مهدویت‌نگاری در قرن هفتم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام زمان (علیه‌السلام)،
مهدویت،
ظهور امام زمان (علیه‌السلام)،
آخر الزمان.
پرسش: کتاب‌هایی که در قرن هفتم در مورد حضرت مهدی (علیه‌السّلام) نوشته شده معرفی کنید.
پاسخ:
آثار موجود در قرن هفتم از امام زمان (علیه‌السلام) و مسائل مربوط به ایشان از اهل سنت و شیعه کتب و رساله و مقالاتی بجای مانده که اختصارا در ذیل مقاله به آنها اشاره می‌کنیم:
این رساله در مناقب مهدی (علیه‌السّلام) و
خاتم الاوصیاء بودن ایشان است و نسخه‌ای در ۶۴ ورق در کتاب‌خانه آیة‌اللَّه مرعشی به شماره ۴۱۰۵ دارد.
این کتاب بارها به چاپ رسیده است.
این رساله در بخش مخطوطات دار الکتب قاهره، ضمن مجموعه شماره ۱۴۵۱ در ۳۸ برگ موجود است. مرحوم حاج شیخ حسن سعید تهرانی، آن را در ضمن کتاب محاضرة حول الامام المهدی به چاپ رسانده است. ابن عربی در این رساله از نسب و سیرت و شمایل بقیة‌اللَّه (مهدی (علیه‌السلام)) سخن گفته است.
این قصیده در موضوع ظهور امام مهدی (علیه‌السّلام) سروده شده است که یکی از بیت‌های آن چنین است:
اذا دار الزمان علی حروف ببسم اللَّه فالمهدی قاما.
این قصیده، شرحی دارد با عنوان بیان الحق.
این قصیده، نسخه‌ای در کتاب‌خانه ظاهریه دمشق به شماره ۶۸۲۴ دارد و در ابتدای دیوان محیی‌الدین نیز چاپ شده است.
کتابی است با ادبیات رمزی درباره
مهدی (علیه‌السّلام) و
آخر الزمان. بارها در مجموعه رسائل
ابن عربی در قاهره و حیدرآباد و بیروت، چاپ شده است.
این پنج اثر، «گفتنی است که کتاب دیگری نیز با نام طباشیر المحرورین در موضوع اخبار خروج مهدی (علیه‌السّلام) به ابن عربی منسوب است که چاپ هم شده است؛ امّا ظاهراً نسبت آن به وی قطعی نیست.» از محیی‌الدین ابن عربی (م ۶۳۸ ق) هستند.
وی پایه گذار عرفان نظری و از عالمان اهل سنّت است.
البیان فی اخبار صاحب الزمان، حافظ ابوعبداللَّه محمّد بن یوسف بن گنجی شافعی (م ۶۵۸ق).
نویسنده، از
عالمان اهل سنّت است. این کتاب بارها به صورت مستقل یا همراه برخی از کتاب‌ها مانند: کفایة الطالب والزام الناصب به چاپ رسیده است. هم چنین با عنوان خورشید پنهان ترجمه شده و نشر یافته است. کتاب، دارای ۲۵ باب است و از غیبت، ظهور، سیرت، فتوحات، بشارات، امکان طول و حیات مهدی (علیه‌السّلام) بحث کرده است.
آیة‌اللَّه حسن زاده آملی در وصف این کتاب چنین نوشته است: «کتاب بیان در عین حال که صغیر الحجم است، بسیار عظیم النفع است. این کتاب موجز، دارای فوایدی گران‌قدر و ارزشمند است و هر چند هر یک از ابواب آن را در امر صاحب الامر (عجل‌اللَّه تعالی‌فرجه‌الشریف) اهمیتی به سزاست، لکن بعضی از ابواب به خصوص باب‌های دوم، هفتم، نهم، سیزدهم، بیست و چهارم و بیست و پنجم را شانی دیگر و در خور دقّت بیشتر و بهتر است».
دو نسخه خطّی از این کتاب در ایران وجود دارد: یکی، در کتاب‌خانه مجلس شورای اسلامی به شماره ۷۰۴۲ و دیگری، در کتاب‌خانه آیة‌اللَّه مرعشی به شماره ۲۵۵۳.
التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن، سیدابن طاووس (م ۶۶۴ ق).
نام اصلی‌ای که مؤلف بر آن نهاده همین است، ولی با عناوین دیگری چون الفتن والملاحم، الملاحم والفتن، الملاحم والفتن فی ظهور الغائب المنتظر نیز منتشر شده است.
از این کتاب، نسخه‌های متعدد موجود است و بارها به چاپ رسیده است.
این کتاب در قم به سال ۱۳۹۸ ق توسط منشورات رضی و در اصفهان به سال ۱۴۱۶ق توسط مؤسّسه صاحب الامر به چاپ رسیده است. نسخه‌ای خطی به شماره ۵۲۲۸ در کتاب‌خانه دانشگاه تهران وجود دارد که ادعا شده گویا به خط مؤلّف است.
تصویری از همین نسخه در کتاب‌خانه محقّق طباطبایی در قم موجود است.
