• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

منابع سبب نزول آیه ولایت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: آیه ولایت، ولایت، امامت، امام علی.

پرسش: کدام منابع شیعه و سنی، سبب نزول آیه ولایت را صدقه‌دادن انگشتر توسط امام علی (علیه‌السّلام) ذکر کرده‌اند؟



«اِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوٰةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوٰةَ وَ هُمْ رَاکِعُون؛ همانا ولی شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده‌اند؛ همان کسانی که نماز بر پای می‌دارند و در حال رکوع، زکات می‌دهند.»


احادیث فراوانی در منابع شیعه و اهل‌سنّت در‌باره سبب نزول این آیه نقل شده که بیان می‌دارند این آیه، در جریان صدقه‌دادن انگشتر توسّط امام علی (علیه‌السّلام) در حال رکوع نماز است. این روایات به وسیله طبری،
[۲] طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، ج۶، ص۳۸۹ از سدی.
[۳] طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، ص۳۹۰ از مجاهد.
ابن ابی‌حاتم، طَبَرانی، حاکم نیشابوری، ثعلبی، ابو بکر جَصّاص، واحدی نیشابوری، ابن عساکر، جلال الدین سیوطی
[۱۲] سیوطی، جلال الدین، الدرّ المنثور، ج۲، ص۲۹۳-۲۹۴.
و حاکم حَسَکانی از اهل‌سنّت، نقل شده است. هم‌چنین مرحوم سیّد‌هاشم بحرانی، در کتاب غایة المرام، از طریق اهل‌سنّت، ۲۴ روایت گزارش نموده که آیه مورد بحث، در شأن امام علی (علیه‌السّلام)، نازل شده است. از شیعیان نیز عیّاشی، علی بن ابراهیم قمّی،
[۱۶] قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج۱، ص۱۷۰.
شیخ صدوق، فرات کوفی و دیگران، این روایات را نقل کرده‌اند. سیّد‌هاشم بحرانی، نوزده حدیث از طریق شیعه نقل کرده که مصداق آیه را امام علی (علیه‌السّلام) معرّفی می‌کند.
[۱۹] بحرانی، سید‌هاشم، غاية المرام و حجة الخصام في تعيين الإمام، ج۲، ص۱۵.


می‌توان گفت روایاتی که بیان می‌کنند این آیه در شأن امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) نازل شده است، با وجود برخی اختلافات جزئی، به‌اندازه‌ای است که به این قدرِ مشترک آنها یقین پیدا می‌شود.
از میان این احادیث، یک روایت را نقل می‌کنیم:

۲.۱ - نقل ماجرایی از ابن ربعی

شخصی به نام ابن ربعی نقل می‌کند که ابن‌عبّاس، در کنار چاه زمزم نشسته بود و از قول پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای مردم حدیث می‌گفت. در این میان، شخصی عمامه به سر، وارد شد و بدان جمع پیوست. هر حدیثی که ابن‌عبّاس نقل می‌کرد، آن مرد تازه وارد هم حدیثی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل می‌کرد. ابن‌عبّاس، اظهار شگفتی کرد و گفت: این کیست که به نقل بدون واسطه حدیث از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌پردازد؟ از این‌رو، او را سوگند داد که بگوید کیست. وی عمامه از سر برگرفت و گفت:

