پیشینه تاریخی پژوهش در گردآوری قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: جمع قرآن، قرآن،
تفسیر.
پرسش: پیشینه تاریخی پژوهش در گردآوری قرآن چیست؟
اصطلاح «
جمع قرآن» در حوزه علوم و
تفسیر قرآن، به مفهوم کتابت و گردآوری
قرآن کریم است که در ذیل آن، از نگارش قرآن و نیز زمان و چگونگی تبدیل آن به شکل مصحف کنونی بحث می‌شود.
از منظر روایی و تاریخی، در این که قرآن از سوی
کاتبان وحی با دقت نوشته می‌شد هیچ تردیدی نیست، بنا بر این، مهم‌ترین مسائل چالشی در موضوع جمع قرآن، زمان و چگونگی تنظیم آیات در درون سوره‌ها و دیگری، ترتیب سوره‌ها در مجموعه مصحف به شکل کنونی است که هر یک از قرآن پژوهان با بهره‌گیری از روایات گسترده موجود و نیز قراین و شواهد تاریخی، نظری را برگزیده است.
همچنین با توجه به گزارش‌های تاریخی از اقدامات خلفا و
صحابه در جمع قرآن، ذیل این موضوع، از قرار گرفتن مجموع سوره‌ها بین دو جلد و نیز یکسان سازی قرائات و مصاحف بحث می‌شود.
در خصوص پیشینه موضوع جمع قرآن، شاید بتوان
ابن سعد (م ۲۳۰ق) را از نخستین کسانی دانست که روایات جمع قرآن را در بابی با عنوان «ذکر مَن جَمَعَ القرآنَ عَلی عَهدِ رَسولِ اللَّه» آورده است.
سپس
بخاری (م ۲۵۶ق) در کتاب صحیح خود افزون بر ذکر این روایات به صورت پراکنده،
شمار فراوانی از آنها را در بابی با عنوان «جمع القرآن» گرد آورده است.
طبری (م ۳۱۰ق) نیز در مقدمه تفسیرش، روایات جمع قرآن را نقل کرده است.
باقلانی (م ۴۰۳ق) از نخستین کسانی است که مباحث جمع قرآن را در کتاب
الانتصار للقرآن مطرح کرده و به طور مبسوط به نقد و بررسی روایات جمع قرآن پرداخته است.
ابن عطیه (م ۵۴۶ق) نیز در
المحرر الوجیز به تفصیل به این بحث پرداخته است.
طبرسی (م ۵۴۸ق)،
قرطبی (م ۶۷۱ق)،
نیشابوری (م ۷۲۸ ق)
و شمار فراوانی از مفسّران هم در مقدمه تفسیرشان به تفصیل به مباحث جمع قرآن پرداخته و در این زمینه اعلام نظر کرده‌اند.
همچنین کتاب‌هایی که با عنوان «المصاحف» تدوین شده‌اند، مباحث مربوط به جمع قرآن را آورده‌اند، مانند کتاب
المصاحف سجستانی (م ۳۱۶ق)
و کتاب
المقنع فی رسم مصاحف الامصار.
افزون بر مقدمه تفاسیر، در منابع
علوم قرآنی نیز مبحث جمع قرآن جایگاهی ویژه دارد. حتی برخی از معاصران، در این زمینه به تالیف‌های مستقلی روی آورده‌اند. در سده‌های اخیر، موضوع جمع قرآن از مهم‌ترین مباحث مورد توجه خاورشناسان بوده است.
تئودور نولدکه،
مستشرق آلمانی، نخستین بار در فصل دوم کتابش، تاریخ قرآن، به مباحث جمع قرآن پرداخت.
سپس
رژی بلاشر نیز در بخشی از مقدمه ترجمه‌اش از قرآن، مباحث جمع قرآن را بررسی کرد.
این روند ادامه داشت تا این که در تحقیقات اخیر،
جان برتون، اختصاصاً در موضوع جمع قرآن، کتابی با عنوان جمع و تدوین قرآن تالیف کرد.
به نظر می‌رسد این کوشش خاورشناسان، با هدف تضعیف جایگاه والای قرآن و اثبات عدم هماهنگی قرآن کنونی با
قرآن عصر پیامبر (صلی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) و در نتیجه، القای شبهه
تحریف، پی‌گیری شده باشد، در حالی که موضوع جمع قرآن، مسئله‌ای کاملاً متفاوت با موضوع تحریف قرآن است و دیدگاه‌های متفاوت در موضوع جمع قرآن، با مصونیت کامل قرآن از تحریف، سازگار است و حتی توقیفی یا اجتهادی بودن چینش قرآن، نقش مؤثری در فهم و تفسیر قرآن ندارد. از همین روست که شماری از مفسّران، به رغم تاکید بر مصونیت قرآن از هر‌گونه تحریف، در توقیفی بودن ترتیب آیات و
سور، تردید کرده‌اند.
سایت حدیث نت، برگرفته از مقاله «پیشینه تاریخی پژوهش در گردآوری قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۱۱.
