نقش تجربه در خداشناسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خداشناسی،
تجربه.
پرسش: خداشناسی از راه تجربه یعنی چه؟
خداشناسی از راه تجربه را دو گونه میتوان تفسیر کرد:
در زندگی شخصی هر کس، حالات و حوادث گوناگونی پیش میآید که از یک، سو حاکی از نقشه و تدبیرِ مدبّر است، و از سوی دیگر، خود در پدید آوردن آن نقشی ندارد، مثل اینکه تصمیم قطعی دارد کاری را انجام دهد؛ ولی بدون اینکه دلیل عقلیِ خاصّی داشته باشد، از انجام دادن آن منصرف میشود و بعدها معلوم میشود اگر انجام میداد، برای او زیان بار بود. چه کسی بین
انسان و عزم قاطع او حایل میشود و او را از خطر، نجات میدهد؟
تأمّل در این تجربه، همانطور که در کلام
امام علی (علیهالسّلام) ملاحظه شد، انسان را به این نتیجه میرساند که مدبّر زندگی انسان، کسی جز خود انسان است و او جز خداوندِ حکیم دانا و توانا نیست، چنانکه در قرآن میخوانیم:
«وَ اعْلَمُواْ اَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ؛
و بدانید که خدا، میان انسان و دلش حایل میشود.»
آری. خداوند متعال است که میان انسان و دلش جدایی میاندازد و موجب به هم خوردن تصمیم و در هم شکستن اراده میگردد.
همچنین کودکی، جوانی، پیری، ضعف، قوّت، تندرستی، بیماری و سایر حالاتی که برای انسان پیش میآیند و خارج از اراده و تدبیر اویند، حکایت از حاکمیت تدبیرِ مدبّری جز او دارند.
این تفسیر از تجربه، در واقع، شاخهای از خداشناسی از طریق
خودشناسی است. بنابراین، میتوان این احادیث را از جمله احادیث شرحدهنده حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربّه» شمرد.
دومین معنای خداشناسی از راه تجربه، تجربهای است که برای انسانهای
موحّد،
متّقی و
مخلص، پیش میآید که در کلام امیرالمومنین علی (علیهالسلام) نمودار است:
عُرِفَ اللّهُ بِفَسخِ العَزائِمِ، وَ حَلِّ العُقودِ، و کَشفِ الضُّرِّ وَ البَلِیَّةِ عَمَّن اخلَصَ لَهُ النِّیَّةَ؛
خدا، با بر هم خوردن تصمیمها، و گشوده شدن گِرِهها، و برطرف شدن سختیها و گرفتاریهای آنان که نیّت خالص دارند، شناخته میشود.»
حلّ مشکلات و دفع گرفتاریهای زندگی، علاوه بر اسباب و راههای شناخته شده عادی و مادّی، راه دیگری هم دارد و آن، عبارت است از:
تقوا،
توکّل و
اخلاص.
قرآن کریم تصریح میکند:
«وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا• وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَ مَن یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ؛
هر کس از خدا پَروا کند، خداوند برایش راه بیرون شدی قرار میدهد و او را از آنجا که گمان نمیبَرَد، روزی میدهد.»
و تأکید میفرماید:
«وَ الَّذِینَ جَاهَدُواْ فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا؛
و آنان که با تمام توان برای ما بکوشند، به راههای خود، راهنماییشان میکنیم.»
هر پژوهشگری میتواند
توحید، بلکه
نبوّت را از طریق آزمایش عملیِ آیات یاد شده در زندگی انسانهای موحّد و متّقی و مخلص، تجربه کند.
حدیثنت، برگرفته از مقاله «نقش تجربه در خداشناسی» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۴/۲۰.