واژه‌های مشابه برهان در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن، حدیث، برهان.
پرسش: علاوه بر کلمه «
برهان»، چه واژه‌های دیگری به این معنا در
قرآن بکار رفته است؟
یکی از واژه‌هایی که در قرآن و
حدیث، وجود دارد که در معنای برهان بکار می‌رود واژه سلطان است:
برهان، از آن رو که بر عقل‌ها و دل‌ها سلطه می‌یابد («سُمِّیَ الحُجَّةُ سُلطانا و ذلک لِما یَلحَق مِن الهجومِ علَی القلوبِ و لکِن اکثَرُ تَسَلُّطِهِ علی اهلِ العِلمِ وَ الحِکمَةِ مِن المؤمنین؛ حجّت را سلطان نامیده‌اند؛ چرا که به دل‌ها هجوم می‌آورد، امّا بیشترین تسلّط آن، بر مؤمنانی است که اهل
علم و
حکمت هستند.»
در
المیزان فی تفسیر القرآن نیز آمده: «و السلطان هو البرهان لتسلُّطه علی العقول؛ سلطان، همان برهان است؛ چرا که بر عقل‌ها تسلّط می‌یابد».) و به انسان، قدرت مقابله با مخالفان اعتقادی را می‌دهد، سلطان نامیده می‌شود، مانند:
«اَمْ لَکُمْ سُلْطَانٌ مُّبِینٌ؛
یا دلیلی آشکار
[در دست
] دارید؟»
برهان، دلیلی روشن و آشکار بر حقّانیت آورنده آن است و از این رو، در برخی از موارد، از آن به «
آیه» «الآیة: هی العلامة الظاهرة؛ آیه، یعنی نشانه آشکار»
تعبیر شده است، مانند:
«ثُمَّ اَرْسَلْنَا مُوسَی وَ اَخَاهُ هَارُونَ بِایَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُّبِینٍ؛
سپس
موسی و برادرش
هارون را با آیات خود و حجّتی آشکار، فرستادیم.»
در این آیه، از
عصای موسی (علیه‌السّلام) و «
ید بیضاء (دست...) » و دیگر امور خارق العاده‌ای که به دست موسی (علیه‌السّلام) ظاهر شد و حقّانیت او را ثابت کرد، به «آیات» تعبیر شده است، در حالی که در آیه‌ای دیگر، از عصا و ید بیضا، به عنوان دو برهان، یاد گردیده است:
«فَذَانِکَ بُرْهَانَانِ مِن رَّبِّکَ اِلَی فِرْعَوْنَ وَ مَلَاءِیْه؛
این دو
[نشانه
]، دو برهان از جانب پروردگار توست
[که باید
] به‌سوی فرعون و سران
[کشور
] او
[ببری
]»
برهان، دلیل قاطع و راهی روشن برای اِحقاق حق و اِبطال باطل است. از این رو، «حجّت» «الحُجَّةُ: الدَّلالَةُ المُبَیِّنَةُ لِلمَحَجَّةِ، ای المقصد المستقیم الّذی یقتضی صحّة احد النقیضین؛ حجّت، عبارت است از دلیل روشن کننده مَحَجّه، یعنی راه راست، به صورتی که درستی یکی از طرفینِ نقیض را اقتضا کند.»
نامیده گردیده است، مانند:
«فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ؛
برهانِ رسا، ویژه خداست.»
برهان، دلیلی واضح، روشن و آشکار برای اثبات مدّعا و تشخیص
حق از
باطل است. از این رو، به آن «بیّنه» «البَیِّنَةُ: الدَّلالَةُ الواضِحَةُ عَقلِیَّةً کانَت او مَحسوسةً؛ بیّنه، دلیل واضح و روشن است، خواه عقلی باشد یا محسوس.»
اطلاق گردیده است، مانند:
«اَ فَمَن کَانَ عَلَی بَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ؛
آیا کسی که از جانب پروردگارش بر حجّتی روشن است؟»
«لِّیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَن بَیِّنَةٍ وَ یَحْیَی مَنْ حَیَّ عَن بَیِّنَةٍ؛
تا کسی که
[گم راه و
] هلاک می‌شود، از روی برهان، هلاک گردد، و کسی که زنده می‌شود
[و هدایت می‌یابد
]، از روی برهان، زنده بماند.»
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «واژه‌های مشابه برهان در قرآن» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۲/۱۲.
