مقدر بودن روزی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مقدر بودن روزی، دعا، وسعت رزق، تفکر، عبادت، رزق و روزی، عدالت خداوند، آزمایش، برنامه‌ریزی، کسب روزی حلال، قدرت خداوند.
پرسش: با مقدر بودن روزی چرا برای وسعت آن دعا می‌کنیم؟ رزاقیت خداوند به چه معناست؟ دیگر اینکه با این تفاصیل، عدالت خداوند چه‌طور بیان می‌شود؟ شبهه ذهن آزار دیگر اینکه عقیده یهودیان که می‌گویند العیاذ بالله
ید الله مغلوله ـ دست خدا بسته است ـ به ذهن متبادر می‌شود. پاسخ آن چیست؟
پاسخ: هرچند ما رزق و روزی را منحصر در داشتن ثروت و سایر نعمت‌های دنیوی نمی‌دانیم، اما
خداوند کریم مقدر نموده است که اولاً: سطح برخورداری افراد از رزق و روزی دنیوی متفاوت باشد تا وسیله‌ای برای امتحان بشر به وجود آید، و ثانیاً: انسان‌ها با برنامه‌ریزی، جهت زندگی مناسب تلاش نمایند و طبیعتاً هر انسان و جامعه‌ای ـ چه
مؤمن و چه کافر ـ برنامه بهتری داشته باشد، زودتر و مطمئن‌تر به هدف خود دست خواهد یافت؛ اما این بدان معنی نیست که برنامه‌ریزی، به‌تنهایی می‌تواند ضمانت کاملی برای رسیدن به هدف باشد؛ بلکه عوامل دیگری همانند
دعا و درخواست برکت از خداوند نیز تأثیرگذار بوده و سرانجام، این خداوند است که با
مشیت او، برخی برنامه‌ها به
هدف خواهد رسید و احیاناً برای آنکه بشر، خود را قدرت مطلق فرض ننماید، روزی بیش‌تری در اختیار افراد کم
دانش و بی‌برنامه نیز قرار خواهد داد و در مقابل، بسیاری از برنامه‌ریزی‌های دقیق، نقش بر آب خواهد شد!
در ضمن، هرچند برنامه‌ریزی اقتصادی برای انسان‌های با ایمان لازم است، اما آنان نباید در راه رسیدن به
ثروت، تمام انرژی خود را مصرف نموده و به هر شیوه‌ای
عمل نمایند؛ زیرا هرچند ثروت برخی انسان‌ها و جوامع، از دیگران بیش‌تر است، اما اگر حس زیاده‌طلبی در هر انسانی کنترل نشود، هیچگاه او به وضع موجود راضی نبوده و با فراموش نمودن آخرت و نیز حقوق دیگران، دائم به فکر افزایش هرچه بیش‌تر امکانات مادی خود می‌باشد.
عدالت خداوند را نیز نمی‌توان با
رزق و روزی دنیوی، ارزیابی نمود؛ بلکه اگر مؤمنان فقیر در این دنیا، در روز
معاد هم از درجه و مقامی پایین‌تر از ثروتمندان بی‌دین برخوردار باشند، آن‌گاه می‌توان در
عدالت خدا شک نمود؛ اما در غیر این صورت، فقر برخی
مؤمنان، با توجه به پاداش گران‌بهایی که در برابر صبر دریافت خواهند نمود؛ با عدالت
پروردگار هیچ ناسازگاری نخواهد داشت.
در آغاز، ترجمه آیاتی از
قرآن کریم را مرور می‌نماییم و شما را به دقت در مضامین آن فرا می‌خوانیم:
آنانی که تنها خواهان این دنیا می‌باشند، اگر
اراده نماییم آنان را به برخی خواسته‌هایشان خواهیم رسانید؛ اما بعد از آن، این جهنم است که در انتظارشان بوده و با خواری و ذلت وارد آن خواهند شد. و آنانی که آخرت را بطلبند و نهایت تلاش خود را برای آن انجام دهند، تلاش آنان بی‌پاداش نخواهد ماند. هر دو گروه، از روزی پروردگار بهره‌مند خواهند شد و روزی پروردگارت انحصاری نیست. ای پیامبر! ببین که چه‌گونه برخی افراد را بر برخی دیگر در روزی دنیوی برتری دادیم و یقیناً درجات اخروی بزرگ‌تر و ارزشمندتر خواهد بود.