سید بن طاووس در این کتاب، مباحث مهم آخر الزمان را بیان می‌دارد. از این‌رو علامات ظهور صاحب‌الزمان (علیه‌السلام)، اوصاف و ویژگی‌ها و چگونگی
بیعت با ایشان و حاکمیت مهدی (علیه‌السلام)، بخش‌های زیادی از کتاب را به خود اختصاص داده است. ضمناً مصنّف، نخست بخش‌هایی از کتاب الفتن ابن حمّاد (م ۲۲۸ ق)، الفتن ابوصالح سلیلی (ق ۴ ق) و الفتن ابویحیی زکریا (م ۲۹۸ ق) را آورده است که بیش از سه چهارم کتاب را گرفته است و در پایان، مطالب خود را آورده است.
علامات یوم القیامة، حافظ ابوعبداللَّه محمّد بن احمد قرطبی انصاری (م ۶۷۱ ق).
این کتاب، در قاهره به چاپ رسیده و از
خروج دجّال،
ظهور مهدی (علیه‌السّلام) و نشانه‌های ظهور، سخن گفته است.
وی از مفسّران اهل سنّت و صاحب تفسیر احکام القرآن است.
دعای استدعای فرج برای ظهور و شهود حضرت حجّت (علیه‌السلام)، خواجه نصیر (م ۶۷۲ ق). «این اثر با این عنوان به چاپ رسیده است؛ ولی در کتاب احوال و آثار خواجه -که مفصّل‌ترین نوشته در معرفی آثار خواجه نصیر است-، بدان اشاره نشده است.» این اثر، رساله مختصری است که در چهل صفحه جیبی که در سال ۱۳۶۶ ش منتشر شده است.
علامات المهدی، محمّد بن اسحاق رومی، مشهور به صدرالدین قونوی (م ۶۷۳ ق).
نسخه‌ای ضمن مجموعه شماره ۱۳۲۱۲ در کتاب‌خانه آیة‌اللَّه مرعشی دارد که در ضمن کتاب بزرگداشت نامه سیدمحمود مرعشی چاپ شده است. دو نسخه دیگر از آن نیز در کتاب‌خانه سلیمانیه ترکیه، یکی ضمن مجموعه شماره ۴۳۱۰۰ در بخش حاج محمود افندی و دیگری، ضمن مجموعه شماره ۴۸۴۹ در بخش ایاصوفیه، موجود است.
وی از فیلسوفان و عارفان فارسی زبان اهل سنّت در قرن هفتم هجری است.
عقد الدرر فی اخبار المنتظر، یوسف بن یحیی بن علی بن عبدالعزیز المَقدسی الشافعی السلمی (۶۸۵ ق).
وی از عالمان شافعی بیت المقدّس است.
از این اثر، نسخه‌ای در کتاب‌خانه آیة‌اللَّه مرعشی،
و دو نسخه در
آستان قدس رضوی به شماره‌های ۱۷۵۱ و ۱۷۵۲ موجود است.
از این کتاب، نسخه‌های متعدد در برلین و قاهره موجود است و بارها به چاپ رسیده است.
در این کتاب، ۴۹۱ حدیث در دوازده باب، گردآوری شده است.
آثاری که مربوط به امام زمان (علیه‌السلام) و مسائل مربوط به حضرتش بوده و از قرن هفتم مفقود اعلام شده شامل کتب و نوشته‌هایی است که در ذیل به یعضی از آنها اشاره می‌کنیم.
تحقیق غیبة المنتظر،
اشرف بن اغر بن هاشم علوی (۴۸۲ - ۶۱۰ ق).
مؤلف، از عالمان شیعه و از مشایخ ابن ابی‌طی است.
این کتاب، با عنوان الغیبة للحجة نیز معرفی شده است.
مشاهدة الآیات فی اشراط الساعة وظهور العلامات.
احوال صاحب الزمان.
این دو اثر، از محمّد بن مؤید معروف به سعدالدین حمویی جوینی (م ۶۵۰ ق) است.
وی از مشایخ صوفیه و سنّی مذهب است.
الملاحم،
«حاجی خلیفه در کشف الظنون و اسماعیل پاشا در هدیة العارفین، آن را مَلحمة دانیال و اُصول الملاحم نامیده‌اند. در تهران، کتابی فارسی به نام مُلهمه دانیال به سال ۱۳۷۰ق، چاپ شده که موضوع آن، پیش‌گویی و اخترگویی (تنجیم) است.» دانیال (ظاهراً ق ۷ ق).
اطلاعات بیشتری از نویسنده به دست نیامد؛ امّا ظاهراً ترجمه‌ای عربی از کتاب عبرانی مَلحمه دانیال نبی باشد که حُبَیش بن ابراهیم تفلیسی (م ح ۶۰۰ ق) آن را دیده و به فارسی ترجمه کرده و از دیگر منابع عربی نیز مطالبی بر آن افزوده است. کتاب تفلیسی، بارها چاپ شده است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «مهدویت‌نگاری در قرن هفتم» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۱/۳۰.
