واسطه بین خلق و خالق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: واسطه،
خلق،
خالق،
امامان معصوم (علیه‌السّلام).
پرسش: در کتاب
بحارالانوار، روایتی از
حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) وجود دارد که می‌فرماید: ما ساخته‌شدگان
خدا هستیم و خلق، ساخته‌شده ما هستند، آیا این روایت معتبر و سندش تمام است؟
حدیث را
تفسیر کنید.
پاسخ: مراد
امام (علیه‌السلام) از این حدیث، این است که واسطه بین خلق و خالق و واسطه
فیض الهی،
ائمه معصوم (علیهم‌السلام) هستند و آن‌ها پرورش‌یافته خدا می‌باشند. سند
حدیث هم با توجه به اعتقادات ما مشکلی ندارد.
یکی از اصول
مذهب شیعه، مسئله امامت است. همان‌طوری که لازم است به
نبوت اعتقاد داشته باشیم، به
امامت نیز باید باور داشت و هر دلیلی که برای اثبات نبوت
اقامه شد، با همان دلیل امامت ثابت می‌شود.
همان‌طور که مطرح شد، در
بحار الانوار روایتی نقل شده است که
امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) فرموده است: «نحن صنائع ربّنا و الخلق بعد صنائعنا»؛ ولی در
نهج البلاغه نامه ۲۸، حضرت علی (علیه‌السلام) در ضمن خطاب به
معاویه می‌فرمایند: «فانّا صنائع ربّنا و الناس بعد صنائعنا».
این دو حدیث با تفاوت اندک در
الفاظ هر دو به یک معنا و مفهوم اشاره دارند، که ترجمه تحت اللفظی آن این است که: «ما ساخته و پرورش‌یافته و رهین منت
پروردگار خویش هستیم؛ ولی مردم پرورش‌یافته و تربیت‌شده‌های ما هستند».
حدیث از نظر
تفسیر و توضیح، معنایی بس عمیق دارد، این
کلام مشتمل بر اسرار عجیب از عظمت شأن ائمه (علیهم‌السلام) است که عقل‌ها از درک آن عاجزند و اشاره دارد به
نعمت بزرگی که
خداوند به آن‌ها اختصاص داده و آن نعمت رسالت و فضل و شرف است.
ابن ابی‌الحدید معتزلی در
شرح نهج البلاغه می‌گوید: «ذا كلام عظيم عال على الكلام و معناه عال على المعاني؛
این کلام بزرگی است، بهترین
کلام و بالاترین معنا را در بردارد».
امام (علیه‌السلام) می‌فرماید: هیچ بشری ما را در نعمت خود قرار نداده، این خدا هست که ما را غرق در نعمت خود نموده است؛ بنابراین بین ما و خدا واسطه‌ای وجود ندارد؛ بلکه مردم دست‌پرورده ما هستند، ما واسطه میان مردم و خدا هستیم، این
مقام بزرگی است که
خدا به امام داده و جان کلام امام این است که خاندان رسالت، خدا هستند و مردم،
بندگان خاندان نبوت، امام و
حجت خدا؛ گرچه در صورت از صنف بشر است، اما در معنا و در
باطن، عقول از درک آن عاجزند و
فکر و
اندیشه بشر معمولی راهی به او ندارد؛
چنان‌که از
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل شده که فرمودند: «ظاهری ولایة و وصایة و باطنی غیب لا یدرک»؛
(ظاهري إمامة و باطني غيب لا يدرك)
یعنی ظاهر من ولایت و وصی پیغمبر بودن است و باطن من غیبی است که درک نمی‌شود؛ پس
خداوند تمام حجج الهی را برای خود انتخاب فرموده و از میان سایر بندگان، آن‌ها را
اختیار کرده و آن بزرگواران واسطه فیض الهی بین
خالق و
خلق هستند.
ملا صالح مازندرانی در
شرح اصول کافی بعد از ذکر این
حدیث فرمودند: مراد امام (علیه‌السلام) این است که هر کسی که طالب
علم و
حکمت و اسرار
شریعت هست، باید به ما رجوع کند و از ما بپرسد و مردم با
تعلیم ما علم پیدا می‌کنند و با
هدایت ما هدایت می‌شوند.
پیام مهم دیگر این حدیث، این است که خلیفه خدا حتماً باید از سوی خدا منصوب باشد؛ همان‌طوری که فرمود: «نحن صنائع ربّنا» و از سوی دیگر، آن‌ها باید
معصوم باشند؛ زیرا خداوند کسی را که گنهکار باشد و معصوم نباشد، اختیار نمی‌کند، و این مطلب با مراجعه به کارهای روزمره مردم مشخص می‌شود؛ چون هر کسی سعی می‌کند، چیز خوب را برای خودش انتخاب کند، نه چیز بد را و خداوند که خالق همه چیز است، به طریق اولی در عرصه
ولایت و
حکومت، بهترین را انتخاب می‌کند.
اگر کسی
سند بحارالانوار را مخدوش بداند (به اعتبار این‌که در بحارالانوار همان‌طوری که
احادیث معتبر وجود دارد، احادیث ضعیف هم وجود دارد) آن‌چه را که از نهج البلاغه نقل شده، نمی‌تواند به‌سادگی رد کند؛ چون عظمت نهج البلاغه بزرگ‌تر از آن است که کسی توان رد آن را داشته باشد، نهج البلاغه‌ای که «اخ القرآن» یعنی برادر
قرآن لقب گرفته و کلماتی که در آن است
فریاد می‌زند که جز از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) کسی دیگری نمی‌تواند مانند آن‌ها را بر
زبان جاری کند. بر فرض این‌که کسی بتواند در سند نهج البلاغه خدشه وارد کند.
این کلام امام (علیه‌السلام) به یک حقیقت انکارناپذیر اشاره دارد و آن این است که ما اعتقاد داریم پیغمبر و امام (علیهم‌السلام)
معصوم هستند و باید از طرف خدا منصوب گردند و خداوند هم، هر کسی را به عنوان جانشین خود انتخاب نمی‌کند.
خلاصه این‌که مراد امام (علیه‌السلام) از این حدیث، این است که واسطه بین خلق و خالق و واسطه فیض الهی،
ائمه معصوم (علیهم‌السلام) هستند و آن‌ها پرورش‌یافته خدا می‌باشند. سند
حدیث هم با توجه به اعتقادات ما مشکلی ندارد.
۱. شرح نهج البلاغه، ابن ابی‌الحدید، ج۱۵.
۲. نهج البلاغه از دیدگاه قرآن، مصطفی زمانی، ج۴.
۳. امام‌شناسی، علامه سیدمحمد حسینی تهرانی، ج۱.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «واسطه بین خلق و خالق»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۴/۲۸.
