نیل به کمال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: کمال، اعمال صالح.
پرسش: برای اینکه انسان به
کمال برسد و از نظر اعتقادی قوی و از نظر عملی اهل
اعمال صالح شده و رذایل (مثل ترک دروغ و
دلبستگی به دنیا) را ترک کند چه راهی وجود دارد؟
اولین و مهمترین نکتهای که لازم است به آن توجه نموده و همیشه آن را همراه خود داشته باشیم «نیروی
عزم و
اراده» جدی برای پیمودن مسیر است. تا زمانی که این نیرو همراه انسان است، موفق خواهد بود و زمانی که آنرا از دست داد، اگر عالم و آدم هم دست به دست هم بدهند نمیتوانند او را حرکت دهند.
نکتهای دیگر که در این زمینه مهم است رعایت سه اصل
مشارطه،
مراقبه و
محاسبه است. توجه به این امور فرد را در رسیدن به آنچه که مطلوبش است بسیار یاری خواهد کرد.
توضیح مختصر این اصول:
مشارطه عبارتست از شرط و تعهد انسان بر ترک
معصیت و پایبندی به
عهد و میثاقی که در این خصوص بسته است. حضرت امام خمینی (رحمةاللهعلیه) در مشارطه، گفتاری دارند که بخشی از آن چنین است: «مشارطه آنست که در اول روز مثلاً با خود شرط کند امروز بر خلاف فرموده حق تبارک و تعالی رفتار نکند و این مطلب را تصمیم بگیرد و معلوم است که یک روز خلاف نکردن امری است خیلی سهل، و
انسان به آسانی میتواند از عهده به در آید...».
مراقبه آنست که در تمام مدتی که شرط کرده است، خلاف نکند، مراقب خود باشد و بر
عهد و
پیمان خود باشد. حضرت امام میگوید، «انسان باید مثل طبیب و پرستار مهربان از حال خود مواظبت نماید و مهار
نفس سرکش را از دست ندهد و...».
محاسبه آنست که انسان هر روز از خود حساب بگیرد که چه طاعتی یا معصیتی مرتکب شدهاست، اگر طاعتی داشته بر آن بیفزاید و اگر گناهی مرتکب شده در جبران آن بکوشد و بداند که خداوند از اعمال، و اسرار نهان او آگاه است و آنرا حسابرسی خواهد کرد.
امام موسی کاظم (علیهالسّلام) میفرمایند: «لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يُحَاسِبْ نَفْسَهُ فِی كُلِّ يَوْمٍ فَإِنْ عَمِلَ حَسَناً اسْتَزَادَ اللَّهَ وَ إِنْ عَمِلَ سَيِّئاً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ وَ تَابَ إِلَيْهِ؛
از ما نیست کسی که هر روز نفس خود را محاسبه نکند و اگر عمل نیک انجام داده بر آن بیفزاید و اگر بد بوده از آن
استغفار کند.»
تفکر در آیات الهی، متذکر شدن عظمت خداوند و نعمتهای او را یاد کردن، توجه داشتن به این که انسان در محضر خداست و باید از
گناه بپرهیزد و... همه و همه در سازندگی انسان و حتی در تقویت اعتقادات انسانی مؤثر است. تفکر در طبیعت اطراف خود، تفکر در بدن و میلیونها سلول زنده آن، مطالعه کتابهای مفید، معاشرت با انسانهای معنوی و حضور در مکانهای مذهبی از دیگر اموری است که در تقویت اعتقاد آدمی مفید است.
راههایی برای فرار از دلبستگی به دنیا وجود دارد:
در حالات
جعفر برمکی نوشتهاند: دفتر دخل هارون را ورق میزدم، در یکی از صفحات بهای عطر و لباس اهدائی به جعفر برمکی را بالغ بر پنجاه هزار درهم نوشته بودند و در صفحات بعدی همین سال هزینه روغن چراغ او را چهل درهم و نیم دانگ ثبت کرده بودند!!
آری این است نتیجه کار، وقتی
دنیا را اینگونه بی اعتبار دانستی به هیچ چیز آن دل نمیبندی.
اگر انسان به یاد مردن افتاده و سفر حتمی پیش رو را در نظر آورد، دلبستن به دنیا در او کم شده و یا از بین میرود. و در عوض در دنیا به انجام کارهای نیک اقدام میکند و توشهای برای سرای جاوید و زیبای دیگری میفرستد.
عدم ایمان، اعتقاد و باور قلبی نسبت به
قیامت،
بهشت و
دوزخ، و یا غفلت از آن باعث سرگرم شدن به دنیا و دلخوش کردن به حیات دنیوی میگردد.
در بسیاری از آیات و روایات
صدقه و
انفاق چنان با شدت و حرارت مورد تأکید واقع شده که گویا نزدیک است به واجبات ملحق گردد. شاید یکی از حسنات انفاق علاوه بر آثار اجتماعی آن، عدم
دنیازدگی مسلمین باشد. تا از همان ابتدا جلوی رشد این مار حبّ المال را گرفته تا به اژدهایی سیری ناپذیر تبدیل نشود.
استفاده مناسب از نعمتها و اموال و تفریحات و لذائذ مشروع دنیایی نه تنها ناپسند نیست بلکه کمک و یاریگر بعد معنوی و رشد انسان است، اما آنچه مهم است این است که آنها را باید به شکل ابزار برای رسیدن به آخرت به کار برد و به آنها دل نبست.
برای فرار از دروغگوئی نیز سادهترین راه آن توجه به زیانهای دروغگوئی است که به بعضی از آنها تیتر وار اشاره میکنیم:
زیانهای اجتماعی مثل: رسوائی انسان، بیآبروئی، بیارزشی سخن، سلب اعتماد، بدبینی مردم، ذلت و خواری، روسیاهی و....
زیانهای اقتصادی مثل اینکه: دروغ روزی را از بین میبرد، دروغ
فقر میآورد،
برکت را از مال میگیرد، باعث بیاعتباری میشود و....
زیانهای روانی مثل اینکه: دروغ باعث فراموشی میشود، باعث ایجاد نومیدی میشود، پرده دری و بیشرمی را افزایش میدهد و....
بالاتر از همه این که انسان دروغگو، قدم در راه مخالفت با حق گذاشته است و با هر نافرمانی یک گام از مقام بندگی خود فاصله میگیرد.
۱. روش خودسازی. فریده مصطفوی و دیگران، جلد ۲. قم: انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۸۰.
۲. آئین تزکیه. محمد حسن رحیمیان و محمد تقی رهبر. جلد ۱. قم: انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۸۰.
۳. دروغ. سید محمد رضا صدر. جلد ۲. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸.
۴. درسهائی از تربیت انسانی، محمد اسدی گرمارودی. جلد ۳. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۷۳.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نیل به کمال» تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۱۷.