کارکردهای اعتقاد به معاد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اعتقاد به معاد، قیامت، زندگی.
پرسش: کارکرد اعتقاد به معاد و قیامت در زندگی چیست؟
پاسخ: ایمان به حیات اخروی (
معاد) و یاد آن در زندگی دنیایی آثاری دارد که عبارت‌اند از: ۱. درک ناپایداری زندگی دنیایی؛ ۲. تعدیل
غرایز و پرورش فضایل؛ ۳. تأمین
عدالت اجتماعی.
هم‌چنین باید این نکته را بیان کرد که تصور
مرگ و
جهان پس از مرگ و مسئله
قیامت، زندگی را بر
انسان تلخ نمی‌کند و او را از فعالیت و کوشش در امور زندگانی باز نمی‌دارد؛ چراکه علت فعالیت انسان در امور
زندگی،
حس احتیاج است و با یاد مرگ و قیامت، حس احتیاج از بین نمی‌رود. یاد آخرت و قیامت باعث می‌شود که از زیاده‌روی در
شهوت‌پرستی جلوگیری شود و او در طریقی قرار گیرد که دائماً می‌داند هر کار نیکی که انجام دهد، روزی وجود دارد که
پاداش آن کار خیر خود را ببیند، پس سعی و کوشش خود را به همین طریق معطوف می‌کند.
اعتقاد به آخرت از جمله اموری است که در عقاید و رفتار و
اخلاق انسان نقش بسزایی دارد؛ به گونه‌ای که حتی اعتقاد به
توحید این‌چنین تأثیری را ندارد. اعتقاد به آخرت و معاد، سومین رکن از ارکان اعتقادی
اسلام شمرده می‌شود. به گونه‌ای که اگر کسی معاد را نپذیرد، گویا آن دو رکن دیگر یعنی توحید و
نبوت را هم نپذیرفته است و اصلاً داخل در
دین اسلام نشده است. (به این منبع رجوع شود:
) (به این منبع رجوع شود:
)
ایمان به حیات اخروی (معاد) و یاد آن در
زندگی دنیایی آثاری دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
تاثیری که اعتقاد به
قیامت و آخرت و یادآوری آن در شئون فکری
انسان دارد، این است که آدمی خود را و همه چیز را با یک دید واقع‌بینانه می‌نگرد و انسان خود را جزئی از اجزای این جهان گذرا می‌داند که مجموعاً به سوی یک جهان جاوید و ابدی در سیر و حرکت هستند. (به این منبع رجوع شود:
)
انسان با این نظر واقع‌بینانه که به دنیای ناپایدار دارد،
احساسات و غرایز درونی خود را تعدیل کرده و با توجه به مقصود و هدفی که در پیش دارد، آنها را محدود می‌سازد. اعتقاد به معاد و کیفرهای الهی انسان را فردی وظیفه‌شناس می‌کند؛ چراکه آدمی با اعتقاد به آخرت و توجه به عذاب‌های دردناک، نمی‌تواند بی‌تفاوت باشد. حتی اگر بهره کمی از
عقل داشته باشد با مقایسه دنیای زودگذر و آخرتی که جاویدان است، بعید است دنیا را ترجیح بدهد؛ بلکه در این معامله متوجه آخرتی می‌شود که زندگی جاویدان را در پی دارد و سعی در به دست آوردن راحتی و آسایش آن خواهد داشت، مگر انسانی که کاملاً غافل است و در پی به دست آوردن مصالح و دفع مفاسد خود نیست و کاملاً سرگرم لذایذ زودگذر دنیوی شده است.
در حقیقت
اعتقاد به معاد و
یاد مرگ و قیامت، پرده غفلت را از پیش روی انسان برمی‌دارد و او را متوجه حیات جاودانه آخرت می‌کند تا گرفتار
گناه و جنایت و
فساد نشود که در صورت ابتلا به این امور، شقاوت ابدی و عذاب اخروی را برای خود کسب کرده است.
پس یکی از راه‌های نجات از
هواهای نفسانی و تعدیل غرایز درونی این است که متوجه باشیم نهایت کار ما،
مرگ است
و به‌زودی از این دنیا به آخرت سفر می‌کنیم و نتیجه اعمال و کردار و عقاید خود را ملاقات می‌کنیم. لذا باید مواظب باشیم، اعمالی از ما صادر شود که
گرفتاری و عذاب اخروی را در پی نداشته باشد.
