• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ویژگی‌های انسان عاقل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: عقل، عاقل، نعمت.

پرسش: ویژگی‌های انسان عاقل چیست؟



عقل برترین مخلوق خداوند و موهبتی الهی به نوع انسان است و بالاترین و بزرگترین وسیله زندگی معنوی و مادی بشری است و تکامل روحی و جسمی انسان بدون وجود آن امکان‌پذیر نمی‌باشد. این نیروی عظیم در صورتی که با خطاهای نفسانی و بینش‌های مادی آلوده نگردد دچار اشتباه نمی‌شود؛ بلکه چراغی فروزان، برای هدایت انسان در فراز و نشیب‌های زندگی و شناخت ارزش‌های والای معنوی‌ است. مکتب تشیع، مکتبی است که این نیروی عظیم مثبت، یعنی عقل را به خوبی شناسانده، کاربرد آن را مشخص کرده و فوائد آن را برمی‌شمارد مضاف بر این‌که محدوده این نیرو و آفت‌های آن را گوشزد نموده و هشدار می‌دهد. در دو یادگار همیشه جاوید پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) «قرآن و عترت» می‌توان به قدر و منزلت این نیروی شگرف پی‌برد و آن را بگونه‌ای درست شناخته، تا مورد استفاده قرار گیرد. اما از آنجا که شما پرسش‌گر گرامی، ویژگی‌های انسان عاقل را سؤال فرمودید، ما فقط به این موضوع از دیدگاه معصومین (علیهم‌السّلام) می‌پردازیم.


عاقل در کلام معصومین (علیهم‌السّلام) کسی است که...
۱. جویای کمال است.
۲. دشمن شهوات و خواسته‌ای نفسانی خویش است. و شهوتش را دور سازد و دنیایش را به آخرتش بفروشد.
۳. از غفلت بیدار گردد و برای هنگام کوچ کردنش توشه گرد آورد و سرای پایدارش را آباد سازد.
[۴] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۲، ح۷۷.

۴. دچار نیرنگ و فریب نمی‌شود.
۵. هر جا حق را نشناسد توقف می‌کند.
۶. از گناهان بپرهیزد و از زشتی‌ها پاک باشد و گناهان را به آمرزش بپوشاند.
۷. زبانش را در بند کشد.
۸. در راه فرمان‌برداری از پروردگارش، هوایش را فرمان نبرد.
۹. از دیگران پند آموزد.
۱۰. قناعت را پیشه خویش سازد.
[۱۱] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۷۷، ح۸۲.

۱۱. توان‌گری او به دانشش و عزت او به قناعتش می‌باشد.
[۱۲] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۵۷، ح۴۲.

۱۲. فقیر نیست.
[۱۳] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۸۸، ح۱۵.
زیرا هیچ ثروتی مانند عقل نیست.
[۱۴] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۸۶، ح۳۸.

۱۳. فکرش راهنماست.
[۱۵] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۵۹، ح۳.
و گفتارش را کردارش تصدیق نماید. و تکیه‌گاهش عملش است. و هرگز دروغ نمی‌گوید.
[۱۸] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۷۹، ح۷۸.

۱۴. کارهایش را خوب انجام می‌دهد و کوشش خویش را به جای خود به کار بندد. و کارش را دریابد. (وظیفه خود را بشناسد)
۱۵. با فردی که می‌ترسد او را تکذیب کند، سخن نمی‌گوید. از فردی که می‌ترسد نیاز او را برآورده نکند چیزی نمی‌طلبد. به چیزی که قادر بر وفای آن نیست وعده نمی‌دهد. به چیزی که امید به آن، او را در سختی می‌افکند، امیدوار نمی‌شود. به کاری که توان و طاقت انجام آن را ندارد، اقدام نمی‌کند.
[۲۱] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۱.
[۲۲] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۵.
[۲۳] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۷.

۱۶. بدون سؤال، پاسخ نمی‌دهد و فقط هنگامی که دیگران از پاسخ عاجز هستند پاسخ می‌گوید و به رأی و نظری که به صلاح دیگران است اشاره می‌کند.
[۲۴] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۱.
[۲۵] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۵.
[۲۶] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۷.

۱۷. اشتغال به نعمت‌های حلال مادی دنیا، مانع شکرگزاری و موجب غفلت او نمی‌شود و در مواقع سختی، گرسنگی، دعوت شیطان و هوای نفس به ارتکاب گناه مثل خوردن مال حرام، نگاه حرام و... صبر در گناه دارد و خود را آلوده نمی‌کند.
[۲۷] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۱.
[۲۸] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۵.
[۲۹] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۷.

۱۸. در تمام حالات از طاعت پروردگارش و پیکار با نفسش باز نماند و خالی نباشد.
[۳۰] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۸۷، ح۱.

