ویژگیهای انسان عاقل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: عقل،
عاقل،
نعمت.
پرسش: ویژگیهای انسان عاقل چیست؟
عقل برترین مخلوق
خداوند و موهبتی الهی به نوع انسان است و بالاترین و بزرگترین وسیله زندگی معنوی و مادی بشری است و تکامل روحی و جسمی انسان بدون وجود آن امکانپذیر نمیباشد. این نیروی عظیم در صورتی که با خطاهای نفسانی و بینشهای مادی آلوده نگردد دچار اشتباه نمیشود؛ بلکه چراغی فروزان، برای هدایت انسان در فراز و نشیبهای زندگی و شناخت ارزشهای والای معنوی است.
مکتب تشیع، مکتبی است که این نیروی عظیم مثبت، یعنی عقل را به خوبی شناسانده، کاربرد آن را مشخص کرده و فوائد آن را برمیشمارد مضاف بر اینکه محدوده این نیرو و آفتهای آن را گوشزد نموده و هشدار میدهد. در دو یادگار همیشه جاوید
پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) «قرآن و عترت» میتوان به قدر و منزلت این نیروی شگرف پیبرد و آن را بگونهای درست شناخته، تا مورد استفاده قرار گیرد. اما از آنجا که شما پرسشگر گرامی، ویژگیهای انسان عاقل را سؤال فرمودید، ما فقط به این موضوع از دیدگاه معصومین (علیهمالسّلام) میپردازیم.
عاقل در کلام معصومین (علیهمالسّلام) کسی است که...
۱. جویای
کمال است.
۲. دشمن شهوات و خواستهای نفسانی خویش است.
و شهوتش را دور سازد و دنیایش را به آخرتش بفروشد.
۳. از
غفلت بیدار گردد و برای هنگام کوچ کردنش توشه گرد آورد و سرای پایدارش را آباد سازد.
۴. دچار نیرنگ و فریب نمیشود.
۵. هر جا حق را نشناسد توقف میکند.
۶. از گناهان بپرهیزد و از زشتیها پاک باشد و گناهان را به آمرزش بپوشاند.
۷. زبانش را در بند کشد.
۸. در راه فرمانبرداری از پروردگارش، هوایش را فرمان نبرد.
۹. از دیگران پند آموزد.
۱۰.
قناعت را پیشه خویش سازد.
۱۱. توانگری او به دانشش و عزت او به قناعتش میباشد.
۱۲. فقیر نیست.
زیرا هیچ ثروتی مانند عقل نیست.
۱۳. فکرش راهنماست.
و گفتارش را کردارش تصدیق نماید.
و تکیهگاهش عملش است.
و هرگز
دروغ نمیگوید.
۱۴. کارهایش را خوب انجام میدهد و کوشش خویش را به جای خود به کار بندد.
و کارش را دریابد.
(وظیفه خود را بشناسد)
۱۵. با فردی که میترسد او را تکذیب کند، سخن نمیگوید. از فردی که میترسد نیاز او را برآورده نکند چیزی نمیطلبد. به چیزی که قادر بر وفای آن نیست
وعده نمیدهد. به چیزی که امید به آن، او را در سختی میافکند، امیدوار نمیشود. به کاری که توان و طاقت انجام آن را ندارد، اقدام نمیکند.
۱۶. بدون سؤال، پاسخ نمیدهد و فقط هنگامی که دیگران از پاسخ عاجز هستند پاسخ میگوید و به رأی و نظری که به صلاح دیگران است اشاره میکند.
۱۷. اشتغال به نعمتهای حلال مادی دنیا، مانع شکرگزاری و موجب غفلت او نمیشود و در مواقع سختی، گرسنگی، دعوت
شیطان و
هوای نفس به ارتکاب گناه مثل خوردن
مال حرام،
نگاه حرام و...
صبر در
گناه دارد و خود را آلوده نمیکند.
۱۸. در تمام حالات از طاعت پروردگارش و پیکار با نفسش باز نماند و خالی نباشد.
۱۹. با مالش ستایش مردم را به دست آورد (به آنها بخشش نماید) و خودش را از درخواست از مردم نگهداری کند.
۲۰. زشتیهای نفس خود را در
دین، رأی،
اخلاق و
ادب بشمرد و آنها را در سینهاش یا در یادداشتی گرد آورد و آنگاه دست به کار از بین بردن آنها شود.
۲۱. تجربهها و آزمایشها تمامشدنی نیستند و انسان عاقل همواره به افزودن آن سرگرم است.
۲۲. نفس خویش را خوار میدارد آنگاه بزرگ میگردد.
۲۳. سخن نگوید مگر برای حاجتش یا برای حجتش و غلبه بر دشمن و سرگرم و مشغول نمیشود مگر به اصلاح امور آخرتش.
۲۴. به هنگام خاموشی بیاندیشد و به گاه گفتار به
یاد خدا باشد و به هنگام نگاه کردن پند پذیرد.
۲۵. نصفش
بردباری و نیم دیگرش
عفو و اغماض است.
۲۶. خویش را نگهبانی کند از مستی ستایش، مستی قدرت و توانایی، مستی علم، مستی جوانی و مستی مال؛ زیرا که برای هر یک از اینها بادهایی است پلید و زشت که عقل را میگیرند و وقار و گرانی و متانت شخص را به سبکی مبدل میسازند.
۲۷. از خود شخصیتی نشان ندهد مگر در سه جا: قدمی که برای آخرت برداشته شود و یا امرزندگانی را ترمیم کند و یا اینکه در عیش و لذتی غیر حرام به سر ببرد.
۲۸. از
احسان و نیکیش
بخل نمیورزد.
۲۹. با علماء و نیکو کردار بسیار همنشینی کند و از نزدیکی با بدان و بدکاران دوری گزیند.
۱. عقل و عاقل از دیدگاه قرآن و سنّت، سید کیومرث آذریان، انتشارات فؤاد.
۲. آیین عقل ورزی، حسین مهدیزاده، مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمةاللهعلیه)
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ویژگیهای انسان عاقل» تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۷.