تنها با دقت در این
آیات، می‌توانید تمام پاسختان را دریافت نمایید؛ اما با استفاده از دیگر آیات و
روایات، پرسش شما را در چند محور، مورد بررسی قرار می‌دهیم:
۱. روزی و رزق خدا به چه معناست؟
۲. آیا رزق دنیوی منحصر به ثروت مادی است؟
۳. آیا رزق دنیوی و اخروی با هم در تضاد و تعارض می‌باشند؟
۴. آیا نباید برای به دست آوردن رزق خدا تلاش نموده و برنامه‌ریزی کرد و آیا این تنها تلاش است که می‌تواند وضعیت زندگی انسان‌ها را بهبود بخشد؟
۵. آیا دعا برای رزق واسع و نافع و حلال، فایده‌ای دارد؟
۶. آیا رزق دنیوی خداوند، به افراد بی‌اعتقاد و بی‌دین نخواهد رسید؟
۷. آیا تفاوت سطح زندگی افراد، با عدالت خداوند هم‌خوانی دارد؟
پاسخ موارد یادشده، به همان ترتیب، این است که:
روزی و رزق خدا به چه معناست؟ با مطالعه
قرآن و بررسی آیاتی که از واژه رزق در آنها استفاده شده، به این نکته پی می‌بریم که هرچند از این کلمه در روزی
دنیا نیز بسیار استفاده شده،
اما در بسیاری موارد، مراد از رزق، روزی اخروی و
نعمت‌های بهشت است؛
به‌عنوان نمونه، خداوند به پیامبر ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ توصیه نموده که به ثروت دیگران چشم ندوخته و متعجب نشود، زیرا روزی پروردگار بهتر و بادوام‌تر است.
بر این اساس
رزق هم دنیوی و هم اخروی است و هر دو نیز از جانب خداوند است.
آیا رزق دنیوی منحصر به ثروت مادی است؟ اما باید بدانیم که؛ همان‌گونه که اشاره فرمودید؛ رزق دنیوی نیز منحصر به میزان ثروت و دارایی و مقدار هزینه‌هایی که هر انسانی انجام می‌دهد، نبوده؛ بلکه علاوه بر آن، بیش‌تر به چگونگی و کیفیت استفاده از ثروت نیز مرتبط می‌باشد. به سه نمونه ساده زیر توجه نمایید:
خانواده‌ای با قطار و صرف هزینه‌ای اندک به مسافرت کوتاهی در داخل کشور رفته و خاطرات شیرینی از این سفر برایشان باقی می‌ماند؛ اما
خانواده دیگری با هزینه‌ای ده‌ها برابر به مسافرتی خارج از کشور رفته، اما به دلایلی، خاطره خوشی از سفر خود ندارند. به عقیده شما کدام‌یک از این دو خانواده، بیش‌تر از روزی خداوند بهره‌مند شده‌اند؟!
دو دوست و رفیق، یکی سالم و سرحال و دیگری بیمار و بی‌اشتها، با هم به رستورانی رفته و غذایی یکسان سفارش داده و میل می‌نمایند. آیا با توجه به اینکه مقدار هزینه‌شان مساوی بوده است، بهره‌شان از روزی خداوند نیز یکسان بوده است؟!
بهره شخصی که تمام
زندگی خود را صرف کسب درآمد نموده و با میلیاردها ثروت از دنیا رفته، از رزق و روزی بیش‌تر بوده، یا فردی که درآمد و زندگی متوسطی داشته و بدون هیچ ارث و میراثی
عمر خود را به پایان برده است؛ اما در طول زندگی از
آرامش بیش‌تری برخوردار بوده؟!و ...
