• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پیشینه نام شیطان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: آفرینش، شیطان، غضب، خداوند.

پرسش: آیا نام شیطان از اول آفرینش وی شیطان بوده، یا از زمان رانده شدنش از درگاه حق شیطان نام گرفت؟

پاسخ: با توجه به اختلافی که در اصل و ریشه واژه شیطان وجود دارد، در معنای آن نیز اختلاف است.
در معنای شیطان سه دیدگاه وجود دارد. شیطان از ماده شاط به معنای احتراق، شیطان از ماده شاطن و شیطان از ماده شطن.
با توجه به این‌که ابلیس به واسطه بندگی بندگان خشمناک و عصبانی می‌شود، یا به دلیل این‌که موجود سرکش و متمردی است و یا به جهت رانده شدنش از درگاه خداوند، او را شیطان می‌گویند. نام ابلیس در عبرانی و یا به سریانی عزازیل است و در عربی حارث، برخی نیز گفته‌اند که نامش نابل و کنیه‌اش ابا کدوس بود.


با توجه به اختلافی که در اصل و ریشه واژه شیطان وجود دارد، در معنای آن نیز اختلاف است؛ ازاین‌رو نخست لازم است کنکاشی پیرامون معنای شیطان داشته باشیم. دست‌کم سه دیدگاه پیرامون مفهوم شیطان وجود دارد که در ذیل بیان می‌کنیم:

۱.۱ - دیدگاه اول

شیطان از ماده شاط و الف و نون آن زائد است بر وزن فعلان، و معنای شاط احتراق و شعله‌ور شدن از غضب و خشم است.
[۱] طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۹۹، انتشارات اسلام، چاپ دوم، تهران، ۱۳۷۸ ش.


۱.۲ - دیدگاه دوم

از ریشه "شاطن" و شیطان به معنای" خبیث و پست" آمده است.
[۲] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۹۱ ۱۹۲، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۴ ش.    


۱.۳ - دیدگاه سوم

برخی گفته‌اند نون شیطان جزو اصل کلمه است و آن از شطن یشطن می‌باشد. شطن به معنای دور شدن است.
[۳] مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۶۱، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ۱۳۶۰ ش.    
بنابراین شیطان به معنای دورشده از خیر است.
[۴] طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۹۹.


براساس معانی‌ای که برای شیطان گفته شد، وجه تسمیه شیطان به این نام، عبارت است از:
بنا بر سخن اول، با توجه به این‌که ابلیس به واسطه بندگی بندگان، خشمناک و عصبانی می‌شود، او را شیطان گفتند.
[۵] طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۹۹.

بنابر معنای دوم، با توجه به این‌که ابلیس موجود خبیث و پست، هم‌چنین سرکش و متمرد است، شیطان بر او اطلاق می‌شود.
[۶] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۹۱ ۱۹۲، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۴ ش.    

براساس مفهوم سوم، شیطان را از این جهت شیطان گفتند که رانده و دورشده از درگاه خداوند است؛ چنانچه خداوند می‌فرماید: فاخرج منها فانک رجیم».
[۷] حجر/سوره۱۵، آیه۳۴.    
[۸] ص/سوره۳۸، آیه۷۷.    
[۹] طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۹۹.


گفتنی است با توجه به معانی متعددی که برای شیطان بیان شد؛ از این جهت بر هر شخص متمرد و سرکشی شیطان اطلاق می‌شود.
[۱۰] طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۹۹.
اعم از این‌که انسان باشد یا جن و یا از جنبندگان دیگر.
[۱۱] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۹۱ ۱۹۲، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۴ ش.    

آیه شریفه ۱۱۲ سوره انعام نیز بر همین مطلب دلالت می‌کند: «وَكَذَلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نِبِيٍّ عَدُوًّا شَيَاطِينَ الإِنسِ وَالْجِنِّ».

نام شیطان یا ابلیس در لغت عبرانی (یا در سریانی
[۱۲] اسفراینی، ابوالمظفر شاهفور بن طاهر، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، ج۳، ص۱۳۱۹، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۵ ش.
عزازیل است، و در عربی حارث،
[۱۳] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶۰، ص۳۰۸، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ ه ق.    
[۱۴] اسفراینی، ابوالمظفر شاهفور بن طاهر، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، ج۳، ص۱۳۱۹.
برخی نیز گفته‌اند که نامش نابل و کنیه‌اش ابا کدوس بود؛
[۱۵] بروجردی، سید حسین، تفسیر الصراط المستقیم، ج۵، ص۲۵۸، تحقیق: بروجردی، غلام‌رضا مولانا، موسسه انصاریان، چاپ اول، قم، ۱۴۱۶ ق.
بنابراین نام شیطان از اول شیطان نبوده است؛ بلکه هنگامی که از فرمان الهی سرپیچی نمود، شیطان نام گرفت.

۱. ↑ طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۹۹، انتشارات اسلام، چاپ دوم، تهران، ۱۳۷۸ ش.
۲. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۹۱ ۱۹۲، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۴ ش.    
۳. ↑ مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۶۱، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ۱۳۶۰ ش.    
۴. ↑ طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۹۹.
۵. ↑ طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۹۹.
۶. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۹۱ ۱۹۲، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۴ ش.    
۷. ↑ حجر/سوره۱۵، آیه۳۴.    
۸. ↑ ص/سوره۳۸، آیه۷۷.    
۹. ↑ طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۹۹.
۱۰. ↑ طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۹۹.
۱۱. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۹۱ ۱۹۲، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۴ ش.    
۱۲. ↑ اسفراینی، ابوالمظفر شاهفور بن طاهر، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، ج۳، ص۱۳۱۹، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۵ ش.
۱۳. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶۰، ص۳۰۸، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ ه ق.    
۱۴. ↑ اسفراینی، ابوالمظفر شاهفور بن طاهر، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، ج۳، ص۱۳۱۹.
۱۵. ↑ بروجردی، سید حسین، تفسیر الصراط المستقیم، ج۵، ص۲۵۸، تحقیق: بروجردی، غلام‌رضا مولانا، موسسه انصاریان، چاپ اول، قم، ۱۴۱۶ ق.


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «پیشینه نام شیطان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۱۶.    



جعبه ابزار