• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پدر معنوی و برادر و خواهر دینی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: پدر معنوی، برادر دینی، خواهر دینی.

پرسش: در دین کلماتی همچون پدر معنوی، برادر و خواهر دینی داریم، این کلمات یعنی پدر، ‌برادر و خواهر را توضیح دهید.

پاسخ:




بحث کنونی را در دو بخش بیان می‌کنیم: در قسمت اول در مورد پدر معنوی و مفهوم و مصادیق آن بحث می‌کنیم و در قسمت دوم، به توضیح واژه برادر و خواهر دینی، عقد اخوت، اهمیت برادری، اخلاق اجتماعی سخن می‌گوییم و در آخر نتیجه‌گیری خواهیم کرد.


در فرهنگ اسلام به کسی که نقش مؤثری در تعلیم و پرورش ابعاد روحی، شخصیتی و انسانی ما دارد، توجه زیادی شده است.

۲.۱ - حدیثی از پیامبر

پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: من و علی (علیه‌السّلام) پدران معنوی این امت هستیم و حق ما بر این امت از حق پدر تنی آنان بزرگ‌تر است.
[۱] قمی، عباس، الفصول العلیه در بیان مناقب و فضائل امیرالمؤمنین، ص۶۸، مؤسسه در راه حق.

چون اگر به دستورات حیات‌بخش ما عمل شود، ثمره آن، بهشت و رضوان خدا خواهد بود و اگر نافرمانی شود، جهنم و غضب خدا نتیجه آن خواهد بود.

۲.۲ - حدیثی دیگر

و نیز پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) فرمودند: اگر امت من ناسپاسی کنند و حق زحمات رسالت من و اهل بیت مرا رعایت نکنند، مورد لعنت و عاق ما که پدران معنوی شماییم قرار می‌گیرند. آری پدر معنوی انسان نقش بسیار زیادی در زندگی واقعی انسان (آخرت) دارد؛ چراکه به فرموده قرآن، زندگی تنها به این لذت جسمانی و حیوانی، پوشاک، فرزند، شهرت و مال و...) محدود نمی‌شود.
از بزرگی پرسیدند چرا به معلم خویش بیش از پدرت ارج می‌نهی؟ در پاسخ گفت: ‌معلم (خداشناس) منشأ و سبب زندگانی جاوید و پایدار من است؛ ولی پدر من مجرای وجود جسمانی زودگذر و فناپذیر من است.
[۳] حجتی، سید محمدباقر، آداب تعلیم و تربیت در اسلام، ص۳۲۰، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.



سؤال: آیا هر معلمی و استادی پدر معنوی انسان محسوب می‌شود؟
با توجه به بحث قبل باید بگوییم تنها کسی پدر معنوی انسان است که بتواند انسان را به رشد و کمال حقیقی برساند و استعدادهای والای فطری او را پرورش دهد؛ به همین دلیل است که روایات ما در مورد علم (که حیات حقیقی به آن است)
[۴] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، باب علم.
و عالم وارسته که به علم خود عمل می‌کند و دلسوزانه هدایتگری می‌کند، سفارش و توجه زیادی شده است؛ البته هر معلم و استادی حقی به گردن انسان دارد؛ ولی کسی که حیات واقعی انسان (بهشت و قرب خدا) را تضمین می‌کند، حق والاتری دارد؛ چراکه او انسان را به کمال ابدی نزدیک‌تر می‌کند و راه هدایت را به انسان نشان می‌دهد و خطرهای مسیر زندگی حقیقی (غفلت و گناه) را به او گوش‌زد می‌کنند. در واقع قداست آن‌ها به خاطر قداست دین‌داری آن‌هاست.
چه خوب است پدران بتوانند خود نقش پدر معنوی را نیز برای فرزندان خود ایفا کنند و اگر خود بضاعت معنوی ندارند، ‌دست فرزندانشان را در دست پدران معنوی (ائمه معصومین، ‌پیامبران الهی، قرآن، احادیث اهل بیت، و شیوه زندگی آن‌ها و اصحاب خاص و عالمان ربانی و کتاب‌های دینی و مذهبی آنان) قرار دهند تا به رشد و کمال فرزندان خود کمک کنند.


