
سنّت‌های الهی است که توسط پیامبران(علیهم السلام) اعمال می‌شود؛ نظیر آنچه
حضرت هود (علیه السلام) به قوم خود، یعنی
عاد ،
حضرت صالح (علیه السلام) به قوم خود، یعنی
ثمود و
حضرت موسی (علیه السلام) به قوم خود یعنی
بنی‌اسرائیل فرمودند.
نکته‌ای که در این‌جا وجود دارد آن است که اصرار خدای سبحان و سفارش به شکرگذاری برای آن است که انسان در سعادت باقی بماند؛ زیرا انسانی که به یاد نعمت خدا نبوده و در اندیشه ولی نعمت خود نباشد نعمت را در راه باطل صرف می‌کند و در نتیجه
سعادت خود را از دست خواهد داد.
توضیح این‌که، خدای سبحان هم طبع اوّلی انسان را (که غیر از
فطرت است) به او تفهیم می‌کند و هم سنّت خود را گوشزد می‌نماید؛ درباره طبع اوّلی انسان می‌فرماید:«
طبیعت انسان بر سوء استفاده است؛ هم نعمت‌ها را کرامتی برای خویش می‌پندارد،
و هم نعمت سبب سرکشی و روگردانی او می‌شود.»
درباره سنّت ثابت خود نیز می‌فرماید:«هر کس از نعمت الهی سوء استفاده کند، خدا نعمت را تغییر می‌دهد.»
به هر تقدیر، خدای سبحان برای این‌که انسان به کیفر تغییر نعمت مبتلا نشود، پیوسته با تعبیرهای گوناگون به او گوشزد می‌کند که به یاد نعمت حق باشید؛ گاهی با تعبیر «اذکروا» و گاهی با لفظ «اشکروا».
روشن است که ذکر و شکر نعمت و یادآوری و بازگویی آن، اگرچه مفهوماً از هم جدا هستند، ولی مصداقاً در کنار یکدیگرند؛ چراکه ذکر نعمت و یادآوری آن، زمینه شکر نعمت را فراهم می‌کند و مقدمه‌ای برای بجا صرف کردن آن است.
کفر نعمتی که در آیات و روایات آمده، گاهی در مقابل نعمت‌های الهی است و گاهی در مقابل احسان و نیکی دیگران به انسان که آثار این دو متفاوت است.
عواقب کفر نعمت‌های الهی متعدد است که در قرآن به چند مورد آن اشاره شده است:
هلاکت و نابودی کسانی که نعمت را کفران می‌کنند:«و این به شیوه خاندان فرعون بود و کسانی که پیش از آنها بودند. آنها آیات پروردگارشان را تکذیب کردند و ما به کیفر گناهانشان هلاکشان کردیم و خاندان فرعون را غرقه ساختیم، زیرا همه ستمکار بودند».
چنان‌که خداوند فرموده‌اند دست و پا و زبان و مال و فرزندش به ابزاری برای گرفتار شدن وی به عذاب مبدل می‌گردد و در این حال اگر مهلتی به آنان داده شود، در جهت کیفر سخت آنان خواهد بود.
در حدیث آمده است مردی از
امام صادق (علیه السلام) در مورد آیۀ «فَقالُوا رَبَّنا باعِدْ بَینَ أَسْفارِنا وَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ» سؤال کرد. امام(علیه السلام) در جواب فرمودند:«این جماعت، گروهی بودند که چند روستای به هم پیوسته داشتند و اهل آنها همدیگر را می‌دیدند، و نهرهای روان و مال‌های زیاد داشتند. اما نعمت‌های خدای عز و جل را ناسپاسی نمودند، پس خداوند متعال نعمت‌هایی که در اختیار آنها بود را تغییر داد و سیل عَرِم را به سوی ایشان فرستاد که به سبب آن روستاهایشان را غرق کرد و خانه‌ها را خراب نمود و مال‌های ایشان را از بین برد، و به جای آن باغ‌ها، دو باغ که حاصل آن میوۀ بدمزه اراک و کنّار بود، به آنها داد. بعد از آن فرموده است:«ذلِکَ جَزَیناهُمْ بِما کَفَرُوا وَ هَلْ نُجازِی إِلَّا الْکَفُورَ»؛ یعنی این عذاب عاجل، پاداش دادیم ایشان را، به سبب آن‌که کفرانِ نعمت ورزیده، بر رسولان ما کافر شدند، و آیا جزا می‌دهم، مگر کفور را».
جا دارد در این‌جا به این نکته اشاره کنیم که این عذاب، از اقتضای عمل گنه‌کاران ناشی می‌شود نه از ناحیه خداوند؛ چرا که از ناحیه او جز رحمت و نعمت ناشی نمی‌شود. در قرآن کریم آمده است:«ما یفْعَلُ اللَّهُ بِعَذابِکُمْ إِنْ شَکَرْتُمْ وَ آمَنْتُمْ»،
و «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِی لَشَدِیدٌ».
از این دو آیه به خوبی بر می‌آید که اگر خداوند گنه‌کاران را عذاب می‌کند، به اقتضای ربوبیتش نیست، و عذاب او به افراد معینی تعلق می‌گیرد که همان کسانی‌اند که نعمتش را کفران کرده‌اند. پس عذاب او مستند به گنه‌کاران است نه به او. همچنین از آیات کریمه قرآن بر می‌آید که اصولاً عذاب همان فقدان رحمت است، همچنان‌که نقمت، عدم بذل نعمت است و این محروم کردن نعمت و رحمت، جز در مورد افرادی که به خاطر کفر و گناه استعداد رحمت و نعمت را از دست داده‌اند، تحقق پیدا نمی‌کند.
در مورد عاقبت کفران احسانی که غیر خداوند به انسان نموده است،
حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) فرمود:«هر کس که به او احسان شود، باید جزای آن‌را بدهد، اگر نتوانست باید آن‌را ستایش کند و اگر چنین نکرد کفران آن نعمت را نموده است».
پایگاه اسلام کوئست
