• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ویژگی عارف حقیقی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: عارف حقیقی، یاد خدا، خلق، معرفت حق، عرفان، کتاب مصباح الشریعة.

پرسش: حدیثی در مصباح الشریعه منسوب به امام صادق (علیه‌السلام) است که بیان می‌کند عارف بدنش با خلق است و دلش با خدا، منظور از این حدیث چیست؟

پاسخ: مهم در معرفت حق و عرفان، این است که قلب و روح انسان همواره با خدا باشد و در حالی که با خلق خداست، از یاد خالق غافل نباشد، بدیهی است که هر چه معرفت انسان بیش‌تر باشد، ارتباط و علاقه و انس او به حضور و لقای ‌حق افزون‌تر خواهد شد. یکی از مشخصه‌های عارف حقیقی، با خلق خدا بودن است و از میان خلق به یاد خالق بودن هنر است؛ وگرنه عزلت گزیدن و به گوشه‌ای خمیدن (که مسلک اغلب صوفیه است) با عرفان واقعی سازگاری ندارد.



همان‌گونه که در خود سؤال اشاره شد، این کلام و به طور کلی کتاب «مصباح الشریعه»، منتسب به امام صادق (علیه‌السلام) می‌باشد و مؤلف واقعی این کتاب، تاکنون ناشناخته مانده است؛ از همین رو علمای بزرگ شیعه نسبت به رد و قبول این کتاب نظرات گوناگون ارائه داده‌اند:

۱.۱ - گروه اول

گروهی معتقدند که مؤلف عارف‌مسلک این کتاب، از فرهنگ به جا مانده از امام صادق (علیه‌السلام) صد باب را با انشا و قلم خویش تنظیم کرده است.

۱.۲ - گروه دوم

عده‌ای نیز بر این باورند که این کلمات از خود امام صادق (علیه‌السلام) می‌باشد.

۱.۳ - گروه سوم

در برابر، دسته‌ای از علما این کتاب را ساخته و پرداخته فرقه صوفیه دانسته و به کلی آن را طرد کرده‌اند.

۱.۴ - گروه چهارم

در پایان گروهی جانب احتیاط را رعایت کرده و عمل به بخش‌هایی از این کتاب را که موافق با آیات قرآن و روایات هستند، بی‌اشکال دانسته‌اند؛ هرچند که در نسبت این سخنان به امام صادق (علیه‌السلام) یقین ندارند.
[۱] انصاریان، حسین، عرفان اسلامی، ج۱، ص۵۷، شرح جامع مصباح الشریعه، اصفهان، نشر حجت.



اما توضیح کلام فوق را می‌توان از قرآن کریم به دست آورد؛ چون بدون تردید انبیای الهی، از جمله عرفا‌ و حتی در رأس عرفای الهی می‌باشند و عرفان که جوهره حیات انسانی است، ‌چیزی جز راه مستقیم خدا و مسلک انبیای الهی نیست؛ چراکه آنان آزمایش‌های فراوانی را در راه عبودیت و بندگی خداوند پشت سر گذاشته و برگزیده حق گشته‌اند. خداوند در آیات فراوانی که مشرکان و معاندان حق به انبیای ‌الهی اعتراض می‌کردند که چرا همانند آنان غذا می‌خورند و در بازار راه می‌روند، ‌می‌فرماید: «ما هیچ یک از رسولان را پیش از تو نفرستادیم، مگر این‌که غذا می‌خوردند و در بازارها راه می‌رفتند.
آری آنان همانند دیگر انسان‌ها در این دنیا زندگی می‌کنند و با مردم نشست و برخاست دارند؛ و لکن دلشان جای دیگر است؛ چراکه انبیا و اولیا و عرفای الهی باید الگوی ما انسان‌ها باشند؛ پس باید همانند ما و با ما زندگی نمایند.

۲.۱ - ترک اولای حضرت یونس

و چه زیبا قرآن کریم یکی از پیامبران عظیم الشان خویش را مورد مؤاخذه قرار می‌دهد و می‌فرماید: «و ذوالنون (یونس (علیه‌السلام)) را (به یاد آور) در آن هنگام که خشمگین (از میان قوم خود) رفت و چنین می‌پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت». در حالی که دوری گزیدن و ترک شهر و دیار مردمانی بت‌پرست، ترک اولایی بیش نبود.


مهم در معرفت حق و عرفان، این است که قلب و روح انسان همواره با خدا باشد و در حالی که با خلق خداست، از یاد خالق غافل نباشد، بدیهی است که هر چه معرفت انسان بیش‌تر باشد، ارتباط و علاقه و انس او به حضور و لقای ‌حق افزون‌تر خواهد شد.
[۷] مصطفوی، حسن، ترجمه و شرح مصباح الشریعه، ص۴۳۴، انتشارات قلم، ۱۳۶۳.
[۸] گیلانی، عبدالرزاق، شرح فارسی مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه، ۱۳۶۶، نشر صدوق، چاپ سوم.



استفاده دیگری که از این کلام منتسب به امام جعفر صادق (علیه‌السلام) می‌شود این‌که: یکی از مشخصه‌های عارف حقیقی، با خلق خدا بودن است و از میان خلق به یاد خالق بودن هنر است؛ وگرنه عزلت گزیدن و به گوشه‌ای خمیدن (که مسلک اغلب صوفیه است) با عرفان واقعی سازگاری ندارد.


۱. عرفان اسلامی، حسین انصاریان، ج۱ ص۵۷، اصفهان، نشر حجت.
۲. تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی و همکاران، ج۱۵، ص۵۰.


۱. انصاریان، حسین، عرفان اسلامی، ج۱، ص۵۷، شرح جامع مصباح الشریعه، اصفهان، نشر حجت.
۲. موسوی خمینی، روح الله، المکاسب المحرّمه، ج۱، ص۳۲۰، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ۱۳۸۱ق.    
۳. فرقان/سوره۲۵، آیه۷.    
۴. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۵، ص۵۰، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۲.    
۵. انبیاء/سوره۲۱، آیه۸۷.    
۶. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۳، ص۴۸۴، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۲.    
۷. مصطفوی، حسن، ترجمه و شرح مصباح الشریعه، ص۴۳۴، انتشارات قلم، ۱۳۶۳.
۸. گیلانی، عبدالرزاق، شرح فارسی مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه، ۱۳۶۶، نشر صدوق، چاپ سوم.
۹. علامه طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، ج۲، ص۳۱۲، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، چاپ سوم، ۱۳۶۶.    
۱۰. علامه طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، ج۶، ص۲۸۱، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، چاپ سوم، ۱۳۶۶.    




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ویژگی عارف حقیقی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۰۶.    



جعبه ابزار