۱۹. با مالش ستایش مردم را به دست آورد (به آنها بخشش نماید) و خودش را از درخواست از مردم نگه‌داری کند.
[۳۱] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۸۷، ح۲۱.

۲۰. زشتی‌های نفس خود را در دین، رأی، اخلاق و ادب بشمرد و آنها را در سینه‌اش یا در یادداشتی گرد آورد و آنگاه دست به کار از بین بردن آنها شود.
[۳۲] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۵۱، ح۲۹.

۲۱. تجربه‌ها و آزمایش‌ها تمام‌شدنی نیستند و انسان عاقل همواره به افزودن آن سرگرم است.
۲۲. نفس خویش را خوار می‌دارد آنگاه بزرگ می‌گردد.
۲۳. سخن نگوید مگر برای حاجتش یا برای حجتش و غلبه بر دشمن و سرگرم و مشغول نمی‌شود مگر به اصلاح امور آخرتش.
۲۴. به هنگام خاموشی بیاندیشد و به گاه گفتار به یاد خدا باشد و به هنگام نگاه کردن پند پذیرد.
۲۵. نصفش بردباری و نیم دیگرش عفو و اغماض است.
[۳۷] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۸۲، ح۱۹.

۲۶. خویش را نگه‌بانی کند از مستی ستایش، مستی قدرت و توانایی، مستی علم، مستی جوانی و مستی مال؛ زیرا که برای هر یک از این‌ها بادهایی است پلید و زشت که عقل را می‌گیرند و وقار و گرانی و متانت شخص را به سبکی مبدل می‌سازند.
[۳۸] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۸۷، ح۲۷.

۲۷. از خود شخصیتی نشان ندهد مگر در سه جا: قدمی که برای آخرت برداشته شود و یا امرزندگانی را ترمیم کند و یا اینکه در عیش و لذتی غیر حرام به سر ببرد.
[۳۹] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۷۳، ح۷۳.

۲۸. از احسان و نیکیش بخل نمی‌ورزد.
[۴۰] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۷۹، ح۱۳۶.

۲۹. با علماء و نیکو کردار بسیار هم‌نشینی کند و از نزدیکی با بدان و بدکاران دوری گزیند.
[۴۱] تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۸۷، ح۲۸.



۱. عقل و عاقل از دیدگاه قرآن و سنّت، سید کیومرث آذریان، انتشارات فؤاد.
۲. آیین عقل ورزی، حسین مهدی‌زاده، مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)


۱. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل اول، ص۳۸، حدیث۶۳۰، ترجمه محمد علی انصاری قمی، انتشارات تهران.    
۲. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل اول، ص۵۰۳، ح۵۰۳.    
۳. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱، ص۹۲، ح۱۷۵۶.    
۴. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۲، ح۷۷.
۵. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱، ص۳۳، ح۴۸۲.    
۶. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱، ص۷۴، ح۱۴۳۲.    
۷. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱، ص۸۷، ح۱۶۷۶.    
۸. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱،ص۳۶، ح۵۵۷.    
۹. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱، ص۹۳، ح۱۷۷۵.    
۱۰. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱، ص۶۹، ح۱۳۳۰.    
۱۱. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۷۷، ح۸۲.
۱۲. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۵۷، ح۴۲.
۱۳. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۸۸، ح۱۵.
۱۴. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۸۶، ح۳۸.
۱۵. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۵۹، ح۳.
۱۶. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱، ص۷۴، ح۱۴۲۹.    
۱۷. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱، ص۶۶، ح۱۲۸۵.    
۱۸. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۷۹، ح۷۸.
۱۹. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱، ص۹۶، ح۱۸۲۲.    
۲۰. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱، ص۵۹، ح۱۱۵۶.    
۲۱. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۱.
۲۲. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۵.
۲۳. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۷.
۲۴. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۱.
۲۵. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۵.
۲۶. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۷.
۲۷. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۱.
۲۸. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۵.
۲۹. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، شرح محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۵۷.
۳۰. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۸۷، ح۱.
۳۱. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۸۷، ح۲۱.
۳۲. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۵۱، ح۲۹.
۳۳. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱، ص۸۳، ح۱۵۸۰.    
۳۴. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱، ص۴۲، ح۷۲۸.    
۳۵. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱، ص۹۲، ح۱۷۶۰.    
۳۶. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۱، ص۹۷، ح۱۸۳۷.    
۳۷. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۸۲، ح۱۹.
۳۸. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۸۷، ح۲۷.
۳۹. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۷۳، ح۷۳.
۴۰. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۷۹، ح۱۳۶.
۴۱. تمیمی آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و درر الکلم، فصل۸۷، ح۲۸.



سایت‌ اندیشه‌ قم، برگرفته از مقاله «ویژگی‌های انسان عاقل» تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۷.    



جعبه ابزار