ویژگیهای ترجمه قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ترجمه قرآن، ویژگیها.
پرسش: ویژگیهای خاصی که کیفیت ترجمه متن قرآن را از دیگر متنها جدا میکند، کدام است؟
پاسخ: علت اساسی تفاوت متن
قرآن با متون عادی، علاوه بر جنبههای بلاغی و ادبی و..همان جنبه وحیانی آن است.
قداست قرآن به هر کس با هر شرایطی اجازه نمیدهد که آن را در قالب دلخواه خود درآورد؛ به ویژه که قسمت عمدهای از
اعجاز آن در قالبهای صوری و نوشتاری تمثل یافته است؛ همانطور که میدانیم و چنانکه در خود این
کتاب مقدس نیز به آن اشاره شده است، اطلاق عنوان قرآن؛ هم لفظ را دربر میگیرد و هم معنی را.
علت اساسی تفاوت متن
قرآن با متون عادی، علاوه بر جنبههای بلاغی و ادبی و..همان جنبه وحیانی آن است.
قداست قرآن به هر کس با هر شرایطی اجازه نمیدهد که آن را در قالب دلخواه خود درآورد؛ به ویژه که قسمت عمدهای از
اعجاز آن در قالبهای صوری و نوشتاری تمثل یافته است؛ همانطور که میدانیم و چنانکه در خود این
کتاب مقدس نیز به آن اشاره شده است،
اطلاق عنوان قرآن؛ هم لفظ را دربر میگیرد و هم معنی را.
اجماع فقهای
شیعه بر آن است که ترجمه قرآن را نمیتوان قرآن دانست؛ زیرا در این صورت سبب نابودی و
تحریف آن خواهد شد؛ چنانکه علت اصلی از بین رفتن
انجیل نیز، ترجمه آن از اصل عبری به یونانی بود.
مسئله جواز ترجمه قرآن به طور گسترده از عصر
ابوحنیفه به بعد مطرح گردید، از آن هنگام تاکنون ترجمه قرآن فراز و نشیبهای بسیاری را گذرانده است. در سدههای نخستین نزول قرآن، قداست آنچنان با اذهان گره خورد که حتی ترجمه آن نوعی خروج از دین به حساب میآمد و میپنداشتند هر کس ترجمه قرآن را جایز بداند، آن را قرآن به حساب آورده، و در پاسخ به
تحدی این کتاب عزیز، موضعی انفعالی گرفته است. گذشت زمان، بسیاری از این مسائل را حل کرد، اما امروزه نیز رشته مسائل ترجمههای قرآنی با قداستی بجا، گره خورده است؛ مسائلی همچون: انتخاب نوع واحد ترجمه، میزان آمیزههای تفسیری، میزان
آزادی در تغییرات واژگانی و ساختاری، دایره حذف و اضافات و...بنابراین میبینیم که مهمترین علت تفاوت ترجمه متون قرآن از سایر متون، در قداست آن است.
اکنون پارهای از مسائلی که قداست قرآن، سبب شده تا آنها را به نحوی خاص، در ترجمههای قرآن نسبت به سایر ترجمهها در نظر بگیریم، اشاره میکنیم:
قدسی و الهی بودن
قرآن کریم و جایگاه والای آورنده آن (یعنی
پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلم)) باعث میشود که در ترجمه احترامی شایسته را در قبال آن اتخاذ کنیم و
کلام را با همان ادبی که بر ما نازل شده است، باز گردانده و بیان داریم.
شأنیت عبارتهای مقدس و احترامی که بایسته آن است، چهار مقوله را پدید آورده که به اختصار آن را بیان میکنیم:
برخی تعابیر در ترجمههای قرآن اگرچه ظاهری آراسته دارند، اما وجود آنها باعث میشود تا شبهاتی، خواسته یا ناخواسته بر دل متن بنشیند، چون غالب این تعبیرها سبب
نقص در فهم عبارات میشودکه باید از آنها دوری کرد، برای نمونه به ترجمه فراز «
وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ»
بنگرید که در برخی ترجمهها به «تا خدا بداند»
(ترجمههای شعرانی، اشرفی، یاسری، معزی، مصباحزاده، مجتبوی و دهلوی.) ترجمه شده، در حالی که این معنی با
علم ازلی خداوند منافات دارد. ترجمه بهتر این عبارت چنین است: «تا خدا معلوم بدارد».
در ترجمه متون قرآنی باید ادب شرعی را رعایت کرد و از تعابیری که بوی
کفر از آنها برمیخیزد، به طور جدی پرهیز کرد؛ برای مثال به این ترجمه نادرست دقت کنید: «او همان خدایی است که نعمتهای زمین را برای مهمانی شما مردم آفرید؛ سپس به سوی
آسمان پر کشید و گازهای آسمانی را در قاب هفت پیکر آسمانی پیراست».
که ترجمه
آیه «
هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْاَرْضِ جَمِیعاً ثُمَّ اسْتَوی اِلَی السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ»
است.
تعبیرهای ناهمگون با شأن
فاعل یا
مفعول: مثلاً ترجمه «و خداوند با آدم آشتی کرد، خدا اهل آشتی و مهربانی است»
از کریمه «
فَتابَ عَلَیْهِ اِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ»
علاوه بر نادرست بودن، شأن حضرت حق تعالی را با تعبیر «
آشتی»، به میزان شأن آفریدههایش پایین میآورد. اینگونه تعابیر بیشتر از گویشهای عامیانه اخذ میشوند.
بیان عبارات قرآنی با تعابیر کوچهبازاری و سبک، ستم در حق این متون است؛ برای مثال به ترجمه این آیات بنگرید: «آنان با نافرمانی خود ما را سیاه نکردند؛ بلکه خود را سیاه کردند».
«نه شما بدهکاران تان را سیاه کنید و نه آنان شما را سیاه نمایند».
«... گفتند: خدا محتاج است و گدا...»
«خرد و خاکشی شده است...»
«...یک تن از شما مؤمنان از گودال مستراح بیاید.»
و...
تعیین مصداق در ترجمه متون قرآنی، در بسیاری از موارد، نوعی تحمیل معنا به حساب میآید؛ حتی در مواردی که برای عبارت مربوط جز همان مصداق را ـ اگر چه عقلاً ـ نمیتوان یافت، در این موارد نیز باید از تبدیل معنی به مصداق پرهیز کرد. مصداق سازی در ترجمهها، توابع نامطلوب و گاه غیرقابل جبرانی را به دنبال دارد. متأسفانه ترجمههای بسیاری خود را به این عیب آلودهاند؛ برای نمونه در ترجمه این آیه تأمل کنید: «
اقْعُدُوا مَعَ الْقاعِدِینَ»
«شما هم با معذوران (کور عاجز) در خانة خود بنشینید». (ترجمه الهی قمشهای.) «معذوران» را نمیتوان با «قاعدین» برابر دانست. «قاعدین» در عرف قرآنی و فقهی، علاوه بر «معذوران» که به ناتوانان (کورعاجز) معنی شده است، «زنان و کودکان» را نیز در بر میگیرد، حال آنکه ممکن است در مواردی توانایی اینان از مردان قوی هم بیشتر باشد.
۱. معانی القرآن، بهبودی، ص۱۰۷.
۲. معجزة بزرگ، محمد ابوزهره، ترجمه محود ذبیحی، ص۶۸۹.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ویژگیهای ترجمه قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۱۱.