چنین نمونه‌هایی که خودتان نیز می‌توانید صدها مورد مشابه را بیان نمایید، شاهد آن است که حتی رزق دنیوی را نمی‌توان تنها منحصر به برخورداری از ثروت و مقدار هزینه نمودن دانست؛ بلکه هم کمیت و هم کیفیت استفاده از ثروت، در تعیین رزق، نقش خواهد داشت. البته بیان نمونه‌های فوق نیز دلیل بر آن نیست که الزاماً هر که ثروت بیش‌تری داشته باشد، بهره کم‌تری از روزی دارد؛ بلکه
هدف ما این است که بگوییم می‌توان با ثروت کم‌تر هم، بهره بیش‌تری از روزی داشت.
آیا رزق دنیوی و اخروی با هم در تضاد و تعارض می‌باشند؟ حال آیا روزی وسیع در دنیا و رزق آخرت با هم در تضاد هستند؟ باید گفت که این دو موضوع ذاتاً با هم تضادی ندارند و به‌ندرت برخی افراد نیز از هر دو
نعمت برخوردارند؛
اما به دلیل وسوسه‌انگیز بودن ثروت و نیز القائات مداوم
شیاطین انس و جن، زیاده‌روی در به دست آوردن و نگهداری ثروت می‌تواند مانع دست‌یابی انسان‌ها به مقامات معنوی گردد، به‌گونه‌ای که با مطالعه تاریخ ملاحظه می‌نماییم که
دشمنان پیامبران، بیش‌تر از گروه ثروتمندانی بوده‌اند که قرآن، عنوان "مترف" را برای آنها به‌کار برده است.
و طبیعی است که اگر
انسان،
فکر و تلاش خود را تنها در راه رسیدن به ثروت دنیا متمرکز نماید، نمی‌تواند به امور دیگر بیندیشد.
آیا نباید برای به دست آوردن رزق خدا تلاش نموده و برنامه‌ریزی کرد و آیا این تنها تلاش است که می‌تواند وضعیت زندگی انسان‌ها را بهبود بخشد؟ خداوند به بندگان خود دستور می‌دهد که با تلاش و فعالیت خود، از رزق خداوند بهره‌مند شوند.
امام صادق علیه‌السلام برنامه‌ریزی دقیق برای زندگی را یکی از ویژگی‌های افراد با ایمان برمی‌شمارد.
توصیه‌های فراوانی که در
قرآن مجید و نیز از پیامبر اکرم ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ و پیشوایان
معصوم علیهم‌السلام در ارتباط با لزوم تلاش برای تأمین معاش و
قناعت و اقتصاد و جلوگیری از
اسراف و تبذیر نقل شده، همگی نشان‌دهنده لزوم یک برنامه‌ریزی دقیق برای
پیشرفت اقتصادی خانواده و جامعه می‌باشد. به این موارد دقت فرمایید:
خداوند توصیه می‌نماید که در هنگام انفاق، نه با بخل رفتار نموده و نه آن‌قدر گشاده‌دستی نماییم که بعداً محتاج دیگران شویم.
پیامبر اکرم ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ فرمودند: شخصی که در زندگی خود برنامه‌ریزی داشته باشد، خداوند او را از
روزی بهتری برخوردار نموده و هرکه ریخت‌و‌پاش و اسراف نماید، خداوند او را از روزی محروم خواهد ساخت.
شخصی با قیافه‌ای ناصحانه به امام صادق ـ عليه‌السلام ـ عرض نمود که چرا شما ثروت خود را در جاهای مختلف سرمایه‌گذاری نمودید؟ اگر آنها را در یک‌جا جمع‌آوری نمایید، هم اداره‌اش راحت‌تر بوده و هم سودش بیش‌تر می‌باشد!
امام در پاسخ فرمودند که دلیل من برای چنین کاری، آن بوده است که اگر آسیبی به یک قسمت از اموالم برسد، بخش دیگری از آنها سالم مانده (و بدین وسیله از فقر در امان باشم!)