طرح برادری و اخوت و به کارگیری این واژه از ابتکارات اسلام است. در صدر اسلام پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) همراه هفتصد و چهل نفر در منطقه نُخیله حضور داشتند که جبرئیل نازل شد و فرمود: خداوند میان شما عقد برادری بسته است. حضرت نیز میان اصحابش عقد اخوت بستند و هر کسی با دیگری که هم‌فکرش بود، برادر می‌شد و شخص پیامبر با حضرت علی (علیه‌السلام) برادر شدند.
اخوت میان زنان مؤمنه نیز هست؛ چنان‌که در جایی دیگر، تعبیر اخوت در مورد زنان نیز به کار رفته است: «و ان کانوا اخوة رجالاً و نساءً».
در قرآن شریف مؤمنان را برادر همدیگر معرفی نموده و فرموده است که مؤمنان باید برای تحکیم این پیوند برادری تلاش کنند (غیبت نکردن، آشتی دادن، ‌اهتمام به امور مسلمین، دشمن‌ستیزی، مسخره نکردن و در کل رعایت اخلاق اجتماعی).


اسلام به وحدت بین مؤمنین و عطوفت و مهربانی با یکدیگر اهمیت بسیاری داده است. در روایات ما نیز جزئیات این مسئله مثل اقسام برادران، نهی از برخی برادری‌ها، بهترین و حقیقی‌ترین آنان، ‌عوامل تحکیم برادری، عوامل نابودی پیوند برادری و برادران غیر واقعی اشاره شده است. امروزه کم‌رنگ شدن این دستور حیاتی اسلام، خانواده بزرگ مؤمنین و مسلمین را متزلزل ساخته است؛ به‌طوری‌که دشمن بین صفوف آن‌ها رسوخ کرده‌ و سهمگین‌ترین جنایت‌ها را به مسلمانان وارد می‌سازند. (فلسطین، لبنان، عراق، بوسنی، افغانستان، پاکستان و...).
یکی از راه‌های پیوند بین مؤمنان عقد اخوت است. این عقد در روز عید غدیر سفارش شده است و کیفیت اجرای آن در کتاب مفاتیج الجنان ذکر شده است.


در روایات ما به اهمیت برادری و انتخاب آن‌ها سفارش شده است. گاهی آن‌ها را مثل دو دست معرفی کرده‌اند که کمال همکاری را برای شستن همدیگر و پاک کردن عیوب هم دارند.

۶.۱ - حدیثی از امام صادق

امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: مؤمن برادر مؤمن است و همگی به منزله اعضای یکدیگرند که اگر عضوی از آن‌ها به درد آید، دیگر عضوها را نماند قرار.
[۶] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، باب اخوت.

و پیامبر اسلام فرمودند که به شمار برادران خود بیفزایید؛ زیرا در روز قیامت هر مؤمنی شفاعتی می‌کند.
[۷] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، باب اخوت.
برای برادری، ثمرات دنیوی (کمک در سختی‌ها، دفع دشمن، انیس و همدم، دفع غم و غصه، شریک شادی‌ها و...) و معنوی (سفارش به اطاعت خدا، امر به معروف و نهی ازمنکر، غفلت‌زدایی و شفاعت و...) فراوانی بیان شده است.


وقتی به کتاب‌های اخلاقی رجوع می‌کنیم، می‌بینیم که اسلام به بعد اجتماعی و زندگی اجتماعی انسان اهمیت زیادی داده است. اسلام مخالف کناره‌گیری از مردم است. به همین خاطر با هر چیزی که باعث گسسته شدن پیوند مردمی و اجتماعی می‌شود، مخالف است. بنابراین دستوراتی می‌دهد که برای رشد افراد جامعه بسیار مفید است و سلامت جسمی و روحی فرد و جامعه را تضمین می‌کند؛ لذا عوامل تقویت برادری همچون اهتمام به یکدیگر، آشتی دادن، گذشت، ایثار، تعاون، صبر، تغافل، سلام کردن مصافحه (دست دادن و برخورد شایسته هنگام دیدار) و معانقه (در آغوش گرفتن) معاشرت و... را بیان می‌کند و عوامل تضعیف برادری همچون کینه، حسد، غیبت، مسخره کردن، کبر، عجب و خودخواهی و... را گوش‌زد نموده است.
[۸] قمی، عباس، خلاصه معراج السعادة، مؤسسه در راه حق.



