مهدویت‌نگاری در قرن سوم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مهدویت،
اهل سنّت،
اصحاب امام رضا (علیه‌السّلام)،
امام مهدی (علیه‌السلام).
پرسش: در قرن سوم چه کتاب‌هایی در مورد امام مهدی (علیه‌السّلام) به نگارش در آمده است؟
پاسخ:
از قرن‌های اوّل و دوم، هیچ اثری در موضوع
مهدویت در منابع به ثبت نرسیده است. بدین جهت، معرفی آثار از قرن سوم آغاز می‌شود.
الفتن، حافظ ابوعبداللَّه نعیم ابن حمّاد مروزی (م ۲۲۸ ق).
وی استاد
بخاری و از عالمان
اهل سنّت است.
این کتاب چندین نوبت در قاهره و بیروت به چاپ رسیده و دارای نسخه‌های خطّی متعدّد است. روش این کتاب، حدیثی است و مؤلّف، ۲۰۰۱ حدیث را در دو جلد (جلد اول ۱۲۵۴ حدیث و جلد دوم ۷۴۷ حدیث) در موضوعات:
علائم ظهور،
سفیانی، نام و نسب مهدی (علیه‌السّلام)، سیره مهدی (علیه‌السّلام)،
خروج دجّال، نزول عیسی (علیه‌السّلام) و خروج دابّةُ الارض آورده است.
آثار مفقود از علمای اهل سنت و
علمای شیعه در مورد امام مهدی (علیه‌السلام) و مسائل پیرامونی حضرتش در قرن سوم بیشتر از سایر قرون بوده و در این بخش از مقاله به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.
کتاب الغیبة،
علی بن حسن جرمی معروف به طاطری (م ۲۰۵ ق).
وی از سران فرقه شیعی
واقفیه بود.
الملاحم،
محمّد بن ابی‌عمیر (م ۲۱۷ ق).
وی از راویان بزرگ شیعه امامیه (اثنا عشریه) است.
الصفة فی الغیبة علی مذاهب الواقفة،
عبداللَّه بن جبله بن حیان کنانی (م ۲۱۹ ق).
وی
فقیه واقفی بود.
کتاب الغیبة،
عباس (عبیس) بن هشام ناشری اسدی (۲۱۹ یا ۲۲۰ ق).
وی شیعه اثنا عشری و از
اصحاب امام رضا (علیه‌السّلام) است.
الملاحم،
حسن بن علی بن فضّال (م ۲۲۴ ق).
وی از راویان شیعی امامی است.
اخبار المهدی،
عباد بن یعقوب رواجنی (م ۲۵۰ ق).
زِرِکلی از این کتاب با عنوان اخبار المهدی المنتظر یاد کرده است.
برخی او را عامّی المذهب (از اهل سنّت) دانسته‌اند.
الرجعة.
اثبات الرجعة.
الغیبة.
کتاب الملاحم.
حذو النعل بالنعل.
الحجّة فی ابطاء القائم.
شیخ
آقا بزرگ تهرانی احتمال داده است که این همان کتاب بعدی با عنوان کتاب القائم باشد.
کتاب القائم.
این آثار، همگی از فضل بن شاذان نیشابوری (م ۲۶۰ ق) است. وی شیعه اثنا عشری و از
یاران امام جواد (علیه‌السّلام)،
امام هادی (علیه‌السّلام) و
امام عسکری (علیه‌السّلام) است.
کتاب الغیبة،
حسن بن محمّد بن سماعة (م ۲۶۳ ق).
وی از بزرگان فرقه شیعی واقفیه است.
کتاب الغیبة،
ابراهیم بن اسحاق احمری نهاوندی (زنده در ۲۶۹ ق).
وی عالمی شیعی است.
صاحب الزمان،
ابوالعنبس محمّد بن اسحاق بن ابی‌العنبس (م ۲۷۵ ق).
مؤلّف، از ندیمان
متوکّل عباسی بوده است.
رساله‌هایی در پاسخ ابوالحسن علی بن احمد بشار و کتاب الاشهاد ابوزید علوی،
محمّد بن عبدالرحمان ابن قِبّه رازی (م قبل از ۲۸۵ ق).
وی از متکلّمان برجسته شیعه امامیه است.