ابان بن عثمان می‌گوید که
امام باقر علیه‌السلام مرا احضار نموده و از من پرسید: آیا فلانی،
زمین خود را فروخته؟ عرض نمودم: بلی!، ایشان فرمودند که در کتاب آسمانی تورات بیان شده که شخصی که زمین یا چاه آبی را بفروشد و زمین و چاه دیگری را جای‌گزین آن ننماید، سرمایه‌اش به هدر رفته است!
با توجه به مستندات فوق که ده‌ها برابر آن را نیز می‌توان در منابع اسلامی یافت، بی‌انصافی است اگر بگوییم که
اسلام، مردم را به بی‌توجهی در امر معاش و نداشتن برنامه‌ریزی دعوت می‌نماید و آنان را به مسلک
جبر رهنمون می‌گردد، به این دلیل که چون روزیتان از قبل مقدر شده، نه تلاشتان و نه دعایتان فایده‌ای نخواهد داشت! بلکه برعکس، در
روایات به کار و تلاش، اهمیت ویژه‌ای داده شده و آن را همانند
جهاد ارزیابی نموده
و نیز وارد شده که علاوه بر روزی مقدر، می‌توان با
دعا، به رزق بیش‌تری نیز دست یافت.
این مطلب نیز که گاهی در میان مردم مطرح می‌شود که کسی از گرسنگی نخواهد مرد، هیچ مستندی نداشته و نمی‌تواند توجیه‌گر افراد تنبل و تن‌پرور و بی‌برنامه باشد. حال، شاید این پرسش مطرح شود که روایاتی که در ظاهر خود، خلاف این مطلب را می‌رسانند، چه توجیهی خواهند داشت که در پاسخ باید بگوییم که چنین روایاتی، ناظر به چند موضوع هستند که به برخی از آنها اشاره می‌نماییم:
برخی افراد (همانند
یهودیان) تصور می‌نمودند که خداوند بعد از اتمام
آفرینش، آنان را به خود واگذاشته و همانند شخص دست بسته‌ای که قدرت بر کاری ندارد، ناظر بر
اعمال آنهاست
و این مفهوم همان آیه‌ای است که در پرسشتان طرح نمودید (
ید الله مغلوله).
ما چنین عقیده‌ای را صحیح ندانسته و معتقدیم که هرچند برنامه‌ریزی و نیز تلاش برای کسب روزی لازم است، اما نباید
قدرت خداوند را نادیده گرفت و دلیلش آن است که مشاهده می‌نماییم خداوند برای نشان دادن قدرت خود، در بسیاری موارد، با نقش بر آب نمودن بسیاری از برنامه‌ریزی‌های دقیق، در مقابل، به اشخاصی که از بهره هوشی پایینی برخوردارند و طبیعتاً توانایی
برنامه‌ریزی دقیقی ندارند، ثروت فراوان عطا نموده، تا افراد عاقل پند گرفته و بدانند که تنها با
عقل و هوش نیست که می‌توان به ثروت دست یافت
و همیشه، تدبیر منطقی و عقلانی پاسخ نمی‌دهد و گاهی برعکس، زندگی افراد بدون
تدبیر و برنامه‌ریزی، بهتر از دیگران خواهد شد!
البته این موضوع، کلیت نداشته و نباید به بهانه‌ای برای عدم برنامه‌ریزی تبدیل شود، بلکه تنها باید بدانیم که هیچگاه نباید
قدرت خداوند را نادیده گرفته و از دایره توحید خارج شویم.
دسته‌ای از این روایات نیز به این مطلب اشاره دارند که باید در برنامه‌ریزی‌های مرتبط با اداره زندگی، تنها از راه‌های پذیرفته شده در
دین اسلام اقدام نموده و از جلب سرمایه و ثروت، با استفاده از راه‌های نامشروعی همانند سرقت، ربا و... خودداری نماییم. طبق آموزه‌های دینی، اگر چه می‌توان، با این روش‌ها، ثروتی را به دست آورد، اما خداوند به
مجازات چنین کاری، فرد را از رزق حلالی که از قبل برایش مقدر شده بود، محروم می‌سازد.