اسلام دستورات زیادی نسبت به مهر به همنوع ـ مسلمان و غیر مسلمان ـ دارد. در قرآن می‌خوانیم با چهره گشاده با مردم روبه‌رو شوید و با آنان سخنان نیکو و محبت‌آمیز بگویید، فحاشی نکنید، آن‌ها را به راه رشد و کمال دعوت کنید و این امر به وضوح در برخورد ائمه معصومین با دیگران حتی غیر مسلمانان نمایان می‌باشد.
کسی که جاهل قاصر (مسلمان و غیرمسلمان) است؛ یعنی در جایی زندگی می‌کند که حقایق ناب اسلام را نشنیده و خلاف دستور اسلام زندگی می‌کند، تقصیری ندارد و در عوض، کسی که حقایق را می‌پوشاند ـ خواه مسلمان یا غیر مسلمان ـ از دایره دین‌داری خارج است.
از سویی، شیعه چون که راه هدایت و صراط مستقیم را شناخته است، به دستورات الهی عمل می‌کند و از قداست والایی برخوردار است؛ البته مقام و منزلت هر شیعه‌ای که به حق، راه ائمه معصومین را می‌پیماید، بسیار بالاتر از دیگران است. یکی از وظایف ما نسبت به یکدیگر، راهنمایی، تذکر و امر به معروف و نهی از منکر است تا مراقب مسیر رشد و کمال یکدیگر باشیم؛ اما کسی که دانسته و از روی «عناد» گناه می‌کند و با عمل، با خدا و ائمه مخالفت می‌کند، در واقع مسلمان و مؤمن حقیقی نیست و خارج پیمان برادری است.


در ادامه به برخی حقوق برادران دینی نسبت به یکدیگر اشاره می‌کنیم:
۱. لغزش‌های او را ببخشد؛ ۲. در ناراحتی‌ها نسبت به او مهربان باشد؛ ۳. اسرار او را پنهان کند؛ ۴. اشتباهات او را جبران کند؛ ۵. عذر او را بپذیرد؛ ۶. در حال مریضی از او عیادت کند؛ ۷. در تشییع جنازه او شرکت کند؛ ۸. هدیه دادن و هدیه پذیرفتن (به خارج از حد اعتدال نباشد)؛ ۹. مهمان کردن و مهمانی رفتن؛ ۱۰. برآوردن حاجت او؛ ۱۱. با دوستان او دوست باشد و با دشمنان او دشمن؛ ۱۲. اگر ظالم است یا گنهکار او را از آن باز دارد، اگر مظلوم است به او کمک کند و...
[۱۱] قرائتی، محسن، تفسیر سوره حجرات، ص۸۷.



در دین ما به بُعد جسمانی و روحانی انسان و ارضا کردن نیازهای آن‌ها اهمیت زیادی داده شده است؛ اما به بُعد معنوی انسان که منشأ حیات جاودانی و حقیقی انسان است، توجه بیشتری شده است؛

۱۰.۱ - حدیثی از امام علی

به گونه‌ای که حضرت علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: علمی که باعث کمال و رشد معنوی انسان شود، نقش زندگی جاوید را دارد و همین‌طور است در مورد هر کسی یا چیزی که بتواند انسان را در مسیر کمال و هدایت و بندگی حق یاری کند (برادر دینی، پدر معنوی و...) او در حقیقت ما را به زندگی جاوید نزدیک‌تر می‌سازد، زندگی‌ای که سراسر سعادت و سلامت و تازگی و نشاط است.


۱. قمی، عباس، الفصول العلیه در بیان مناقب و فضائل امیرالمؤمنین، ص۶۸، مؤسسه در راه حق.
۲. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴.    
۳. حجتی، سید محمدباقر، آداب تعلیم و تربیت در اسلام، ص۳۲۰، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
۴. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، باب علم.
۵. نساء/سوره۴، آیه۱۷۶.    
۶. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، باب اخوت.
۷. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، باب اخوت.
۸. قمی، عباس، خلاصه معراج السعادة، مؤسسه در راه حق.
۹. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۸.    
۱۰. بقره/سوره۲، آیه۸۲.    
۱۱. قرائتی، محسن، تفسیر سوره حجرات، ص۸۷.




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «پدر معنوی و برادر و خواهر دینی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۲/۲۴.    



جعبه ابزار