چیستی صله رحم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: صله رحم، .
پرسش: صله رحم چيست؟ رحم به چه كساني گفته مي‌شود براي اين‌كه خانواده‌ها به اهميت صله رحم پي ببرند، چه راهكارهايي را پيشنهاد مي‌كنيد؟
پاسخ:
«صله» از «وصل» به معنای اتصال و پیوستگی است و در مقولات معنوی «به
عمل و رفتاری که
قرابت و پیوند میان افراد ایجاد می‌کند یا تحکیم می‌بخشد اطلاق می‌شود».
خداوند درباره صله ارحام چنین می‌فرماید: «
واتقوا الله الذی تساءلون به و الارحام انّ الله کان علیکم رقیباً؛
و از خدای بپرهیزید که (همگی به عظمت او معترفید و) ... نیز از (قطع رابطه با) خویشاوندان خود پرهیز کنید زیرا
خداوند مراقب شما است». و
روایات فراوانی هم حتی توصیه به
صله رحم با کسانی می‌کند که با ما قطع رابطه کرده‌اند از جمله: «صلوا ارحام من قطعکم؛ با ارحامی که با شما قطع رابطه کرده‌اند صله رحم کنید».
صله رحم از آن دسته واجباتی است که در آن مصلحت نهفته است و به گونه‌ای که هر کسی خود باید به آن بپردازد، و این‌گونه نیست که با انجام دادن آن توسط یک نفر، از دیگران ساقط شود، به عبارت دیگر از
واجبات کفایی به حساب نمی‌آید.
این‌که صله رحم با چه کسانی
واجب است و موارد صله رحم چیست از مباحثی است که توجه به آن مهم است. در این‌که مصداق صله رحم چیست باید به عرف مراجعه کرد، گرچه در
شرع و روایات هم مواردی برای آن ذکر شده است، ولی از آنجا که شرایط زمانی و مکانی جوامع، اوضاع و احوال محیط و اشخاص متفاوت است، شرع، مرجعیت
عرف را همچون سایر موارد به میان کشیده است.
این‌گونه نیست که صله رحم فقط با رفتوآمد و دید و بازدید تحقق پیدا کند، بلکه این راه یکی از موارد تحقق صله رحم می‌باشد: تلفن زدن، احوال‌پرسی کردن، مکاتبه، فرستادن
هدیه،
انفاق مال به
اقوام و ... می‌تواند از مصداق‌های صله رحم باشد. البته باید دید که رحم چه انتظاری از ما دارد؛ مثلاً اگر از ما انتظار دارد که به دیدن او برویم و این کار برای ما مقدور است، باید آن را انجام داد؛ ولی اگر با یک تلفن زدن انتظار او برآورده می‌شود، صله رحم به جا آورده شده است. پس مصداق‌های صله رحم می‌تواند با توجه به عرف و انتظارات طرفین از هم‌دیگر تغییر کند؛ به عنوان مثال:
«یکی از بارزترین مصادیق صله افراد ثروتمند در برابر
ارحام فقیرشان، کمک مالی و تامین نیازهای مادی ایشان می‌باشد (علاوه بر دید و بازدید) و به طور قطع، سرکشی مستمر ایشان هر چند عرفاً از مصادیق صله محسوب می‌شود، اما آنها را از وظیفه دینی‌شان یعنی ادای صله مطلوب (کمک مالی) برئ الذمه نمی‌سازد».
به چه کسانی رحم می‌گویند؟
مطلب دیگری که توجه به آن ضروری است این است که صله رحم با چه کسانی
واجب است؟ در این مسئله اختلاف‌نظرهای فراوانی میان
مفسران و
فقها وجود دارد؛ ولی آنچه که قطعی است این است که
خویشاوندان سببی (که از طریق ازدواج با انسان خویشاوند می‌شود) به اتفاق آرای
علما، جزء ارحام و خویشاوندان شمرده نمی‌شود که صله ایشان طبق وظیفه دینی واجب و قطع آن
حرام باشد.
ولی دربارة
خویشاوندان نسبی هم مصادیق رحم متفاوت ذکر شده است؛ لذا جهت اطلاع از
حکم شرعی آن می‌توانید به مرجع تقلید خود رجوع کنید.
آنچه که دربارة مصادیق ارحام ذکر شده، عبارت است از:
۱. کسانی که بی‌واسطه (مثل برادران و خواهران) یا باواسطه (مثل نوه‌ها و عموزاده‌ها) به یک رحم واحد منتسب باشند.
۲. کسانی که به سبب قرابت نسبی و طبق ملاک‌های شرعی از
ازدواج با هم‌دیگر ممنوع شده‌اند، در این صورت پسرعموها، دخترعموها و دخترعمه‌ها و... از دایره حکم خارج می‌شوند.