بیش‌تر این‌گونه روایات، به این امر مهم توصیه می‌نمایند که چون زندگی ما منحصر به چند
روز دنیا نبوده، بلکه زندگی دائمی ما در آخرت خواهد بود، نباید آن‌قدر به کسب معاش دنیا مشغول شویم که آخرت را از یاد برده و هیچ فرصتی را برای
تفکر و
عبادت باقی نگذاریم!
در یکی از ادعیه چنین بیان شده که: خداوندا! کاری مکن که دنیا را مهم‌ترین هدف خود تلقی نموده و تمام
دانش خود را برای رسیدن به آن به کار گیریم.
چرا از خدا چنین چیزی می‌خواهیم؟ زیرا
انسان سیری‌ناپذیر بوده و هرچه امکانات مادی‌اش زیادتر شود، خواسته‌های جدیدی نیز فراروی او قرار خواهد گرفت و شاهدش هم این است که همان کشورهایی که اشاره نمودید و انصافاً هم رفاه نسبی در آنها وجود دارد، اگر با مردم آنها هم‌سخن شوید، متوجه خواهید شد که آنان نیز
رضایت کامل از زندگی نداشته، بلکه به رفاهی بیش‌تر می‌اندیشند! البته مجدداً تاکید می‌نماییم که تلاش و برنامه‌ریزی برای رسیدن به حداقل رفاه، از جانب اسلام مورد تأیید است؛ اما به فرموده امام صادق ـ عليه‌السلام ـ باید آن‌قدر به دنبال کسب ثروت باشیم که نه همانند اشخاص بی‌تفاوت و بی‌مسئولیت بوده و نسبت به اداره زندگی، اهمیتی قائل نشویم و نه همانند افراد حریصی باشیم که تنها دنیا را در نظر داشته و به فکر آخرتشان نیستند؛ بلکه باید در راه به دست آوردن سرمایه از جاده انصاف و عفاف خارج نشویم.
آیا دعا برای رزق واسع و نافع و حلال، فایده‌ای دارد؟ اما در پاسخ به اینکه آیا دعا هم در
رزق و روزی تأثیر داشته و آیا استجابت چنین دعایی قطعی بوده و با مقدرات از پیش تعیین شده منافاتی ندارد؟ باید گفت که ابتدا باید بدانیم که دعا باید به همراه تلاش و برنامه‌ریزی بوده و بدون آن، تأثیری نخواهد داشت و به تعبیر امام صادق ـ عليه‌السلام ـ دعای شخصی که بیکار در خانه‌اش نشسته و طلب روزی می‌نماید و یا شخصی که سرمایه‌ای داشته، اما به دلیل نداشتن برنامه‌ای مشخص، آن را از بین برده و سپس خواستار سرمایه مجدد از خداوند است، مستجاب نخواهد شد و خداوند در پاسخ به چنین افرادی خواهد فرمود که آیا شما را به تلاش و برنامه‌ریزی و مراقبت در حفظ
اموال دعوت نکرده بودم؟!
اما در غیر این صورت، دعای افراد مؤمنی که تلاش کافی را نیز می‌نمایند، بههرحال مستجاب خواهد شد؛ اما ممکن است پاسخ چنین دعایی، دقیقاً همان چیزی نباشد که بنده از خداوند خواسته، بلکه
پروردگار برحسب تقدیر و مصلحت بنده خویش، یا دقیقاً همان خواهش او را اجابت نموده و یا خیری دیگر و بهتر از موضوع خواهش او، به بنده خود عطا خواهد فرمود؛ مثلاً اگر بر حقوقش چیزی افزوده نشد، در عوض، بیماری خود یا خانواده‌اش که از قبل مقدر شده‌بود، با این
دعا منتفی خواهد گشت. در این مورد می‌توانید به پرسش شماره ۳۰۴۰ همین سایت نیز مراجعه فرمایید. در ارتباط با مقدر بودن روزی از قبل نیز باید گفت که روزی بر دو قسم است که یکی از آنها ثابت و حتمی بوده و دعا و تلاش، تأثیری در آن نخواهد گذاشت و دیگری متغیر بوده و بسته به کوشش و خواهش، کم و زیاد خواهد شد و دعا در این قسمت دوم تأثیرگذار می‌باشد. روایاتی وجود دارند که این تقسیم بندی را صحیح می‌دانند، از جمله، روایتی از
امام باقر علیه‌السلام که در
تفسیر آیه ۳۲ سوره نساء در مورد رزق و روزی وارد شده است.