جمع الاحادیث الواردة فی المهدی،
حافظ ابوبکر بن ابی‌خیثمه (م ۲۷۹ق).
وی فقیه و محدّث سنّی است.
الملاحم،
محمّد بن حسن صفّار قمی (م ۲۹۰ ق).
مؤلّف، محدّثی شیعه و امامی است.
الفتن،
ابویحیی زکریا بن یحیی بزار (م ۲۹۸ ق).
وی محدّث اهل سنّت است.
الملاحم،
حسین بن سعید بن حماد بن مهران اهوازی.
مؤلّف، شیعه امامی (اثنا عشری) است.
الغیبة،
ابوالحسن علی بن محمّد بن علی سواق.
وی شیعه واقفی است.
الملاحم،
محمّد بن عبداللَّه بن مهران کرخی.
وی عالمی شیعی است.
الرسائل والتوقیعات.
قرب الاسناد الی صاحب الامر.
الفترة والحیرة.
در کتاب‌نامه حضرت مهدی، از آن با الغیبة والحیرة یاد شده است.
الغیبة و مسائله.
این آثار، همگی از عبداللَّه بن جعفر حِمیری است.
وی شیعه اثنا عشری و از اصحاب امام رضا (علیه‌السّلام)، امام هادی (علیه‌السّلام) و امام عسکری (علیه‌السّلام) است.
کتاب الغیبة،
اسماعیل بن صالح انماطی.
وی شیعه اثنا عشری و از اصحاب امام رضا (علیه‌السّلام) است.
کتاب الغیبة.
کتاب الملاحم.
هر دو از علی بن حسن بن فضّال است.
وی
شیعی فَطَحی مذهب و از اصحاب امام هادی (علیه‌السّلام) و امام عسکری (علیه‌السّلام) است.
دلائل خروج المهدی و ملاحمه،
حسن بن محمّد بن احمد صفّار.
مؤلّف، شیعه امامی است.
کتاب القائم.
کتاب الملاحم.
هر دو از علی بن مهزیار اهوازی است.
وی شیعه اثنا عشری و از اصحاب امام رضا (علیه‌السلام)، امام جواد (علیه‌السّلام) و امام هادی (علیه‌السّلام) است.
کتاب الملاحم و الفتن.
کتاب صاحب الزمان.
کتاب وقت خروج القائم.
هر سه، از محمّد بن حسن جمهور است.
وی شیعه امامی (اثنا عشری) و از اصحاب امام کاظم (علیه‌السّلام) و امام رضا (علیه‌السّلام) است.
الملاحم،
اسماعیل بن مهران.
از اصحاب امام رضا (علیه‌السّلام) شمرده شده است.
الملاحم،
محمّد بن اورَمَه.
وی شیعه امامی است.
سیرة القائم،
معلی بن محمّد بصری.
وی شیعه امامی و از اصحاب امامان متاخّر امامیه است.
کتاب الغیبة.
کتاب القائم الصغیر.
کتاب الفتن (این کتاب با عنوان الملاحم نیز معرفی شده است).
کتاب الرجعة.
هر چهار اثر، از حسن بن علی بن ابی‌حمزه بطائنی است.
وی از بزرگان فرقه شیعی واقفیه بود.
الغیبة،
علی بن عمر الاعرج.
وی شیعه واقفی است.
التوقیعات،
محمّد بن عیسی بن عبید بن یقطین.
وی محدّثی شیعی و امامی مذهب است.
کتاب التنبیه،
ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی.
وی از متکلّمان برجسته امامیه است.
الملاحم،
ابوحیون.
شیعه و از خادمان
امام رضا (علیه‌السّلام) بوده است.
الملاحم،
ابومحمّد عمرکی بن علی بوفکی.
وی شیعه است.
الملاحم،
احمد بن میثم بن ابی‌نعیم.
وی شیعه اثناعشری است.
الملاحم،
ابوعبداللَّه محمّد بن عبّاس بن عیسی غاضری.
وی شیعه است.
الرجعة،
ابویحیی احمد بن داوود بن سعید فزاری جرجانی.
وی از بزرگان اهل حدیث و سنّی بوده است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «مهدویت‌نگاری در قرن سوم» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۰۵.