۳. ارحام همه اقاربی است که از ناحیه پدر و مادر به فرد منتسب باشند. این قول به خاطر دلایلی نزد بزرگان بیشتر پذیرفته شده است؛ گرچه نمی‌توان دلیل قطعی بر آن اقامه کرد.
ولی آنچه به نظر می‌رسد که صله آنها از
واجبات است، همان محارم انسان باشند؛ چراکه این افراد در هر صورت جزء رحم به حساب می‌آیند.
خلاصه کلام تا بدین‌جا این است که وجوب صله رحم با هر خویشاوندی واجب نیست و صله رحم هم فقط با رفتوآمد نمی‌باشد؛ بلکه از راه‌های دیگری هم می‌توان آن را به‌جا آورد و وظیفه شرعی خود را در این خصوص انجام داد.
راهکارهایی که می‌تواند صله رحم را برای
خانواده جا بیندازد:
برخی خانواده‌ها حتماً دلایلی برای
قطع رحم دارند یا نگرش خاصی به مسئله صله رحم دارند. ابتدا باید دلیل کار آنها را جست‌وجو کرده و به تغییر نگرش آنها دست زد یا از کسانی که ممکن است بر پدر و مادر‌ها در این زمینه تأثیرگذار باشند، کمک گرفت.
منافع دنیوی و معنوی صله رحم و مضرات دنیوی و معنوی قطع رحم را از دیدگاه
آیات و
روایات برایشان بازگو شود که: زیادی عمر، به تأخیر افتادن اجل،
زیادی رزق، زیادی مال، زیادی
نعمت، رفع
فقر،
سلامتی، ایجاد عطوفت میان خویشان، جلب حمایت خویشان، امکان بهره‌مندی از امکانات اقوام، اندوهناک شدن
دشمنان، آرامش روانی، مصونیت از
گناه، تزکیه اعمال، پالایش روح، نیکویی اخلاق، تقویت
دین و ... از مزایای صله رحم است.
ضایع کردن امر
خدا،
کفران نعمت، نقض عهد الهی،
فساد در
زمین،
اجابت نشدن دعا، پذیرفته نشدن
صدقات و کاهش عمر، ابتلا به فقر، از دست دادن
ایمان، ابتلا به حزن و اندوه، از دست دادن مقبولیت اجتماعی و... از ضررهای قطع رحم می‌باشد.
دلایل قطع رحم ممکن است به جهاتی باشد که با تغییر در نگرش و برطرف کردن آن شرایط می‌توان به تقویت
صله رحم پرداخت. البته این کار نیاز به تلاش زمان، گفت‌وگوی با
والدین به شکل فردی و گروهی و تحریک کردن عواطف آنها نسبت به اقوام خود و بیان فواید و ضررهای آن و رفع اختلاف‌ها دارد.
درباره برطرف ساختن موانع ارتباط میان خویشاوندان به موارد زیر اشاره می‌کنیم:
کم رنگ شدن ارزش‌های اخلاقی و دینی و پر رنگ شدن رسوم فرهنگی غلط و غربی از عمده‌ترین دلایل ضعف پیوندهای اجتماعی در جوامع به اصطلاح متمدن امروز قلمداد می‌شود.با تقویت اعتقادات مذهبی و دینی و طرد آداب و رسوم غلط فرهنگی در
خانواده می‌توان در جهت مطلوب بهره جست.
برپایی میهمانی‌های پر هزینه، دادن
هدیه به هر بهانه و ... موجب شده تا برخی افراد به دلیل ضعف مالی و به دلیل روحیات شخصی مثل
بخل و... از درگیر شدن در این ارتباطات و تحمّل تبعات قهری آن خودداری کنند.
اختلاف طبقات اجتماعی و شکاف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و... باعث شده که خانواده‌ها از سطح یکسانی برخوردار نباشند، که این‌ها از عوامل ضعف ارتباط به شمار می‌روند. با تغییر در برخی از این خرج و برج‌ها، می‌توان افراد را به صله رحم ترغیب نمود و می‌توان حداقل می‌توان تا رفع آن بینش‌ها، به دید و بازدیدهای کوتاه‌مدت اقدام کرد.
از آنجا که امروزه به خاطر زندگی شهری و اجتماعی پیچیده و...، ناهنجاری‌های زیادی گریبانگیر خانواده‌ها شده است، که البته بی‌مبالاتی و کم‌توجهی برخی خانواده‌ها نیز بدان دامن زده است، در این میان برخی والدین برای مصون ماندن خود و
خانواده، بهترین راه را قطع ارتباط می‌دانند. البته باید اذعان کرد که برای پیشگیری و مصون ماندن از این انحرافات، لازم است که در رفت و آمد خیلی دقیق و حساب شده اقدام کرد.
۱. تحلیلی اجتماعی از صله رحم، سیدحسین شرف لدین، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۸ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «چیستی صله رحم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۹/۱۸.