وقتی انسان با
یاد مرگ و آخرت تربیت یافت، چنین باوری «ضمانت اجرایی» دارد و طبق همین باور و اعتقاد همه
اخلاق و کردار و عقاید خود را پایه‌ریزی می‌کند؛ ولی انسانی که از یاد مرگ و
قیامت غافل است، دلیلی ندارد مقید به قانون باشد، فلذا به هر جنایتی دست می‌زند.
در نتیجه یاد مرگ و قیامت و آخرت و باور داشتن آنها نه‌تنها غرایز انسانی را تعدیل می‌کند و جلوی تجاوزات غریزی آدمی را می‌گیرد، بلکه باعث پرورش و رشد فضایل او هم می‌گردد؛ چون کسی که همیشه به یاد قیامت است، همه
اعمال و رفتارش را تحت مراقبت قرار می‌دهد و سعی و کوشش خود را در مسیر
جلب رضایت خداوند متعال قرار می‌دهد. (به این منبع رجوع شود:
) (به این منبع رجوع شود:
) (به این منبع رجوع شود:
) (به این منبع رجوع شود:
)
انسان موجودی مدنی‌الطبع است؛ یعنی به گونه‌ای
خلق شده که می‌بایست در اجتماع زندگی کند و از لوازم اجتماعی بودن وجود تضاد و برخورد منافع است. در اجتماعی که افراد نیرومند و ناتوان با هم زندگی می‌کنند، افراد قدرتمند دائماً می‌خواهند همه چیز را به خود اختصاص بدهند و غالباً از حد خود تجاوز کرده، حقوق دیگران را پایمال می‌کنند. برای ترمیم این نقص، چاره‌ای نیست جز وضع قوانینی که حقوق همه طبقات اجتماع محفوظ بماند. لکن به کار بستن این قوانین از
تشریع و وضع آن مهم‌تر است. امروزه قوه قانون‌گذاری و
مقننه ـ قوه قضایی و
قوه مجریه تا حدودی توانسته‌اند
نظم و
آرامش نسبی را در اجتماعات انسانی محقق کنند، ولی این تنها مربوط به تبهکاری و فسادهای ظاهری است. نسبت به خلاف‌کاری‌های پنهانی این راه، بی‌نتیجه است به علاوه اینکه اگر مجریان این قوانین بخواهند از مقام خود سوء‌استفاده کنند، چه عاملی می‌تواند سدّ راهشان شود. اینجاست که حکومت‌های بشری در تأمین
عدالت اجتماعی به بن‌بست می‌رسند؛ ولی اجتماعی که زیربنای برنامه‌های آن را
ایمان و
ترس از خدا تشکیل می‌دهد، این چنین نیست؛ زیرا کیفر
گناه یا عذاب‌های اخروی بهترین ضامن اجرای قوانین خواهند بود. (به این منبع رجوع شود:
)
در آخر لازم است که نکته‌ای را متذکر شویم:
تصور مرگ و
جهان پس از مرگ و مسئله قیامت،
زندگی را بر انسان تلخ نمی‌کند و او را از فعالیت و کوشش در امور زندگانی باز نمی‌دارد؛ چراکه علت فعالیت انسان در امور زندگی، حس احتیاج است و با
یاد مرگ و قیامت حس احتیاج از بین نمی‌رود. بله یاد آخرت و قیامت باعث می‌شود که از زیاده‌روی در شهوت‌پرستی جلوگیری شود و او در طریقی قرار گیرد که دائماً می‌داند هر کار نیکی که انجام دهد، روزی وجود دارد که
پاداش آن کار
خیر خود را ببیند، پس سعی و کوشش خود را به همین طریق معطوف می‌نماید. (به این منبع رجوع شود:
)
۱. جوادی آملی، عبدالله، معاد در قرآن (تفسیر موضوعی، ج۴)، مرکز نشر اسراء.
۲. مصباح یزدی، محمدتقی، پند جاوید، مؤسسه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «کارکردهای اعتقاد به معاد»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۶/۱۷.