برای آگاهی بیش‌تر در این زمینه، به پرسش ۹۶۷ همین سایت مراجعه فرمایید.
اجمالاً باید بدانیم که ما موظفیم در امور مختلف، همانند بهبود وضع زندگی، پیروزی مسلمانان بر کفار، ظهور امام غایب ـ عليه‌السلام ـ و... دست به دعا برداریم، اما اجابت آن برحسب مصلحت و
تقدیر خداوند است؛ ولی بههرحال ما به
پاداش دعای خود خواهیم رسید.
آیا رزق دنیوی خداوند، به افراد بی‌اعتقاد و بی‌دین نخواهد رسید؟ با دقت در آیاتی از
سوره اسراء که در ابتدای پاسخ بیان شد، و نیز سایر آیات و روایات، خداوند چنین مقدر نموده که تمام بندگان او ـ چه کافر و چه با
ایمان ـ از روزی او در این دنیا برخوردار شوند و راه رسیدن به رزق خداوند در این دنیا، منحصراً بستگی به ایمان افراد و دعای آنان نخواهد داشت و چه‌بسا افراد بی‌ایمان، بدون اینکه هیچ خواهشی از خدای خود نیز نموده باشند، از روزی مادی بیش‌تری نسبت به
مؤمنان برخوردار گردند؛ اما نعمت‌های الاهی خداوند در آخرت، تنها نصیب افرادی خواهد شد که با خداوند و تعالیم او عنادی نداشته باشند. بر این اساس مشاهده افراد ثروتمند بی‌ایمان، امر عجیبی نبوده و در تمام زمان‌ها ـ از جمله در طول زندگانی پیامبر بزرگوار اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ بسیار مشاهده می‌شده است.
آیا تفاوت سطح زندگی افراد، با عدالت خداوند هم‌خوانی دارد؟ اگر تنها این دنیا را در نظر گرفته و زندگی بشر را منحصر به آن بدانیم، مطمئناً چنین تفاوت برخورداری از نعمت، با
عدالت خداوند ناسازگار خواهد بود؛ زیرا در این صورت،
پیروان خدا پاداشی کم‌تر از دشمنان او دریافت نموده‌اند! اما
اسلام، این دنیا را فقط مسیری کوتاه برای زندگانی جاوید اخروی تلقی می‌نماید.
بر این اساس اشخاصی که به این
دین ایمان آورده و به تعالیم آن باور دارند،
عدالت را تنها در این دنیا نمی‌جویند، تا با مشاهده برخی نابرابری‌ها در آن، در اعتقادات خود دچار شک و تردید شوند. در پاسخ‌های ۲۹۵۰ همین سایت، مطالبی در ارتباط با عدالت خداوند موجود است که مراجعه به آنها مفید خواهد بود.
حال، یک بار دیگر، پاسخ اجمالی را مرور نموده تا نتیجه مختصری را از آن‌چه بیان شد، مطالعه فرمایید.
در نهایت، نظر به اینکه پرسشتان دارای جوانب مختلفی بوده است، ما آن را در هفت قسمت بررسی نمودیم، اما اگر ابهامتان در یکی از این قسمت‌ها برطرف نشده و یا اگر موضوع مبهم جدیدی در همین زمینه؛ غیر از مسائل طرح شده؛ به ذهن شما خطور نمود، می‌توانید با ذکر دلیل باقی‌ماندن چنین ابهامی، آن را مجددا ارسال فرمایید، تا در حد توان پاسخ‌گوی آن باشیم.
ذکر این نکته نیز لازم است که کلید اصلی حل چنین مشکلاتی آن است که نوع نگرش خود به
زندگی دنیا را تغییر داده و اعتقاد به
جهان آخرت و دوام آن را در قلبهایمان راسخ‌تر نماییم.
پایگاه اسلام کوئست.