هرکس که مرا می‌شناسد که می‌شناسد و آن که نمی‌شناسد، بداند که من، ابو‌ذر غفاری هستم. من با همین دو گوشم از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شنیدم (و اگر دروغ بگویم، این دو گوش، کر شوند) و با این دو چشم دیدم (و اگر دروغ بگویم، این دو چشم، کور شوند) که فرمود: «عَلِیٌّ قائِدُ البَرَرةِ، وَ قاتِلُ الکَفَرَةِ، مَنصورٌ مَن نَصَرَهُ، مَخذولٌ مَن خَذَلَهُ؛ علی (علیه‌السّلام)، رهبر انسان‌های نیک و کُشنده کافران است. هر که او را یاری کند، پیروز [و یاری شده] است و هرکس چنین نکند، شکست خورده است [و خوار می‌شود]». روزی با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نماز ظهر می‌خواندم، فقیری در مسجد از مردم، کمک خواست و کسی به او کمک نکرد. وقتی ناامید شد، دستانش را به آسمان بلند کرد و گفت: خدایا! تو شاهد باش که من در مسجد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از مسلمانان یاری خواستم و کسی به یاری‌ام نشتافت. علی (علیه‌السّلام)، در رکوع بود. با انگشت دست راستش (که انگشتری در آن داشت) به آن فقیر اشاره کرد. با اشاره علی، فقیر، انگشتر را از دست او در آورد. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که شاهد این صحنه بود، بعد از پایان نماز، سر به آسمان بلند کرد و این دعا را خواند: «اللّهم انّ موسی سالک فقال: (رَبِّ ٱشْرَحْ لِی صَدْرِی• وَ یسِّرْ لِی اَمْرِی• وَٱحْلُلْ عُقْدَةً مِن لِسَانِی• یفْقَهُوا قَوْلِی• وَ ٱجْعَل لِی وَزِیرًا مِنْ اَهْلِی• هَٰرُونَ اَخِی• ٱشْدُدْ بِهِ اَزْرِی• وَ اَشْرِکْهُ فِی اَمْرِی)؛ خدایا! موسی، از تو این‌گونه درخواست کرد: (پروردگارا! سینه‌ام را فراخ گردان و کارم را برای من، آسان ساز و از زبانم، گره بگشا تا سخنم را بفهمند و برای من دست یاری از کسانم قرار ده؛‌ هارون، برادرم. پشتم را به او، استوار کن و او را شریک کارم گردان). پس از این دعا، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «خداوندا! وقتی موسی، چنین درخواستی را از تو کرد، به او پاسخ دادی: «سنشد عضدک باخیک؛ من با برادرت، تو را پشتیبانی [و کمک] می‌کنم». خدایا! من هم پیامبرِ تو هستم، خدایا! به من سینه فراخ بده و علی را دست یارم بگردان و پشتم را به او محکم گردان». هنوز کلام پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، به پایان نرسیده بود که جبرئیل (علیه‌السّلام) از جانب حق فرود آمد و آیه ۵۵ سوره مائده را آورد.


۱. مائده/سوره۵، آیه۵۵-۵۶.    
۲. طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، ج۶، ص۳۸۹ از سدی.
۳. طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، ص۳۹۰ از مجاهد.
۴. رازی، ابن ابی‌حاتم، تفسیر ابن ابی‌حاتم، ج۴، ص۱۱۶۲، از سلمة بن کهیل.    
۵. طبرانی، ابو القاسم، معجم الاوسط، ج۶، ص۲۱۸.    
۶. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، معرفة علوم الحدیث، ص۱۰۲.    
۷. ثعلبی، احمد ابو اسحاق، تفسیر الثعلبی، ج۴، ص۸۰-۸۱.    
۸. جصاص، ابو بکر، احکام القرآن، ج۴، ص۱۰۲.    
۹. واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، ج۱، ص۲۰۲.    
۱۰. هذه ابن‌عساکر، علی‌ بن حسن، تاریخ دمشق، ج۴۲، ص۳۵۷.    
۱۱. ابن‌عساکر، علی‌ بن حسن، تاریخ دمشق، ج۴۵، ص۳۰۳.    
۱۲. سیوطی، جلال الدین، الدرّ المنثور، ج۲، ص۲۹۳-۲۹۴.
۱۳. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۲۱۶-۲۱۸.    
۱۴. بحرانی، سید‌هاشم، غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الإمام،ج۲، ص۵.    
۱۵. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۳۲۷-۳۲۸.    
۱۶. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج۱، ص۱۷۰.
۱۷. شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، ص۱۸۶.    
۱۸. فرات کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات، ص۱۲۵.    
۱۹. بحرانی، سید‌هاشم، غاية المرام و حجة الخصام في تعيين الإمام، ج۲، ص۱۵.
۲۰. طه/سوره۲۰، آیه۲۵-۳۲.    
۲۱. ثعلبی، احمد ابو اسحاق، تفسیر الثعلبی، ج۴ ص۸۰-۸۱.    
۲۲. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱ ص۲۳۰-۲۳۱.    



حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «منابع سبب نزول آیه ولایت» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۵/۹.    



جعبه ابزار