موقف‌های قیامت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مواقف قیامت، صراط.
پرسش: در کتاب
فواید المشاهد شیخ شوشتری در مجلس چهارم از
ماه صفر آمده، در قیامت بر روی
صراط پنجاه موقف وجود دارد که در هر موقف سؤالی پرسیده می‌شود، این پنجاه موقف کدام‌ا‌ند؟ آیا روایتی داریم که آنها را تک‌تک معرفی کرده باشد؟
پاسخ:
در
سوره معارج آیه چهار آمده است: «
تَعْرُجُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ اِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ اَلْفَ سَنَةٍ».
بسیاری از
مفسران در ذیل این آیه به حدیثی از امام صادق (علیه‌السلام) اشاره کرده‌اند که حضرت در فرازی از آن می‌فرمایند:
«
فَحَاسِبُوا اَنْفُسَکُمْ قَبْلَ اَنْ تُحَاسَبُوا علیها فَاِنَّ لِلْقِیَامَةِ خَمْسِینَ مَوْقِفاً، کُلُّ مَوْقِفٍ مِقْدارُه اَلْفِ سَنَةٍ»؛
«نفس خود را حساب‌رسی کنید، پیش از آنکه در قیامت از شما حساب‌رسی کنند؛ زیرا در
قیامت پنجاه موقف و ایستگاه است که هر یک (مقدار) هزار سال طول می‌کشد».
همین
حدیث را
علامه مجلسی نیز در
بحارالانوار با کمی تفاوت از
امالی شیخ طوسی نقل کرده‌اند؛
چنان‌که از حدیث بر‌می‌آید،
مواقف قیامت را پنجاه موقف ذکر کرده‌اند؛ ولی هیچ حدیثی به دست نیامد که این پنجاه موقف را ذکر کرده باشد؛ ولی براساس دیگر
روایات در این باره اظهارنظرهایی صورت گرفته است.
شیخ صدوق در رساله
اعتقادات می‌فرماید: عقیده ما این است که اسم هر یک از عقباتی که در محشر هستند
اسم یکی از
فرایض اوامر و نواهی الهی است، که در هر عقبه درباره آن از
انسان سؤال می‌شود و در صورتی که کوتاهی کرده باشد، در آن حبس شده و حق خداوند از او مطالبه می‌شود.
شیخ مفید نیز در توضیح همین عبارت صدوق می‌گوید: عقبات عبارت‌اند از: اعمال
واجب و سؤال از آنها و منظور از
عقبات، کوه‌ها و دره‌های واقعی نیست؛ بلکه
اعمال به عقبه تشبیه شده‌اند؛ چنان‌که در
آیه شریفه:
«
فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ • وَمَا اَدْرَاکَ مَا الْعَقَبَةُ»
آمده است؛ یعنی «ولی او از آن گردنه مهم نگذشت و تو چه می‌دانی آن گردنه چیست».
شیخ صدوق برخی از این عقبات را که بر روی صراط هستند چنین نام می‌برد،
ولایت،
مرصاد (براساس آیه
اِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصَادِ)،
رحم،
امانت،
صلاة و... که مورد تأیید شیخ نیز قرار می‌گیرد.
صاحب
کنزالدقائق در
تفسیر سوره معارج فرازی از یک حدیث را ذکر کرده که به آن اشاره می‌کنیم:
روایتی طولانی از امیرالمؤمنین
علی (علیه‌السّلام) در کتاب
التوحید شیخ صدوق آمده است که از آن فردی درباره اختلافات ظاهری
آیات قرآن از حضرت سؤال می‌کنند و در بخشی از آن
روایت به آیات قیامت اشاره می‌کند و آیات ۳۸
سوره نبأ،
۲۳
سوره انعام،
۲۵
سوره عنکبوت،
۶۵
سوره ص،
۲۸
سوره ق و ۶۵
سوره یس را ذکر می‌کند.
که در یکی خبر می‌دهد که آنها سخن نمی‌گویند، در دیگری با
اذن سخن می‌گویند و صحیح می‌گویند و در آیه دیگر، از این‌که آنها خود را
مشرک نمی‌دانند، خبر می‌دهد و در جای دیگر مُخاصمه
اهل جهنم را بیان می‌کند.
حضرت در جواب می‌فرمایند: هر یک از این آیات مربوط به یکی از مواطن قیامت است؛ چراکه در یک موطن خداوند انسان‌ها را در یک جا جمع می‌کند و آنها گروه گروه می‌شوند و با هم صحبت می‌کنند و برخی برای برخی
استغفار می‌کنند و برخی دیگران را لعن می‌کنند. در موطنی دیگر به احوالات خود گریه می‌کنند، در یک موطن از آنها استنطاق می‌شود؛ ولی می‌گویند ما
مشرک نبودیم و
خداوند بر دهان آنها مهر زده و از اعضا و جوارحشان سؤال می‌کند، در موطن دیگر، از هم می‌گریزند و در این موطن
انبیا شهادت می‌دهند.
ظاهر سخن امیرالمؤمنین چنان نیست که مواطن قیامت منحصر به همین موارد باشد؛ ازاین‌رو برخی نویسندگان تلاش کرده‌اند بر همین منوال، مواقف قیامت را بر اساس آیات قرآن بیان کنند، برخی نیز براساس روایاتی که موارد سؤال در
قیامت را ذکر کرده‌اند، این مواقف را برشمرده‌اند.
درباره مدت زمان توقف در این مواقف
علامه طباطبایی می‌فرمایند: منظور از پنجاه هزار سال بودن آن است که این فاصله به قدری است که اگر در این
دنیا باشد و زمان جاری در این دنیا بر آن منطبق شود، پنجاه هزار سال طول خواهد کشید؛ ولی چنان‌که در
روایت آمده، به فرموده
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) این زمان برای
مؤمن از مدت زمان ادای یک
نماز واجب در
دنیا کوتاه‌تر است.
۱. سرنوشت انسان، احمد زمردیان شیرازی، کتاب‌فروشی اسلامیه، تهران، ۱۳۵۱ش، چ۲.
۲. معاد از نظر روح و جسم، محمدتقی فلسفی، نشر معارف اسلامی، تهران، ۱۳۶۲ش، ج۲.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «موقف‌های قیامت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۴/۱۷.
